Дагъустан Республикадин экономикадин ва яшайишдин уьмуьр­да кьиле физвай гьерекатар алай аямди истемишзавай къайдада ахтармишун ва  нетижаяр хкудун, гъвечIи ва юкьван карчивилин хиле кIвалахар автоматламишун, карханайрин, тешкилатрин  кIвалах еримлу авун — информациядин къурулушар, электронный къайдаяр галачиз чи уьмуьр гьатта фикирдиз гъунни мумкин кар  яз амач. Кар алайди ам я хьи, гележегда  и рекье кIвалах  анжах гегьеншарда, артухарда. Макьсад — идара авунин гьерекатар йигинарун ва инсандин уьмуьр жезмай кьван къулайди, ерилуди авун.

Информациядин техноло­гий­ри инсаниятдин вилик цIийи мумкинвилер ачухарзава, цIийи месэлаяр гьялдай мумкинвал­ гузва. «ЦIийи» геле­жег патал­ пешекарар гьазуруниз уьмуьр­ бахшнавай экономикадин илимрин доктор, профессор, Да­гъустандин государстводин техникадин универ­ситетдин (ДГТУ) экономикада информациядин техноло­гийрин ва прикладной информатикадин кафедра арадал гъайибурукай сад тир Абдулгьалим Мингьажевич АБДУЛ­ГЬАЛИМОВАЗ и кардикай иллаки хъсандиз чизва.

Абдулгьалим Абдулгьалимов­ Ахцегь райондин  Кьехуьлрин хуьре муаллимдин хизанда 1949-йисан 12-декабрдиз дидедиз хьана. Сифтегьан мектебдиз фейи га­дадин кIелунин рехъ патав гвай Ялахърин 8 йисан мектебда­ давам хьана. И йисара Кьехуьлар­ Мегьарамдхуьруьн райондин Гилийрин хуьруьн мулкарал куьчар­на — гьа ина ада 8-класс акьалтIарна. Юкьван образованидин шагьадатнама ада 1967-йисуз Мегьарамдхуьруьн мектеб гимишдин медалдалди акьалтIаруналди къачуна.  Мектебда кIелзавай йисара А. Абдулгьалимова математикадай райондин ва республикадин олимпиадайра, гуьгъуьнлай, студент тирла, механикадай ва программированидай акъажунра­  активнидаказ иштиракдай. Армияда аскервилин къуллугъ ада Германияда Совет­рин кьушунрин жергейра тамамарна. 1969-йисалай (и тешкилатар къуватда амай кьван вахтунда) ам  ВЛКСМ-дин, ахпа КПСС-дин членни хьана.

1976-йисуз Москвада М. Ломоносован тIварунихъ галай государстводин университетдин (МГУ) механикадинни математикадин фа­культет акьалтIарай жегьилдиз и факультетдин механикадин отделенидин аспирантурадик очнидаказ экечIун теклифна. 1982-йисан эвелдай ада и вузда «Методы исследования поведения элементов конструкций из пьезокерамики при вынуждающих периодических воздействиях» темадай диссертация хвена ва физикадинни­ математикадин илимрин кандидатвилин тIвар къачуна. Инал къейд ийин, илимдин рекье гьерекат ада акъвазарнач —  1992-йисуз адакай доцент хьана. 2000-йисан февралдиз Москвадин государст­водин экономикадин, статистикадин ва информатикадин институтда (МЭСИ) диссертация хуьналди, Абдулгьалим Мингьажевича «Статистика» рекьяй экономикадин илимрин докторвилин, са йисалай профессорвилин тIва­рар къачуна. Идалайни гъейри, А.М. Аб­дулгьалимов международный кьве академиядин — мекьивилин ва высший школадин илимрин академийрин  академик я.

Чирвилерихъ ялзавайтIани, зегьметдин рехъ жегьилди, гьеле 18 йиса аваз, Мегьарамдхуьруьн райондин Гилийрин хуьруьн «Ленинский» совхоздин рабочийвилелай башламишна. Гуьгъуьнлай МГУ-дин механикадинни математикадин факультетда илимдин къуллугъчи, преподаватель ва ВЛКСМ-дин комитетдин секретарь яз,  СССР-дин оборонадин министерстводин илимдинни ахтармишунардай институтрикай сада илимдин къуллугъчивилени кIвалахна. Кьуд йисуз адакай Г.М.Кржижановскийдин тIва­рунихъ галай энергетикадин рекьяй илимдинни ахтармишунрин институтдин Дагъустандин фили­алда илимдин къуллугъчи хьана­. 1987-йисалай къенин йикъалди­ Дагъустандин государстводин тех­университетда­ кIвалахзава, сиф­те­дай — старший­ преподаватель, доцент, 1995-2021-йисара­ экономикада информациядин­ технологийрин ва прикладной информатикадин кафедрадин  (ИТиПИвЭ) заведующий яз (2012-йисан майдалди адаз экономикада информациядин къурулушрин­ кафедра (ИСЭ)  лугьузвай). 2021-йисалай инихъ ам ИтиПИвЭ кафедрадин профессор я. Винидихъ къейд авурвал, и кафедра Абдулгьалим Абдулгьалимован идарадик кваз арадал гъана. ГьакIни профессор А. Абдулгьалимован  регьбервилик кваз ва адан зегьметдин нетижа яз, ДГТУ-да кьве пешедай — «Бухгалтерский учет, статистика»­ ва «Математические и инструментальные методы эконо­мики» — аспирантура ачухна ва кардик ква. Аспирантар патал ам  илимдин рекьяй регьбер, докторантар патал меслятчи я; экономикада математикадин ва инструментальный къайдаяр ишлемишунин рекьяй илимдин школа идара ийизва. Са шумуд йисан вахтунда профессор Абдулгьалимов «Прикладной информатикадин» рекьяй учебно-ме­тодический кIватIалдин (УНО) член (МЭСИ, Москва шегьер), «Экономика ва халкьдин майишат идара авунин» рекьяй доктор­вилин диссертацийрин советдин (Д 212.052.01)  член яз (ДГТУ, Махачкъала шегьер) хьана.

Илимдин рекьяй ада итиж ийиз­вай рекьер гзаф я: яшайишдинни экономикадин гьерекатар статистикадин рекьяй ахтармишун ва абурукай виликамаз лугьун; экономикада информациядин автоматламишнавай къурулушар туькIуьрун, карханайрин, тешкилатрин  кIвалах автоматламишун, абурун кIвалах къулайди авунин рекье гьалтзавай месэлаяр гьялун ва икI мад. Ада илимдин ва чирвилеризни  методикадиз талукь 180-далай гзаф  кIвалахар чапнава.

Студентар патал профессор А.М.Абдулгьалимова  «Информациядин къурулушар ва технологияр»,  «Финансрин математика»,  «Статистика», «Серенжемар ахтармишун ва кIвалах хъсанардай къайдаяр», «Яшайишдинни экономикадин гьерекатрикай виликамаз лугьун», «Математикадин экономика», «Информациядин хатасузвал», «Карханайрин кIвалах техникадинни экономикадин жигьетдай ахтармишун», «Гьисабунрин къайдаяр» курсар кIелзава.

Малум хьайивал, ам жемиятдин крарикайни яргъа туш: 20 йисан вахтунда (2001-2021) алим региондин «Лезги халкьдин илимдинни культурадин векилрин ассоциациядин» председатель хьана, 2014-йисалай «Россиядин статистикрин ассоциация» тешкилатдин Дагъустандин  отделенидин председатель я.

Пешекарар гьазурунин карда­ агалкьунрай ва жемиятдин кIва­лахра активнидаказ иштиракунай­ алимдин гьакъисагъ зегьмет  шабагьралди къейднава. ИкI, ам «Ас­кервилин баркаллувиляй» ме­далдин, Дагъустан Республикадин­  Гьуьрметдин грамотадин, ВЛКСМ-дин ЦК-дин Гьуьрметдин грамотадин ва лишандин, МГУ-дин, ВЛКСМ-дин, Москва, Смоленск ше­гьеррин комитетрин гьуьрметдин грамотайрин, «ДГТУ-дин вилик лайихлувилерай» медалдин, РД-дин Халкьдин Собранидин Чух­сагъулдин чарчин сагьиб я.

«Россиядин Федерация­дин кьи­лин пешекарвилин  образо­ва­ни­дин­ гьуьрметлу работник» лагьай бар­каллу тIварцIиз лайихлу­ хьайи алим,  зегьметдин ветеран Абдулгьалим Мингьажевич туькI­­вей хизандин кьилни я. Уьмуьрдин юлдаш, филологиядин рекьяй ­пешекар Сабетханум ва Адул­гьалим Абдулгьалимоврин хи­зан­да­ руш Гуьлшан ва хва Алипаша­ чIехи хьана. Бубадилай чешне къачуналди, абуруни илимдин рехъ хкяна, экономикадин илимрин кандидатвилин тIварариз ла­йихлу хьанва.

Жасмина Саидова