Дигидай целди ерилудаказ таъминвал авачиз, республикадин агропромышленный комплекс вилик тухуз хьун мумкин кар туш. Идакай РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министр Абдулмуслим Абдулмуслимова и йикъара кьиле фейи гегьенш совещанидал малумарна.
Махачкъаладин Милли библиотекадин залда кьиле фейи и мярекат, РД-дин Кьил Владимир Васильева республикадин парламентдиз рекье тунвай Чарчин сергьятра аваз, хуьруьн майишатдин чилер дигидай целди таъминарунин месэладиз талукьди тир.
Хуьруьн майишатдин чилер дигидай целди ерилудаказ таъминарунин ва алукьзавай гатфаринни гатун сезондиз гьазурвал акунин месэлаяр веревирд авуниз талукьарнавай совещанида гьакIни РД-дин НС-дин аграрный сиясатдин ва тIебиатдин мумкинвилер ишлемишунин рекьяй Комитетдин председатель Асият Алиевади, “Минмелиоводхоз РД” ФГБУ-дин директор Залкип Къурбанова, республикадин шегьеррин ва районрин кьилери, УСХ-рин начальникри, хуьруьн майишатдин карханайрин векилри иштиракна.
— Дагъустандин хуьруьн майишат, тIебиатдин шартIар себеб яз, дигидай целди таъминвал авачиз, нетижалудаказ кьиле тухуз хьун мумкин туш. ТIебиидаказ агакьзавай кьеж бес тахьун себеб яз, чи республика ятар гунин рекьяй лежбервилин виридалайни чIехи регионрикай сад я. Дагъустанда тахминан 395 агъзур гектар чилер дигидай цик квайбур я. Им, уьлкведин майданрив гекъигайла, — 10 процентдиз ва Кеферпатан Кавказда 30 процентдиз барабар кьадар я. Целди таъминарна кIанзавай никIерин кьадар республикада 60 процентдиз барабар я, санлай уьлкведа и делилди 8 процент тешкилзава.
Къенин юкъуз дигидай цихъ галаз алакъалу месэлаяр кьилдин чкадал акъуднава. Цик квай чилерин кьадар республикада анжах 12 процентдиз барабар ятIани, анра набататчивилин хилен тахминан 70 процент суьрсет гьасилзава. Амма 200 агъзур гектардилай виниз чилер къенин юкъуз разивал ийиз тежедай гьалда ава ва, гьакъикъатда, абуру хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилунин карда иштиракзавач, — лагьана министрди.
Ада хабар гайивал, и месэлайриз республикадин кьиле авайбуру кьетIен фикир гузва, абурукай Дагъустандин Кьили парламентдиз рекье тунвай Чарчени лагьанва. Идалайни гъейри, региондин властри и хиле гьалар хъсанарун патал алава 500 миллион манат пул чара авунин гьакъиндай къарар кьабулнава.
РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерстводин механизациядин отделдин начальник Нисред Нисредова республикада цин къаналрин гьалдикай ва и хиле гьалар хъсанарунин жигьетдай авай мумкинвилерикай лагьана. Ада хабар гайивал, хуьруьн майишатдин 90 процентдилай виниз чилер мукьвал-мукьвал кьурагьвилер жезвай мулкарик акатзава ва и кар себеб яз гьасилзавай хуьруьн майишатдин суьрсетдин бегьерлувал агъуз аватзава.
— Гьар йисуз республикада 120 агъзур гектар чилер, яни цик квай чилерин 30 процентдиз барабар кьадар гьакъикъатда яд агакь тавуна амукьзава, дигизвай чкайра лагьайтIа, лазим кьадар цин анжах са пай агакьзава. Гьаниз килигна, республикадин Кьили, набататчивилин хел гуьгъуьна амукьун себеб яз, арадал атанвай гьаларай экъечIунин асул рехъ дигидай цин къурулушда гьалар хъсанарун ва ятар гузвай чилерин нетижалувал, бегьерлувал артухарун яз гьисабзава. И месэлаяр гьялун патал 2019-йисуз республикадин бюджетдай алава такьатар чара ийида ва абур дигидай цин майишатдин къенепатан сеть хъсанаруниз харжда, — хабар гана Н.Нисредова.
Малум хьайивал, хуьруьн майишатдин суьрсет гьасилзавайбуру желбзавай хсуси такьатарни (проектрин сметада къалурнавай кьадардин 30 процент) фикирда кьурла, мелиорациядин хиле алай йисуз тамамарна кIанзавай кIвалахриз харжияр 714 миллион манатдиз барабар жеда. И такьатрихъ Дагъустанда 4,8 агъзур гектардин майданра цIийи сетар туькIуьрда, авайбур бинедилай цIийи хъийида, Къизлярдин яд авачир чIурара 20 къуй эгъуьнда.
Къейднавай кIвалахри, гуьзлемишзавайвал, гьеле 2010-йисалай башламишна, виле акьадайвал хийир гун лазим я. И чилерикай 1,8 агъзур гектарда прунз, 3,5 агъзур гектарда зулун магьсулар (къуьл), 4,1 агъзур гектарда гзаф йисарин набататар цун ва 1,5 агъзур гектар векь ядай чкайриз элкъуьрун фикирда кьунва. Нетижада республикадин АПК-дин мумкинвилер хейлин артух хьун ва 2020-2024-йисара къецепатан уьлквейриз маса гузвай дуьгуьдин кьадар 37 агъзур тонндилай, якIун — 8 агъзур тонндилай гзаф хьун гуьзлемишзава, хабар гана отделдин начальникди.
Абдулмуслим Абдулмуслимова къейд авурвал, хуьруьн майишатдин зегьметчийриз гьазурвал аквадай вахт авач ва абуру мелиорациядин объектрин сиягьдик кутун патал делилар агакьарун лазим я. “Квез аквазвайвал, федеральный центради ва региондин властри и хел виликди тухун патал чара ийизвай финансрин кьадар артухарзава. Идахъ галаз алакъалу яз, чна и кар гуьзчивилик кутун ва чилин гьар са гектар дигидай целди таъмин жедайвал авун лазим я”, — лагьана ада.
Эхирдай муниципалитетрин векилри чпин тежрибада гьалтзавай месэлайрикай, дигидай цин къаналар авай гьалдикай лагьана. Залкип Къурбанова чIуру гьалда авай къаналар михьи авун ва къайдадиз хкун патал тади гьалда серенжемар кьабулиз эгечIун хиве кьуна.
Жасмина Саидова
