За лугьун Ахцегьрин тегьер,
Шегьердин султан я и хуьр.
Гьар затIуни гуда бегьер,
Дердинин фарман я и хуьр.
Ахцегь Гьажи
Къадим Ахцегьрин тIвар ван хьайила, заз чиз, гьар са лезгидин рикIел эвелни-эвел хайи халкьдин арада машгьур хьайи халисан къагьриман хва Шарвили къведа. Мадни бажарагълу алимрин, шаиррин, манидаррин, духтуррин, композиторрин ва маса пешекаррин макан я Ахцегьар…
И йисуз чун — ДГУ-дин филфакдин 2-курсунин лезги группадин студентар — (руководитель Султанмурадова Наида) неинки са лезги, гьакI вири Дагъустандин халкьарин арада еке гьуьрмет къазанмишай, вичел дамах ийизвай баркаллу Ахцегь “шегьердиз” мугьман хьана. 1-курс акьалтIарай гатуз чна фольклор кIватIунин практикадиз Сулейман бубадин райондиз фин кьетIнай. Эгер Кьасумхуьруьхъ галаз зун идалай виликни таниш тиртIа, Шарвилидин макан заз сад лагьай сеферда акуна. Ахцегьрин гуьрчегвиликай, гьелбетда, заз шикилрай акуналди хабар авай, амма гьакъикъатда акурдини шикилрай акурди сад туш. И хуьруьн тIебиат жуван вилералди акунал зун пара шад я: такабурлу дагъларин, гурлу вацIарин, куьгьне кIвалерин итижлу шикилар зи рикIе гьасятда ацукьна.
Муаллимди чун нугъат ахтармишунин практикадиз Ахцегьиз фида лагьана хабар гайила, закни зи юлдашрик сергьят авачир кьван ашкъи акатнай. Чун практикадиз финин метлеб лезги чIалан ахцегь нугъат ахтармишун тир. Алай вахтунда нугъатра гафар аваз-аваз чна маса миллетрин чIаларай атанвай гафар ишлемишзава. Чи везифани нугъат ахтармишна, ана авай гафар халкьдин арада раиж авун я. Чун имтигьанар мус куьтягь жедатIа лугьуз, 21-июнь гуьзлемишиз хьанай. Эхирни и югъ атана. Меркездай къадим Ахцегьиз са кьадар рехъ авайтIани, амма пенжердай аквазвай хайи Лезгистандин тIебиатди чаз дарихвалдай мумкинвал гузвачир. Сифте чун чи юлдаш Гьажиева Дилярадин хизанди еке гьуьрметдивди кьабулна. Дугъриданни, Ахцегьрин жемят мугьманперес, рикI ачух, хайи халкьдин адетар, ацукьун-къарагъун чидай инсанар тирдахъ чун инанмиш хьана.
Ахцегьиз агакьайла эвелни-эвел чна хуьруьн музейдиз фин кьетIнай. Ана эцигнавай тарихдин метлеб авай гьар са экспонатди фикир желбзавай.
Россиядин виридалайни кьиблепатан сергьятдал хкажнавай лезги халкьдин эпосдин игит Шарвилидин ротондадал фин тавуна гьич жедачир. Инал хкаж хьайила вири хуьр, капал алайди хьиз, аквазвай.
Хуьруьхъ галаз таниш хьун чна Урус къеледал финалди давамарнай. 1839-йисуз эцигнавай куьгьне имаратдин цлар къени сагъдиз ама.
Заз виридалайни таъсир авур чка Дагъустандин халкьдин писатель Къияс Межидов хайи кIвал я. Анал фейила зи вилик урус духтур, 25 йисалай артух вахтунда лезги халкьдиз вафалу яз амукьай Антон Никифорович Ефимован къамат атана акъвазна.
Эхирдай заз Ахцегьрин жемятдиз, иллаки Гьажиеврин хизандин кьил Нариман халудиз ва адан уьмуьрдин юлдаш Некъи халадиз чун кьабулунай ва чаз нугъатдин гафар кIватIунин карда куьмек гунай лап рикIин сидкьидай сагърай лугьуз кIанзава.
