Бандитар кукIварайдалай инихъ — 25 йис

Чи цIийи тарихда­ 1999-йисан августдин — сентябрдин вар­цар кьетIенбур яз гьатнава. ГьикI хьи, чи чIехи Ватандин — Россиядин Федерация­дин тарих­д­ани и йикъариз гьа­кьван виниз тир къимет ганва.

Дикъет це: дуьньядин иблисриз, чеб «цIийи диндин векилар я» лугьузвай­буруз Дагъустан терг ийиз ва идалди­ Россияни чукIуриз, чи виш йисарин стхавилинни архавилин рехъ ва адетар, чи баркаллу тарих тахьай мисал ийиз кIанзавай. Душманрин къастар акьал­тIай чIулавбур, иштагьарни екебур тир.

Вучиз ахьтин чIулав, чиркин къуват­риз чи гуьзел республикадал, са куьни­хъайни я кичIевал, я регъуьвал авачиз къведай, чи аслу туширвилел, чи намусдални гъейратдал гъил вегьедай мумкинвал хьана? Куь абур акьван руьгьламишнавай, чпин мумкинвилерихъ инанмишарнавай?..

Суалар гзаф я, чебни регьятдиз жаваб гуз жедайбур туш. Зун гьа йикъарин­ ва вакъиайрин шагьид, Ватандин ва халкьарин кьисметар жуван руьгьдин сафунай ягъиз хьайи кас хьуниз килигна, зи кхьинра а чIаван саки вири гьалариз жуван жуьреда къиметар ганва. Чебни гьа йисара чапдай акъатнавай газетра, ктаб­ра гьатнава. «Билбил базардал» ктабдин (Махачкъала, ДКИ, 2007-йис) са пай эсерар гьа вакъиайрин таъсирдик кваз кхьенва.

1999-йисуз террористрин междуна­родный кIеретIар чиниз къведалди, дуьнья­да ва чи уьлкведа, чи республика­дани ахьтин дегишвилер, виликрай гьич рикIелни текъведай вакъиаяр кьиле фена хьи, гилан аямдин инсанриз а крар махар хьиз жеда. Виридалайни кьилин мусибат, вири дуьнья къарсатмишай кар чи къудратлу государство — СССР чукIурун хьана. Гила хейлин лап савадлу политологри тестикьарзавайвал, и кар дуьньядин империалист ампайри, сифте нубатда Америкадини Великобританияди гьеле 1945-йисалай, яни СССР дуьньядин фашизмдал гъалиб хьайидалай инихъ чпин кьилин везифа яз гъиле кьунвай. Гьа вахтарилай вагьшийри чи уьлкведиз – вичиз вири дуьньядин муздурри азадвилинни абадвилин кьилин къуват, дестек, умуд лугьуз хьайидаз, ам чукIурун патал «къайи дяве» лугьудайди  малумарна.

Идалайни артух, дяведилай гуьгъуь­нин саки 50-60 йисуз социализмдин рехъ хкянавай къурулуш къеняй чукIур­дай тум-кьил авачир кьван къуватар кардик кутуна. Душманри чи обществодин къенепата адан душманар туьретмишна. Компартиядин асул бинеяр чIурдай Горбачеварни Яковлевар, Ельцинар хьтин ксар гъиле кьуна. Чи уьлкве, госу­дарство чукIурайбур гьа чи виридалайни вилик квай, чпин гъиле вири мумкин­вилер гьатай коммунистар гьакъикъи душманар хьайиди гила садани инкарзамач. СССР чкIана социализмдин лагерь чкIана. Къуватлу авуна НАТО, Ев­ро­­падин Союз, Америкадин штатар, Ве­­ли­кобритания, Германия сад хъувуна.­ Анг­лосаксри фашизм кIвачел ахкьадар­на. Дуьньядал ИГИЛ (Россияда къада­гъа авунвай тешкилат) лугьудай завал, жуьреба-жуьре динрин лишанар алай маса къуватар арадал гъана. СССР-дин халкьарилай — гъалибчийрилай кьисас вахчуна.

Террористрин кIеретIриз Дагъус­тан­ни  чукIурун  гьакьван  регьят  кар  яз акуна­. Гзаф динар, гзаф миллетар авай чка яз…

Бес гьахьтин гьалар тушни шаирдин къелем икI рахурайбур:

Карванд кьиле эсил течир паж гьатна,

Ярум дуьнья тир уьлкведа каш гьатна.

*  *  *

ГьикI амукьрай сагъ-саламат суьруь чи,

Жанавурри кьурла чIурар вири чи?

(«Девирдин дуван», ДКИ, 1998-йис, ктабдин 75-чин)

Жанавурри тарашзавайла, чакъалар секиндиз акъваздани? Ваъ, гьелбетда.

Кесиб тиртIани, дагъвийривай, гьелбетда, гъейратлу рухвайривайни рушаривай, намус, Ватан кIан хьун квахьнавачир. Къецепатан чапхунчийриз лап  кутугай жаваб гана. Вири Дагъустан а йикъа­ра кIвачел къарагъна! Зи вилик сифте нубатда халкьдин ополченидин кьиле акъвазай МВД-дин полковник, гила генерал Ш.З.Асланован — Игитдин къамат къвезва. «Шарвилидин экуь руьгь» ктабда адаз еке чка ганва. (Махачкъала, «Мавел», 2020-йис). Халкьдин ополченидин дестейри Хаттабанни Басаеван гъилибанриз чеб вужар ятIа чирна, БотI­лихдани, ЦIумададани, Новолакдани, Къадардани…

«Лезги газетдин» чинра а чIавуз гьар нумрада зи ва гьакI маса юлдашринни хейлин хъсан материалар чапнай, чи халкьдин руьгь, душманрин чIулав къас­тар гьихьтинбур ятIа хъсандиз къалурнай.

Дагъустанда террористрин тереф хуьзвайбурни авачиз тушир. Чабанмахи, Къарамахи, Къадар хуьрера гьатта чпин хсуси къайдаяр малумарнавай. Амма вирибурун чIулав ниятар чи игит рухвайрини рушари руг авуна. Дагъустанвийрив Москвадай, масанрайни РФ-дин Яракьлу Къуватрин, къанун-къайда хуьдай къурулушрин, гьакI диндинни (гьа­къи­къи, мусурманвилин) векилринни куь­мекар агакьнай. Хвена Дагъустандин садвал! Эхь, гьа чIавуз ихьтин манидални чан атанай:

Дявейралди кьаз чи рекьер,

Атайди я шумудар.

Амма хьанач хаз чи рикIер,

АтIуз  михьи умудар.

 

Припев:

Россия ва гуьзел Дагъустан, —

Сад тир азад я чи Ватан!

 

Ният фашал, галай ажал,

Къунши къан гваз атайла,

Дагъви хваяр хьанай кIвачел,

Вагьшийрин кьил гатайла.

 

Фикирнай жед къакъатда чун, —

Душман гьахьнай къапудиз.

Террористриз чидач чи дун —

Жедай туш чун къакъудиз!

 

Къеле хьиз я чукIур тежер,

Желе хьиз я сергьятар.

Аквардавай чи ачух хъвер,

Душманриз я дуьнья дар.

2019-йисан октябрь.

И чIалариз композитор Къагьриман Ибрагьимова музыкани кхьена, мектеб­ра чирун патал махсус кIватIалдани ­тунва…

Душманар чинай чукурнатIани, гьелелиг секин хьанвачир. Чи къунши Чечен Республика террористрин муг яз амай. Закавказьедани, иллаки Гуржистанда, гьалар къизгъинбур тир. Гуьгъуьнлай гур­жи миллетбазри Цхин­валдал вегьена, Абхазия барбатIиз алахъна.

Россиядин къуншивал ва куьмекдин гъил себеб яз, чи халкьари чпин аслу туширвал хвена. Чечняда лагьайтIа, Агьмад Къадиров хьтин камаллу башчи кьилиз атуникди террористрин диб хкудна.

ИкI хьанатIани, террордин тум вири дуьньядиз чукIуруникди гагь сана, гагь масана, гьакI чи республикадани душманри чпикай хабар гузвай, абуру лап нуфузлу, гьуьрметлу гзаф ксар (М.-С.Гусаев, З.Арухов, Гь. Къурбанов, мсб.) телефна.

2004-йисан сентябрдиз террористри  Бесланда къурмишай мусибат рикIелай фидани мегер? 300-лай виниз инсанар телеф хьана. Абурун са пай аялар тир…

Къецепатан ампаяр киснавачир. Сирияда, Ливияда, масанра кьиле  фейи мусибатар гьа кардин шагьидвал тушни?..

Алай вахтунда укронацистри Курск­дин областдал гьужумайла, мад аквазва хьи, 1999-йисуз Дагъустанда кьиле фейи хьтин крар гила масанра маса тегьерда тешкилзава. Украинадин миллетбазрин — террористрин далудихъ Европадинни Америкадин ампаяр, вири тарихра Россия дуьньядилай терг авунин­, адан девлетар тарашунин къаст ри­кIе­вайбур гала, яни 1999-йисан вакъиаяр цIийи шартIара тикрар жезва. Гьави­ляй чна, дагъустанвийри, гьакI вири намуслу россиявийрини къайгъусузвал­, уях­сузвал къалурна виже къвезвач. Душ­манар ксанвач. Гьа са вахтунда чи республикада, масанрани кьиле физвай вакъиайри къалурзавайвал, чи къенепатани, гьамиша хьиз, Европада чпин амадагар жагъурзавайбур, террориствилин тешкилатриз майилвалзавайбур, ватанда гьалар са кIус четин хьунни, чпин эвледарни галаз «къулай ватанриз» катнавайбур ава. Куьрелди, гъавурдик квачир чи жегьилринни жаванрин мефтIера «цIийи идеологиядин — либерализмдин» агъу цазвайбур тIимил туш. Обществода гъулгъула, наразивал, шаклувал, та­кIанвал тун патал кардик кутан тийизвай рехъ авач.

Ватан хуьн буш гафар яз гьисабзавай, еке девлетар гваз, дуьнья чпин жуьреда гьалзавай къатар арадал атанва. Абуру чпиз гьатта «фараонар», амайбуруз лукIар лугьузва. Ибурун гелеваз фейитIа, цIийи фашистрихъ галаз женг чIугун, Ватан душманрикай хуьн метлебсуз гафар хьиз жеда.

Ихьтин рехъ хаталуди, жегьилар чи халисан тарихдивай, чи асул ивирривай къакъудзавайди тирдан гъавурда туна кIанда.

Душман инсафсузди тирди къе дяве физвай чкайрай катуниз мажбур хьанвай агъзурралди аялрин яшлубурун,­ начагъбурун, зайифбурун кьисметри хъсандиз­ раижзава. Чи душманриз им лап кIан­завай кар хьанва. Чун гьамиша­ уях, му­къаят хьана кIанда. Донбасс­да женг чIугвазвай игитриз бахшна, за «Игитрин чил» ктаб чапдай акъудна (Махачкъала, «Мавел», 2022-йис), СВО-дин женгчийрин хизанрив, чи бязи мектебрив агакьарна. Ана ихьтин цIарар ава:

Россия чи! Пак Россия!

КIватI хъия ви веледар!

Душманриз я хупI азият,

Сад тирла ви эвледар!

(«Игитрин чил», 23.09.22.)

Ктабдин 48-чин.

1999-йисан вакъиайрин тарсарин мет­леб чи тарихдай квадариз жедач. За тикрарзава:

Зайиф жедач чун женгера жизви.

Азадвал патал гьайиф туш иви.

Тергда дуьньядай вагьшийрин сивин,

Им кьисмет я чи, кьин я чи кIеви!..

Мердали  Жалилов,

РФ-дин ва РД-дин культурадин ­лайихлу къуллугъчи