80 йис идалай вилик Ватандин ЧIехи дяведин къати женгера Германиядин фашистрикай Советрин ватан хуьн патал чпин чанар къурбанд авур миграгъви игитрикай сад зи буба, Сфи-эфендийрин Акиман хва Халикь я.
Акимов Халикь (1903-1943) аялзамаз етим хьана. Адан буба Аким, Къубада къачагъри яна, гвай затIар къакъудна, кьена. Хендеда хьайи жегьил свас вичин бубади хутахна, етим аялдин иесивал езне Ибрагьимани эме Сенема авуна. Ам чпин кIвализ хкана, са яшарин рухвайрихъ, Режебалидихъни Гьамидахъ, галаз хвена, чIехи авуна.
Халикь хци зигьин авай, амалдал салигь гада хьана. Ада медресада хъсандаказ кIелна. Ибрагьим халудивай къванцин ва кIарасдин устIарвилер, Агъа магьледин кьавалривай далдамни чуьнгуьр ягъиз чирна. Къубадиз ва Бакудиз физ, жуьреба-жуьре фялевилер ийиз, вичиз мехъердай пулар кIватIна… Ахцегьай Эмирбегрин Алижанан руш ФатIимат гъана… Ахпа, гила куьне куь кьил хуьх, лагьана, къаб-къажах ва мес-къуьж вахкана, жегьил хизан Сфи-бубадилай амай кьве мертебадин кIвализ ахкъудна.
Халикь буба Советрин мектебра кIелер хъувунвай, кьуд чIалал (лезги, араб, туьрк ва урус) савадлу, гъил михьи, мез ширин инсан хьана. Ам 1934-йисуз Усугъчайдал Докъузпара райондин исполкомда чилер алцумдай къуллугъчи-землемер хьана, райондин азархана эцигзавай устIаррин кьиле эцигна.
Дяве акъатайла, чи вад-ругуд кIвал авай Шейхерин магьледай 10 итим, хизанар авайбурни мехъерар тавунвай жегьилар: Жафароврин Гьажини Серкер, Ферзалиеврин Агъабегни Къази, Исрефилан Мегьамед, Байбутрин Мустафани Улубег… ватан хуьз фена. Абурун сусар ва вахар душмандин танкарин рехъ кьадай фурар эгъуьниз Чирюрт станциядал фена.
Халикь буба (адаз райисполкомди къуллугъ давамардай бронь ганвай) са шумудра военкоматдиз фена, вич 1942-йисуз гуьгьуьллудаказ Ватан хуьз ракъуриз туна. Адан сад лагьай пуд пипIен чар чаз Гуржистандин Гори шегьердай, Сталинан ватандай, хтана. Ана аскерар женгериз гьазурзавай… Кьвед лагьай чар Нальчикдай хтана. «Закай душман пулеметдай къирмишдай гъуьрчехъан хьанва, — кхьенвай ада. Ина къати женгер кьиле физва… Чарар кхьидай мажални жезвач…».
Хуьруьз военкоматдай чIулав чарар-хабарар хквез эгечIна… Гагь — са, гагь — маса кIваляй гьараяр, шел-хвал, йикь-шуван акъатзавай… Зи гъвечIи-чIехи юлдашар: Гуьлали, Ибрагьим, Назир, Медина, Фатума, Уму… етимар тир.
Чи бубадикай са хабарни авачир. Диде ара-ара военкоматдин ракIарихъ физва: «Зи балайрин буба гьикI хьанай?» — хабар кьаз. Эхир адав 1947-йисан 14-июлдиз ихьтин чар вахкана: «Ви гъуьл Акимов Халикь 1943-йисан июндиз Ватандин ЧIехи дяведин са женгина… гел галачиз квахьна». Ам кIелайла, дидедин кьил элкъвена, ада гьарайна: «Зи гъуьл гел галачиз квахьдай итим туш: ам къе-пака сагъ-саламатдиз хкведа!» Дидедин умуд вичин иеси хтуник яргъалди кумай: гьахьтин дуьшуьшар жезвай.
Дяведин чIехи архиврай зав бубадикай са хабарни ахгакьнач. Анжах бубадихъ галаз санал армиядиз фейи, санал женгера хьайи мукьва-кьили Кичибегов Абдулкерима лагьанай: «Чна фашистар Ростовдай чукурзавай. Ви буба Халикь пулеметчик тир. Пакамахъ женгиниз фейи халад хва нянихъ заз ахкунач…». Докъузпара райондин военкоматди вахкай малумат «РикIел хуьн» («Книга памяти») ктабда тикрар жезва.
Зи диде, Ахцегь Эмирбегрин Алижанан руш ФатIимат (1900-1968), савадлу, медениятдинни илимдин къадир авай инсан тир. Ада 4 чIалал (лезги, араб, фарс ва туьрк) чар-цIар Кьуръан кIелдай. Аялрив, вичин чандал цIай кана, кIелиз туна. Чна жуван диде 23 йисуз Махачкъалада, «кая кIвач, виниз ая» лугьун тавуна, хвена, тIвар птулдал эхцигна. Бадедин тIвар алай Фатимадини юкьван мектеб къизилдин медалдалди куьтягьна, медицинадин университетда кIелзава.
Куьредин хуьрерин сураравай зурба къванер акуна, зи хиялдиз жуван фронтда кьейи бубадиз хуьруьн сурара къван ягъун атана. Хъукьвай 2 метр алай лацу къван къачуна, Сардархуьруьз хкана, Межид бубадин гьаятдал авудна. Ам Межидоври, бубадини хци, туькIуьрна, лезги ва араб чIаларал лазим кхьинар атIана, гьазурна. Са умун юкъуз сурун къван зи дустари: сардархуьруьнви Абдурагьманани Гьажикъурбанов Саидагьмеда ва хъукьвави Рамазанов Бегзадади Миграгъ-Къазмайрал хутахна… Са вацралай чи хуьруьн сурара «Акимов Халикь» кхьенвай лацу къван пайда хьана. Халикь буба, чан алайди хьиз, хуьруьз хтана.
Кьвед лагьай сефер Халикьан тIвар жемятди 1966-йисуз мектебдин вилик эцигнавай гуьмбетдилай кIелна. Адал лезги чIалал 42 игитдин тIвар кхьенва.
Зун гьамиша, жуван халкь хьиз, дяведиз акси я. Дявеяр барбатI хьуй, дявекарарни галаз! Хуьре-кIвале, уьлкведа ва дуьньяда ислягьвал хуьзвай игит рухваяр сагърай!
Етимвал — пара чIуру гьал, агьвал я. Зун уьмуьрлух бубадихъ муьгьтеж хьана. Жуван далудихъ, кьилел буба хьун — инсандин еке бахт я. Буба заз, диде хьиз, къени, жувакай чIехи буба хьанвайлани, кIанзава.
Гьаким Къурбан
