1986-йисан 26-апрелдиз Чернобылдин атомный станциядин 4 лагьай блок хъиткьинна. Им гзаф кьадар зиянар арадал гъайи бедбахтвал хьана. Адан нетижаяр пара агъурбур тир. АЭС хъиткьинуникди Украинадин, Белоруссиядин ва Россиядин чилерал  200 агъзур квадратный километрдиз радионуклидар чкIуникди  415 хуьр, шегьер, 287 кархана пуч хьана. 607 школадикай ва аялрин бахчайрикай, 95 больницадикай ва медицинадин маса идарайрикай менфят амукьнач. 135 агъзур кас агьалияр маса районриз акъудна. АЭС хъиткьинай йикъалай алатнавай 30 йисан вахтунда пуд республикадизни 200 миллиард манатдин зиянар хьана. Пара татугайвилер арадал гъайи хъиткьиннавай блокдин чIуру нетижаяр арадай акъудун патал 600 агъзур касди зегьмет чIугуна. Гьелбетда, абурун арада дагъустанвиярни (1750 кас) авай. Абурукайни сад чи ватанэгьли, вичел “Дагъустандин сад лагьай нумрадин чернобылви” тIвар акьалтай Нисрет Исмаилов я.

Н.Исмаилован уьмуьрдикай, ада Россиядин Федерациядин Яракьлу Къуватра дирибашвилелди, кьегьалвилелди къуллугъ авурдакай, Чернобылдин АЭС-дин блок туькIуьр хъувунин карда жуьрэтлувилелди иштиракуникай  Бэла  Бояровади  “Вичин чандалди алем кIевна” еке очерк кхьена. Чна и эсердай Н.Исмаилова Чернобылдин­ АЭС-дал акъудай вахтуникай материал гузва.

Гзаф дагъустанвийриз таниш тир генерал Омар Муртазалиева  вичин “Намусдин буржидалди. Тарихдин очеркар” ктабда Нисрет Исмаиловаз Да­гъус­тандин сад лагьай нумрадин чернобылви лагьанва. Ада къейдзава: “Н.Исмаиловаз офицер хьун кьисмет хьана. Пагьливандин хьтин буй-бухах авай, низамлу, тапшурмишай ва гъиле кьур кар рикIи­вай кьилиз акъуддай ксар армиядиз гьамиша кIанзавайди я. Уьлкведин тарихда лап бедбахт гьа йикъара ада вичи кьабулай кьинез (присягадиз) вафалувал къалурна. Чернобылдин  АЭС-дин хъиткьинунин перишан нетижаяр алудунин карда вичелай алакьдай вири крар тамамарна”.

Нисрет Сейфулагьович Исмаилов 1957-йисуз Ах­цегь райондин Фиярин хуьре дидедиз хьана. Ада Да­гъустандин Огни шегьерда­ юкьван школа, ахпа ГПТУ куьтягьна ва шуь­шедин заводда кIва­лахиз га­тIунна. 1976-йисуз ам кIелиз Ашхабаддин инструк­торар-химикар гьазурдай школадиз рекье туна. Гуьгъуьнлай ада Костромадин химический защитадин военно-командный училище акьалтIар­на. Жегьил офи­цер 1981-йисуз Монголиядиз рекье­ туна. Взводдин командирди ва ахпа разведчикрин кьилдин батальондин РХБЗ-дин къуллугъдин начальникди вичин хиве авай везифаяр гъавурда аваз кьилиз акъудна. Идалай гуьгъуьниз Н.Исмаи­лова Одессадин военный округдин 14-армияда радиационно-химический ва биологический разведкадин частуна къуллугъна.

Чернобылдин АЭС-дин кьуд лагьай блок хъиткьинайла, Н.Исмаилова Тирасполда къуллугъзавай. 28-апрелдиз маса военныйрихъ галаз санал старший лейтенант Исмаиловни Чернобылдиз акъат­на. Ада рикIел хкизвайвал, сифте авария хьайи чка­диз Киевдин военный округдин гражданский оборо­надин полк рекье туна, абурухъ галаз гьакI приборрин винелай ших вегьенвай радиационно-химический защитадин махсус машинарни. Авайвал­ ла­гьайтIа, радиационно-химический разведкадин приборар, аппаратар, техника бронированный машинра аваз рекье туна кIанзавайди тир. И кар авур командир гъалатI хьана. Нетижада вири техника ра­диациядин руквади кьуна ва абур ишле­мишизни хъхьанач. 28-апрелдиз вири техника кьулухъ эл­къуьр­ хъувуна. Абурухъ галаз атай 450 военныйни (сагъ са полк) Киевдин военный госпи­талдиз аватна­. Авария хьайи сифте йикъара ихьтин гъалатIар гзаф ахъайна. Радиация гзаф хьуникди хейлин инсанар госпиталриз, больницайриз аватна, парабур чандивайни хьана.

— Гзафбур месэладин гъавурда авачир­тIани, — рикIел хкизва Н.Исмаилова, заз авариядин зиянлу­ майданрикай хабар авай. АЭС-дал кIвалахза­вай­бурузни радиацияди гьикьван таъсир ийизватIа заз чизвай. Амма чавай инкардай, аниз фидач лугьудай жуьрэтни жезвачир. Вучиз лагьайтIа, чун во­­­енныяр тир ва чна Ватандиз намуслувилелди къуллугъда лагьана кьин кьунвай. Идахъ га­лаз сад хьиз зун коммунист, старший лейтенант, ко­ман­дир тир.

АЭС-дал кIвалахай 15-16 йикъан къене Н.Исмаилован беденди 150 рентгендин кьадарда радиация кьабулна (облучение) лагьайтIа жеда. Гьа и кьа­дарда — адан ротада авай аскеррини. СССР-дин миноборонадин генерал-полковник, химический кьушунрин на­чальник Пикалова тайинарнавайвал, военныйри — 50 рентген ва адетдин гражданрини 25 рентгенди­лай гзаф тушиз радиация къачун лазим тушир. Гьа­йиф­ хьи, и къайдайрал, ре­къем­рал гуьзчивалдай вахт авачир.

Радиацияди АЭС-дин къваларив гвай чан алай ва алачир саки вири терг­навай. Ина куьмек гуда ла­гьана ийидай са карни авачир. ЯтIани ви­­ни­ кьиле авайбуру инсанар АЭС хъиткьинунин татугай нетижаяр арадай акъудунал желбна. АЭС-дин кьуд лагьай блокдал зарпанд гьалд тавунани жезвачир. Адан деринрай акъатзавай радиацияди кьуд патахъ зегьер чукIурза­вай. Инсанри­ чпелай­ алакьдай вири крар авуна, Н.Исмаилован гъилик квай — 250 аскер­дини. Къе абурукай вуж сагъ ятIа, вуж рагьметдиз фенватIа, виликан коман­дирдиз чизвач. Ам вични икьван гагьда сагъ яз амукьун еке бахт я. ГьикI лагьайтIа, ада кьадардилай са шу­­муд сеферда артух радиация кьабулнавай эхир.

Чернобылдин АЭС-дилай хтанмазди, Нисрет Сейфулаевич Одессадин военный госпиталдиз рекье туна. Ина пуд вацра адан иви дегишарна.

— Зак квайди исятда чарабурун иви я, — хъвер кваз лугьузва Исмаилова. — Зун сагъдиз амукьун ала­матрихъ галаз алакъалу туш. Заз  духтурри гьа би­недилай пешекарвилелди, жавабдарвилелди куьмекна.

Чернобылдилай гуьгъуьниз Н.Исмаилова военный уьмуьр давамарна. Ада къуллугъ авур  гарнизонар, дивизияр, частар, полкар тIимил хьанач.  Госпиталда са бубат сагъ хъхьайдалай гуьгъуьниз ам вичи къуллугъзавай Молдавия ССР-дин Бендеры шегьерда авай частуниз  хъфена. Рекье тур чкада къалурай  уьтквемвиляй ва дирибашвиляй 14-армиядин командующийди адаз “СССР-дин Яракьлу Къуватра Ватандиз къуллугъ авунай” III дережадин орден ва вахтундилай вилик капитанвилин чин, кIвалер гана. Къе ам отставкада авай полковник, пуд веледдин буба, республикада гьуьрметлу инсанрикай сад я.

Гьазурайди — Хиир Эмиров