Алатай крар рикIел хкунин карда архив хьун хазина авай мисал я. Ингье, СтIал Сулейманан 155 йис къейд ийизвай йисуз, зун датIана жуван жегьил чIавалай кIватIнавай архивдин хазинада, чилин къатара къиметлу затIарихъ хьиз, къекъвезва. Гьайиф, архивдин кIвалах чидай ксаривай хьиз, завай ам дуьздаказ кIватIиз хьанач. Зи архивдин материалар цIудралди дафтарриз чкIанва. Ингье за, са-са чар кIелиз, алай вахтунда чарасуз чарар кьилди эцигиз, мад ахтармишун давамарзава… Райондин «Куьредин хабарар» газетдин 2005-йисан 24-нумрадин 3-чина са шумуд автордин рикIел хкунар ганвай. Гьелбетда, райондилай къерехра абур кIелнач. Гьавиляй а материалар за кIелзавайбурун гегьенш къатариз малум жедайвал гузва.
СтIал Сулейман ва газет
Шаирдин 120 йисан юбилейдиз за газетда «Сулейман ва газет» тIвар алай гъвечIи макъала чапнай. Ана лагьанва: «СтIал Сулейманан уьмуьрда ва яратмишунра печатдин кIвалахди eкe дегишвал туна. 1928-йисуз лезги чIалал «ЦIийи дуьнья» газет акъатиз башламишайла, адан чинрай мукьвал-мукьвал СтIал Сулейманан шиирар аквадай.
КIел-кхьин тийижир шаир, вичин шиирар газетда акурла, гьейран жедай, ада абур вичиз кIелиз тадай. Эгер кIелзавай кас са чкадилай ягъалмиш хьайитIа, ам тадиз дуьзар хъийидай. «Белки, вун ягьалмиш я жеди, мад сеферда кIел хъия, газетди гъалатI ахъаюн мумкин кар туш», — лугьудай шаирди. Адаз вичи туькIуьрнавай шиирра дегишвилер тун хуш авачир. «За жуван шиирра твазвай гьар са келима, кьиле кьатIана, рикIе лигимарна, чарадан куьмек герек текъведайвал, мярекатдиз акъудзавайди я. Са бязибурун гъиле гьатай шиирар кIелдайла, кIвачихъ еб гилигнавай нуькI хьиз аквада», — лугьудай ада.
«Кьасумхуьрел «Колхоздин пайдах» газет акъатиз башламишайла, адан кIвалахда СтIал Сулеймана, адан гада Мусаиба, Султанов Балакъардаша активнидаказ иштиракна, — рикIел хкизва а газетдин сифтегьан редактор Гь. Аликберова. — Газетдин виридалайни чIехи гьунар ам я хьи, ада халкьдин шаир СтIал Сулейманан шиирар сифтени-сифте вичин чинра чап авун хьана». Шаирди цIийи газетдиз вичин шиир бахшна. Ам газетдин сад лагьай нумрада гьатна:
Юлдашар, Куьре районда
ЦIийи имарат хьана чаз.
Гьар садаз газетдин къайда
Чир хьана, регьят хьана чаз.
Шаир басмадин гафунихъ зурба метлеб авайдан гъавурда авай. Вичел кьил чIугваз атай шаир Хуьруьг Тагьираз ада лагьанай: «Колхоздин пайдахда» ви шиирарни хьайитIа, СтIал вацIук артухан са цIийи булах акахьай мисал я». Адалай кьулухъ Хуьруьг Тагьир газетдин активный мухбиррикай сад хьанай. Кьасумхуьрел атайла, ада лугьудай: «Газетхана заз бубадин кIвал хьиз тир».
Гьи идарадиз фейитIани, гьи дерди-баладин къайгъуда хьайитIани, редакциядиз тефена хкведачир Сулейман. Газетдин къуллугъчийрихъ галаз сих алакъа хуьзвай ада. Газетдиз дуьньяда, республикада, районда кьиле физвай вакъиайрикай шиирар гудай.
Шаддиз къаршиламишун
СтIал Сулейман Вирисоюздин писателрин съезддай хквезва лагьай шад хабарди Махачкъалада ва масанра инсанар кIватIзавай. Кьасумхуьрелай са кьадар хуьрерин векилар, ам къаршиламишиз, кьве километрдиз Терсепулдиз кьван фенай. Агъадихъай Орджоникидзеди багъишай машинда аваз хтана, анал эвичIай шаир виридахъ галаз Кьасумхуьрел яхдиз хтанай.
Сулейманаз Сталин акунайни?
Эхь! Акунай. И кар эхиримжи йикъаралди чIехи шаирдин секретарвал авур Эффенди Капиева ва масабуруни тестикьарзава. СтIал Сулейман Вирисоюздин писателрин съезддал трибунадихъай рахадайла, юлдаш Сталина ва ЦК-дин маса членри дикъетдивди яб акалзавай декьикьа художникди янава. Амма и кардин чIалахъ туширбур авачиз туш.
Ингье за мад ва мад сеферда СтIал Сулейман мукьувай чидай инсанри кхьейбур кIелзава. Месела, Эффенди Капиева: «Еке награда гваз хквезвай шаирдиз къаршиламишиз кIватI хьанвай халкь, «III-Интернационал» къугъвазвай оркестр, Гьуьрметдин къаравул, вич Вирисоюздин писателрин съезддал рахана, чIал лагьай вахтунда Сталина хушдиз къаршиламишзаваз шикил еке авуна янаваз акурла, адан вилериз нагъв хъиткьинна. Чухвадин хилелди вилер михьна, эвичIай Сулейман халкьди, бубади хва хьиз, кьуна хутахна ва цуькверив безетмишнавай машинда ацукьарна».
Вири уьмуьр дарвиле аваз фейи Сулейманаз ва кесиб халкьдиз акур регьятвал ва гьуьруьят Совет властдин, адан регьберрин вилерай аквазвай. Гьа кар себеб яз, ада цIийи девирдин тарифарни авуна. Амма вичин уьмуьрдин эхиримжи йисара акур гьахъсузвилер эхиз тахьай шаирди наразивилин эсерарни майдандиз акъудна. А девирда, СтIал Сулейманалай хьиз, критикадин эсерар гьар нивай хьайитIани чапдиз акъудиз алакьзавайди тушир.
Сажидин Саидгьасанов,
Дагъустандин халкьдин шаир
