РФ-дин Кьилин Чарчин цIарцIе аваз

«Дагъустан» РГВК-дин «Жемиятдин­ итиж» студияда РД-дин Халкьдин­ Соб­ранида Дагъустан Республикадин­ Кьилин векил, адан куьмекчи Нуьсрет Омарован, РД-дин Гьукуматдин Председателдин заместитель, чилерин ва эменнидин алакъайрин рекьяй мини­стр­ Заур Эминован, транспортдин ва алишве­ришдин министр Низам Халило­ван,­ здравоохраненидин зегьметдин ва яша­йишдин рекьяй вилик финин министр­ри­н заместителрин, Дагъус­тан­дин проф­союзрин комитетдин предсе­датель Абдулла Мегьамедован, жемиятдин, СМИ-рин векилрин иштираквал аваз РД-дин Кьилин Чарчин кар алай месэлайриз талукь яз рахунар кьиле фена.

— Сифте нубатда къейд авун лазим я хьи, — рахана Нуьсрет Омаров, — Да­­гъустандин регьбер Сергей Алимови­чан Чар республикадин экономика, яша­йиш вилик тухуниз талукьарнавай стратегиядин метлеб авай документ я. Республика патал ана виликди фидай вири рекьер ва мумкинвилер къалурнава.

Са рахунни алач, чи экономика гьи­­кьван мягькемди, къазанжияр арадал гъизвайди хьайитIа, маса хилерин кIвалахдикни юзун акатда. И кардиз еке фикир ганва. Гьа са вахтунда Сергей Алимовича алай вахтунда гьар са касди итиж ийизвай месэлаяр — агьалийрин агьваллувал хкажун, СВО-дин иштирак­чийрин ва абурун хизанрин яша­йиш хъсанарун — сад лагьай чкадал эцигнава. Куьрелди, гьукуматдин сиясат чи инсанрин агьваллувилихъ элкъуьрнава.

И кар патал гьам Дагъустандин регьберди ва гьам республикадин гьукуматди, Россиядин Федерациядин Пре­­­­зидентдин теклифар, истемишунар­ бинедиз къачуна, бегьерлувилелди кIва­лахзава. Дагъустанвийрин агьваллу­вал акваз-акваз хкаж жезва. Гьукуматдилай эгечIна вири шегьеррин, районрин муниципалитетри военный махсус серенжемдин иштиракчийрин хизанрин патахъай къайгъу чIугвазва.

Гьелбетда, гьукуматдин идарайра­ зегь­мет чIугвазвайбуру агьалийриз къул­­­лугъ авунин, абурун игьтияжар таъ­­ми­нарунин жигьетдай чпин гьакъи­къи­­ везифаяр виринра намуслувилел­ди­ тамамарзавач. Вичин рахунра Да­гъус­­тан Республикадин Кьили бязи ми­­­нистерствойрин ва ведомствойрин кIва­лах критика авуна ва хъсан патахъ дегишвилер твадай серенжемар кьабулун истемишна.

РД-дин Кьилин Чар чаз гележегда кIвалах мадни хъсандиз тамамарунин рекье куьмек гудай чешме я, — лагьана Нуьсрет Омарова.

РД-дин Халкьдин Собранидиз кIе­лай Чарче чилерихъ галаз алакъалу месэлани хциди яз амайдакай лагьанва. Идан гьакъиндай Заур Эминова вичин фикирар ачухна.

— Дагъустан ишлемишдай чилер тIимил авай республика ятIани, эхиримжи йисара арадал атай гьалари кардик квачир чилерин кьадар артухарна. Мадни лагьайтIа, гьам шегьерра ва гьам районра чилерин кьадарар, сергьятар, иесияр документралди тайин тушир. Гила чна и нукьсан арадай акъудзава. Чилин гьакъиндай документ авачирла, адан иесидивай чилел талукь маса крарни (эцигунар, газдин, цин линияр тухун…) ийиз жезвач. Гьа и месэлаяр хъуьтIуьн къишлахрал арадал атанвай хуьреризни талукь я. Абур документралди санани регистрация авунвач. Гьавиляй анра школаяр, аялрин бахчаяр эцигиз жезвач. Агьалияр газдалди таъминардай мумкинвал авач. Нетижада инсанрин яшайишдиз пис патахъай таъсирзава. Месэлаяр гьикьван четинбур ятIани, республикадин кьиле авайбуру абур гьялдай рекьер жагъурзава.

Дагъустанвийрин, гьар са зегьметчидин яшайиш налогар кIватIунихъ, абурун кьадарар артухарунихъ галаз алакъалу я. РД-дин Кьилин Чарче лагьанвайвал, гьеле республикада учетда авачир карханаяр, тамамдиз налогар гуникай кьил къакъудзавайбур, хъендик кумай карчияр ама. Идан гьакъиндай Низам Халилова вичин фикирар лагьана.

— Са бязи дагъустанвийри карха­най­рин, идарайрин, карчийрин кIвалах ­ахтармишунал къадагъа (мораторий)­ эциг­на­вайди я, ихтиярсуз ахтармишу­нар ийиз­ва лугьуз наразивалзава. Гьахъ я, вилик йисара хьиз, ахтармишу­нар хъийиз­мач. Амма им ахтармишунар ерли авун герек туш лагьай чIал туш эхир. Са мисал гъин. Меркезда кардик квай тарифлу ресторанди вичин йисан къазанжи са миллионни кьуд виш агъзур манат яз къалурнава. Им гьич агъадай кар туш. Са миллион манат ресторанди­ са гьафтеда къазанмишзава. Ана кIвалахзавай инсанрин кьадарни са шумуд сеферда агъузарна къалурзава. Де лагь, ихьтин кархана гьикI ахтармишдач?

Сергей Алимовича чи лап хъсан пешекарар пул гзаф гузвай чкайриз физвайдакай лагьана. Гьахъ я, чи карханайрин, фирмайрин, акционервилин­ об­ществойрин кьиле авайбуру кIвалах­завайбуруз гъвечIи мажибар гузва. Эгер кIвалахдиз килигай мажиб гуз хьа­найтIа, инсанар анрай катдачир,- къейдна Н. Халилова.

Мажибриз талукь яз ихтилат мадни давам хьана. Авар чIалал акъатзавай «Гьакъикъат» газетдин къуллугъчи Зикрулла Ильясова республикадин­ жемиятдинни сиясатдин газетра кIвалах­завай журналистрив республикада виридалайни гъвечIи мажибар агакьзавайдакай лагьана.

— РД-дин Президент Муху Алиев тирла, ада республикадин журналист­рин мажибар хкажнай. 2009-йисалай инихъ мад са дегишвални хьанвач. Алай вахтунда республикадин милли­ газетрин редакцийрин журналистри вац­ра 18-20 агъзур манат я къачузвайди­. Гьавиляй редакцийриз кIвалахиз кас­ни къвезвач. Республикадин гьукуматди и мес­эладиз фикир гун лазим я. ТахьайтIа, милли газетрин редакцийра кIвалахдай ксар амукьдач.

Мажибрин гьакъиндай ихтилат­ кватайла, министр Заур Эминова алава хъувуна. «Кьвед-пуд йис вилик чи ми­нис­терстводин жергедин къул­лугъ­чий­рин­ вацран мажиб 23 агъзур манат тир. КIва­­лахал къведайбурни авачир. Са шу­­­муд йисуз зегьмет чIугурбурни, арза кхьиз, хъфизвай. Алай вахтунда жер­гедин­ кьуллугъчийри кьве сеферда гзаф мажиб къачузва. Министерстводиз­ кIва­ла­хиз къвез кIанзавайбурун сиягьни екеди я».

Гьахълу месэла я. ЧIугвазвай зегьметдиз килигай лайихлу къимет гудайла, кIвалахни виликни фида, кIвалахиз кIандайбурни гзаф жеда.

Нариман  Ибрагьимов