Алай вахтунда Да­­­гъустанда милли чIа­­ларал гьукуматдин 13 газетни 3 жур­­нал акъатзава. Ин­тернетди агъавалзавай девирда милли чIаларал чап­за­вай изданийрин ти­ра­жар, виликан йисарив ге­къи­гайла, агъуз аватна­ватIани, абуру хайи чIалар, меденият, адетар хуьнин, еримлу авунин карда чпихъ авай къуват, важиблувал квадарнавач. Къенин юкъуз и газетарни журналар себеб яз интернетдикай менфят къачудай мумкинвал авачир, дагълух хуьрера яшамиш жезвай агъзурралди дагъвийрив республикада, уьлкведа, дуьньяда авай хабарар агакьзава. Хайи чIаларал акъатзавай газетрин арада тираждал гьалтайла “Лезги газет” шаз хьиз, цIини вилик ква. 2017-йисуз “Лезги газет” гьар гьафтеда 9090 ватанэгьлидин кIвалериз мугьман жезва. Ге­къигун патал: аваррин “Гьакъикъат” газет­дин тираж — 7045, даргийрин “Замана” — 4241, къумукьрин “Ёлдаш” — 4250, яхул­рин­ “Илчи” 2160 экземплярдиз барабар я.

Республикадин Кьил Рамазан Абду­ла­типова Халкьдин Собранидиз ракъурнавай Чарче дидед чIаларал чапзавай га­зетар, бубайрин адетар, меденият хве­на­, еримлу авуна кIанзавайдакай ла­гьан­ва. “Дагъустандин халкьарин медениятдин адетар хуьн, Вирироссиядин медениятдин ва гражданвилин яржар мягькемарун регион пайгардаказ еримлу хьунин лап важиблу тереф я…”, — гьисабзава республикадин регьберди. Кьилди СМИ-рикай рахадайла ада “республикадин ва муниципальный массовый информациядин такьатар итижлубур ва виридавай менфят къачуз жедайбур хьун лазим тирди, социальный сетра мадни активдаказ кIвалахна кIанза­вайди”  къейднава.

Гьакъикъатдани, цIудралди миллетар яшамиш жезвай чи республикада халкьарин меденият, адетар хуьниз кье­тIен фи­кир­ гун чарасуз я. И жигьетдай Да­­­гъус­тан­да хейлин кIвалахар кьиле тухванва, абурукай Рамазан Абдулатипов вичин Чар­че гегьеншдиз раханва. Амма хайи чIа­­лариз талукь хейлин месэлаяр гьа къени хъендик кума. Саки гьар йисуз абур ве­ревирд ийизватIани, и карди са жуьредин нетижани гузвач. Мисал яз, республикадин мектебра дидед чIа­лан тарсариз чара авунвай сятерин кьадар тIими­лар­на­ва. Акьалтзавай несилриз дуьзгуьн чирвилер гун патал хайи чIа­ларай ктабар, ме­то­ди­кадин къалурунар, программаяр бес жезвач. ЧIа­лахъ, культурадихъ галаз ала­къа­лу идарайра кIвалахзавай къуллугъчийрин мажибар агъузбур я. Гьавиляй мектебар акьалтIар­завай жегьилри чи девирда кесерлубур яз гьисабзавай юридический, экономический, нефтяной, технический ва маса факультетар хкязава. 12 йисан вилик­ ДГУ-дин Дагъустандин фи­ло­логиядин фа­культетдин 1-курсунин лезги группада­ 15 студент авай. Алай вахтунда ла­гьай­тIа, абурун кьадар 3-5-дал кьван тIимил хьанва. Эгер гьалар икI да­вам­ хьайитIа, гележегда аялриз дидед чIа­лай чирви­лер­ гудай пешекарар кьит жеда. Хайи чIала­рал акъатзавай газетрани са акьван тарифдай гьалар авач. Прессадин агъса­къа­лар эвездай жегьил къуватар тIи­мил я. Хуьруьн чкадай мер­кездиз атана, милли газетдин редакцияда 15 агъзур ма­нат мажибдихъ садани кIвалах­дач. Редакцийрин дараматар куьгьне хьанва, абуру капитальный ремонт фадлай истемишзава. Технический мумкинвилерни гьакI я. И делилри кIвалах еримлу хьуниз кьецI гуз­ва­.­

Хайи чIаларин месэлайрикай сад хизанра диде-бубаяр чпин веледрихъ галаз урус чIалал рахун, лезги чIал чируниз­ фикир тагун я. Икьван чIавалди и хума тек са шегьерра машгьур тир, гила хуьреризни чкIанва. Мукьвара Махачкъаладай Кьасумхуьрел хъфизвай маршруткада акьахай зун пагь атIана амукьна. Пассажиррин чIехи пай жегьилар тир. Чебни сад-садахъ галаз урус чIалал ра­хазвай. Заз Лезгистандиз ваъ, Урусатдиз­ хъфизвай улакьда акьахай хьиз хьана. Эгер виликрай мектебра сифтегьан классра чирвилер хайи чIаларал гун теш­кил­навайтIа, гила урус чIалал элячI­нава. ИкI акьалтзавай несилар бинедилай дидед чIалавай яргъаз ийизва. И кардин вилик пад кьуна кIанда.

Карчийрини, спонсоррини культурадиз са акьван фикир гузвач, спорт еримлу­ ийизва. Тек са мисал гъин. Алатай йисуз­ Рио-де-Жанейрода кьиле фейи Олимпиададин къугъунра къизилдин медаль къа­чур баркаллу дагъустанви Абдулрашид Садулаеваз машинарни гана, милли­онралди пуларни. Лайихлубуруз ла­йих­лу дережада къимет гун, гьелбетда, шад жедай кар я. Амма маса хилерай агал­кьунар къазанмишзавайбурувни и къайдада эгечIна кIанда эхир. 27 йиса аваз фи­зикадай докторвилин диссертация хвейи, алай вахтунда Россиядин виридалайни жегьил илимрин доктор Заур Алисултанован агалкьун багъри республикада гьикI кьабулнатIа, чаз виридаз малум я.

ТIвар-ван авай дагъустанвийрин экуь къаматриз бахшна, республикада спортдай чемпионатар, турнирар тухузва, гъалибчийриз, руьгь акатдайвал, хъсан савкьатар, пулдин премияр гузва. Гьа и къайдада хайи чIаларай, культурадин рекьяйни жуьреба-жуьре олимпидаяр, конкурсар тухвайтIа, гъалибчийризни лайихлу шабагьар гайитIа, са шакни алачиз, акьалтзавай несилри и хилезни итиж ийиз гатIунда.

Мукьвара Дагъустандин халкьарин культурайрин центрада “Дагъустандин миллетрин культура, адетар, руьгьдин ивирар кIвачел ахкьалдарунин карда милли чIаларал акъатзавай газетрин роль”  темадай общественный яб акалунар кьиле фена. Мярекат РД-дин Халкьдин Собранидин миллетрин арада алакъайрин, общественный ва диндин тешкилатрин крарин рекьяй комитетдин председатель Мегьамедкьади Гьасанова кьиле тухвана. Ана РД-дин Халкьдин Соб­ранидин депутатар тир Людмила Авшалумовади, Жафар Абуева, Мурад Исмаилова, алимри, милли чIала­рал акъатза­вай изданийрин руководителри, журналистри ва масабуру иштиракна. Гуьруьш­дин сергьятда аваз гзафбуру хайи чIалар хуьнин ва еримлу авунин жигьетдай чпин фикирар лагьана, теклифар гана. Мярекатдин эхирдай РД-дин Гьукуматдиз рекье тун патал ихьтин теклифар фикирдиз къачуна: милли чIаларал акъатзавай СМИ-рин материально-технический база хъсанарунин, абуруз ачухзавай пулдин такьатар артухарунин жигьетдай серенжемар кьабулин; журналистрин зегьметдин гьакъи хкаждай ва СМИ-рин хиле яргъал йисара кIвалах­навай къуллугъчияр гьевеслу ийидай месэлаяр гьялин.

Авайвал лагьана кIанда: ихьтин мярекатар кьиле тухуз, жуьреба-жуьре теклифар гуз, са шумуд йис я. Амма месэла­ гьялунал сакIани кIукI гъизвач. Хайи чIа­ла­рин гьакъиндай кьилдин закон кьабул тавунмаз, и месэладал кIукI гъизни жедач. Винидихъ къейднавай ва маса кимивилерни арадай акъудун патал ихьтин закон кьабулун чарасуз я. Анжах гьа вах­тунда­ чавай чи чIаларин, медениятдин, руьгьдин ивиррин гележегдин патахъай архайинвал гьиссиз жеда.