Алай девирдин дуьньядин гьалар, инсанрин мурадар, гьерекатар веревирд ийидайла, зи рикIел дерин метлеб квай куьгьне са гьадиса-кьиса хквезва.
Аллагь-Таалади темягькарвал авур Адам женнетдай Чилерал акъудна: къуй, зегьмет чIугуна, вичиз ризкьи битмишариз яшамиш хьурай. И кьил, а кьил авачир баябан чилел Адама, куьтендик кьве яц кутIунна, цан цаз эгечIна. Са югъ, кьве югъ — кьуьгъверрин гьа са хвал кьуна физва Адам, элкъвен тийиз, гьа са патахъ. Адамаз кьуьгъвер гьикI къарагъарна кIандатIа чирун патал Аллагьди Чилерал Жабраил малаик рекье туна. Инсандин суьретдиз гьахьнавай малаик, лишан яз са чIехи къванни вилик эцигна, Адаман къаншарда акъвазна. Цан цазвайди вичив агакьайла, малаикди лагьана: “Акъваз, Адам, и къванцелай анихъ зи чка я. Вун кьулухъ элкъуьгъ”! Чилин девлетрихъ вичелай гъейри мад са иеси хьунал Адам рази хьанач. Акъатна ам чуьруькдиз, инсандин суьретда авай малаикдихъ галаз гьатна кьуршахра. Акатна ам кIаник. Чилел ярхарнавай Адама, вич магълуб хьанвайвилизни килиг тавуна, малаикди эцигнавай къван кIвачелди эцягъиз-эцягъиз, са тIимил яргъал ийиз, вичин чка са чIиб кьван хьайитIани гзафариз алахъзавай. Гьа икI, кьуьгъверрин гьар са хвалан и кьилени а кьиле, малаикди эцигзавай сергьятдин къванерал гьалтиз, са чIиб чил патал къалмакъал акъудиз, Адамаз ризкьи битмишариз чир хьаналда, лугьузва гьадисада.
Им и гуьзел, мублагь дуьньядал хьайи сад лагьай чуьруьк тир жеди. Адан себебни инсаниятдин ата-бубайрин буба Адаман къанихвал хьана. И чуьруьк Аллагь-Таалади вичи халкьнавай, сад хьтин ихтиярар авай вири бендейриз хьурай лагьана ганвай чил, чилин няметар патал инсандин къанихвили арадал гъана. Гьа девир — къенин девир: чуьруьк давам жезва. Са пата — гьахълувал, муькуь патани — пичIи нефс. Эхир авачир женг.
Аллагьдин къанунриз, гьахълувилин истемишунриз акси тир къанихвал “тухарун”, кIан квачир пичIи нефс ацIурун патал инсанди агъзур йисарин девирда гьар жуьредин рекьер, багьнаяр туькIуьрнава. Дуьньядин вири уьлквейра чкIанвай коррупция а рекьерикай сад я.
Коррупция инсаният арадал атай дегь заманайрилай, гьич тахьайтIа, дуьньядал сад лагьай государство тешкил хьайи девирдилай ава. Якъиндиз лугьуз жеда хьи, государстводин сагъламвал ана коррупция авай гьалдилай, коррупциядин гьал лагьайтIа, обществода руьгьдин, марифатдин, ахлакьдин михьивилин дережадилай аслу я. Коррупция, лишанар акваз, амма таквадай вирус хьтин, государстводик акатдай уьзуьр я. Эгер вахтундамаз “вакцинация” тавуртIа, обществодин кьилелни къе коронавирусдикай сагъариз тахьайдан кьилел вуч къвезватIа, гьам къведа. ИкI тирди чаз дуьньядин тарихдай аквазва.
Чи эрадал къведалди III асирда Карфаген дуьньяда виридалайни девлетлу государство хьана. Ам виридалайни гзаф коррупция авай уьлквени тир. Ина гьукуматдин лап чIехи постарни пулдихъ маса къачуз жезвай. Гьа икI гьукум чIехи доходар гъизвай алишверишдал машгъул “олигархиядин партиядин” гъиле гьатна.
Ам анжах чпин девлетар артухарунин къайгъуда авай, къецепатан уьлквейрихъ галаз вири алишвериш чпин гъиле кьунвай савдагарри тешкилнавай партия хьана. Бязи тарихчийри гьисабзавайвал, хаинвал Карфагендин савдагарриз девлетар гъидай адетдин са рехъ хьиз аквазвай.
Гьа са вахтунда къвердавай чIехи ва гужлу жезвай Рим пачагьлугъ карфагенвийрихъ галаз гьамиша тарашчивилин дявейриз экъечIзавай. 27 йисуз кьиле фейи дявейра (Пунические войны) Карфагендин девлетлуйри чпин кьушундиз эхирдал кьван куьмекар ганач.
Дяведин эхиримжи йисуз дегь заманайрин дуьньяда машгьур хьайи бажарагълу полководец Ганнибал вичин кьушунни галаз Римдин патарив агакьна. Ам шегьердал гьужум ийиз кIвачин хьанвай ва Карфагендай куьмек атунал вил алаз акъвазнавай. “Олигархрин партияди” вичин кьушундив куьмек агакьарнач. Девлетлуйриз, чпин уьлкве магълуб хьайитIани, хазинаяр чпив гумукьна кIан хьана, гьисабзава са жерге тарихчийри. Нетижа: римлуйри гуьзел шегьер Карфаген дарбадагъна, девлетар тарашна, шегьерэгьлияр лукIариз элкъуьрна, девлетлуйризни инсафнач, шегьер, алай чкани чир техжедайвал, чукIурна, чилиз, са набататни эхкъечI тийидайвал, кьел чукIурна. Коррупциядин нетижа.
(КьатI ама)
Абдулафис Исмаилов
