Алискер я  хъукьвави

Гьич са жуьре квачир вичик нукьсанар,

Халкь авунва анжах тек-туьк инсанар.

Вич рази ва вичел рази хизанар­,

Сад чида заз — Алискер я хъукьвави.

 

Садра акун, дерди гьалтун бес жедай,

Дарих чIавуз, рикI аладриз къвез жедай,

Лугьун-хъуьруьн, япара хуш сес жедай,

Сад чида заз — Алискер я хъукьвави.

 

Хъукьва хуьрни шад инсанрин ери тир,

Берекатлу, гьам як, гьамни гъери тир,

Халкьдиз къуллугъ — вичин патай­ вири тир,

Сад чида заз — Алискер я хъукьвави.

 

Хайи халкьдин муаллимдин тIвар алай,

Къуллугъарни авур вичи кар алай.

Вичел даим афериндин тIвар алай,

Сад чида заз — Алискер я  хъукьвави.

 

Вичиз, гьелбет, хуш туштIани тарифар,

Адан дустар я шаирар, арифар.

Вуж атайтIан ийиз гьазур илифар,

Сад чида заз — Алискер я хъукьвави.

 

Сажидина, рикIиз хуш тир инсан яз,

Вун гьамиша рикIел хуьзва хъсан яз.

Виридалай гьуьрмет авай масан яз,

Сад чида заз — Алискер дуст хъукьвави.

 

Хъсан туш

Гьар вуч валай алакьдатIа, хъсанвал

Авуналди, къалур жуван инсанвал.

Нубат аваз, гьатта нубат авачиз,

Мумкин я жув-жував гваз ва я гвачиз,

Са чIавузни дамах авун хъсан туш!­

 

Вуна дамах авуртIани, тавуртIан,

Вун вуж ятIа аквазва лап хъсандиз.

Ви артухвал вирибуруз такуртIан,

Вал пехил яз, са бязибур дакIуртIан,

Са чIавузни дамах авун хъсан туш!

 

Вун, ви Аллагь, аферин ви крариз,

Хкаж хьанва вун мурадрин гурариз.

ЧIулав ятIан, рех янатIан чIарариз,

Жув адетдин кас яз хуьнуьх залан туш.

Са чIавузни дамах авун хъсан туш.

 

Зазни чида, квезни

Зазни чида, квезни чир хьухь,

Дуьнья гьа икI амукьдач.

Гьар са касдихъ жуван сир хьухь,

Сирсуздахъ рикI амукьдач.

 

Зазни чида, квезни чир хьухь,

Чи къадим тир тарихар.

Гьар къеле гьар са хуьр хьухь.

Абур мягькем хуьнуьхар.

 

Квезни чида, зазни чида,

Ватан гьихьтин затI ятIа.

Ватан ахьтин касди хуьда,

Гафни карни сад ятIа.

 

Квезни чира, зазни чир хьуй,

Гележег чи гьикI жеда.

Къелеяр чи гьар са хуьр хьуй,

Гьана куз зи рикI жеда!

 

Диде-буба рекьидач

Диде-буба, хайи ватан, жуван чIал,

Сад Аллагьни, са цавни, са чил хьиз я.

Чир хьунухьни, жув дуьньяда авай чIал,

Сагъ беденни, дуьз кIвалахдайкьил хьиз я.

 

Дидеярни, бубаярни вахтуналд,

Яшамиш жез халкьнавайбур ятIани,

Чун таъминрун хиве авай бахтунал,

Мажал авач, къалабулух кватIани­.

 

ЧIал амай кьван диде буба амукьда,

На некIедихъ галаз хъвайи, аял яз.

Амай вири чIалар, са кIус кьулухъда,

Дидедин чIал рикIе авай хиял яз.

 

Акьахдайла вун чIаларин гурарай,

Ширин мецел рахаз гьар са чIаларал.

Эвел камар къачу лезги кIарарай,

Ахпа хкаж жез алахъ вун цава­рал­­.

 

Хайи дидед чIал алудна рикIе­лай,

Масадакай диде жедач кьвед лагьай.

Авам жемир, алатай кьил кьилелай,

Калун пехърез, чан зи туртур, къвед лагьай.

 

Сажидин, на вучиз чинар куз­ва­тIа?­

Дидедин чIал — рикI акъудич хурудай.

КIанзаватIа, тербия гуз гатIуниз,

Са-са чIар куг, акъудиз ви чуру­дай!­­

 

Зун кIвачел гьикI акъваззава?

И рикI жагъай зун кIвачел гьикI къекъвезва?

Сад заз чида, садни чида Аллагьдиз.

Зи кьил чарх хьиз, акъваз тийиз, элкъвезва,

Квевай ятIа, зазни чида,Аллагьдиз!

 

Зи лезги халкь шадвилерихъ галтугиз,

Виликай рехъ атIудайбур пара я.

Хуруда рикI хажалатри алугиз,

АтIузвайди зини халкьдин чара я.

 

И рикI жагъай вучда закай амукьна?

Жизвиярни кваз кьаз, гъамар чIугвадай.

Вахъ гьи напак инсандин агь галукьна?

Чиляй-цавай акъатай хьиз, таквадай.

 

Вуч хьайитIан кваз такьадай рикI хура

Хуьдалди, ам къванни хьунухь хъсан я.

Алчах тир рикI эвел жува йикь хура,

Ам намусдиз алат тийир нукьсан я.

 

ИкI лугьуз за, къуллугъзава эллериз,

Халкьдин патай авай гьуьрмет бес я заз,

Къадирсузри вегьейтIани кIевериз,

РикIяй тушир, кьуру тариф квез я заз?

 

Хъуькъвен кьилерал

Жив цIрай саягъ, хъуькъвен кьилерал.

Ашкъидин накъвар алаз вилерал,

Вун тамашна заз, Зун тамашна ваз,

Лув гуз лифери, къвез  чи кьилерал.

 

Ашукь хьана зун вал, таза жейран,­

Зун жував гумач, хьана вал гьейран.

Вун тамашна заз, Зун тамашна ваз,

Гьич такур хьтин гуьзелдиз къайран.

 

Бурма чIарарин акурла кифер,

РикIел хуьквезва варз алай йифер.

Вун тамашна заз, Зун тамашна ваз,

Акун тух тежез, са шумуд сефер.

 

Жив цIрай саягъ хъуькъвенкьилерал,

Накъварин харар алаз вилерал,

Вун тамашна заз, Зун тамашна ваз,

Къекъвез кIан хьана, кьуна гъилерал!

 

Кефер патахъай акъатай хьиз гар,

Вун завай яргъаз акъатзава, яр.

Вун тамашна заз, Зун тамашна ваз,

Зи кьилел къвана, ви вилерин хар!

 

Алатна йисар, агатна яшар,

Заз акур рушаз амазма ухшар.

Вун тамашна заз,Зун тамашна ваз,

Муьгьуьббатрикай хьана чи къушар!

 

Сажидинан рикI, вахъ хьана гъарикI,

Заз кIамазма вун, Аллагь я шерик­,

Вун тамашна заз, Зун тамашна ваз,

Кьисметдихъ галаз жезва зун чуьруьк!

 

Гьайифар

Гьар пакамаз рахаз таза цуькверихъ,

Захъ элкъведай мажални ваз жагъанач.

Ихьтин гьайбат женни мегер рикIерихъ?

Зун рахана, амма вун зав раханач­.

 

Тикрар:

Са вахт къведа чIугваз тадай гьайифар,

Еб атIай нуькI, ам кьан хъийиз жедани?

Муьгьуьббатдин цIай ийимир зайифар,

РикIиз кIанид хьанач лугьуз шедани?

 

Рагъ акурла, цIраз кIани цифериз,

Герек чIавуз, гваз къекъвез гар жагъанач.

Кьакьан цавар акьван хуш туш лифериз,

Вун гьа кимяй, хъел хьана, зав раханач.

 

Уьмуьрдикай ийиз тахьуй зарафат­­,

Къе акурвал ваз пака ам аквадач.

КIанивални пак тир дагъ я Арафат,

Муьгьуьббатди кьведра вичел чIугвадач.

 

Тикрар:

Са вахт къведа чIугваз тадай гьайифар,

Еб атIай нуькI, ам кьан хъийиз жедани?

Муьгьуьббатдин цIай ийимир зайифар,

РикIиз кIанид хьанач лугьуз шедани?

 

Кьил акъатдач

Акун къене инсан я, рикI шад ийидай,

Хъуьрез-хъуьрез акъвазда, хуш яз кьада гъил.

Са-са чIавуз дерт гуда, рикI пад ийидай,

КIанидайни кваз, дустар, кьил акъатдач, кьил!

 

Жуван чандал цIай кана ийиз гьуьрметар,

Гьар демина яр галаз, ийиз хьана кьуьл.

Шумуд йис я яр патал чIугваз зегьметар,

Къенидайни кваз, дустар, кьил акъатдач, кьил!

 

Дишегьлидин тIвар алай дишегьли рушар,

Муьгьуьббатдин яшарин язватIан жегьил;

Жува цуьквер багъишиз, галукьиз лашар,

Кьейидайни кваз, дустар, кьил акъатдач, кьил!

 

Цава авай гъетер хьиз, гьат тийир гъиле,

Кьисмет жагъур ийиз кIанз, хьанва зун агьил.

Умуд атIуз кIанзавач, яр аваз кIвале,

Гайидайни кваз, дустар, кьил акъатдач, кьил.

 

Инсанар я, Сажидин, нефсериз къаних,

Гьи кьадар бахт гайитIан, ацIун тийир гьуьл.

Акван тийиз чаз жувак квай кьван гьар синих,

Хвейидайни кваз, дустар, кьил акъатдач, кьил!

“Лезги газетдин” редакциядин коллективди юбилярдиз агакьнавай кьакьан дережа рикIин сидкьидай мубаракзава.

«Лезги газетдин» 2018-йисан 18-нумра

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Бахтлу, бедбахт Туькезбан

Сад Аллагьди гана бахтлу хтул яз,

Рухун Али хьтин чIехи бубадин;

Бедбахт хьана, кьадар-кьисмет батIул яз,

ТакIандаз гун — тахсир хайи бубадин.

Им, гьелбетда, заманадин тахсир я,

Руш Туькезбан такIан касдин есир я.

Мад эгечIна, цуьк ахъайиз бахтуни,

Рагъ хкатна циферикай чIулав тир.

Им тIалабун тиртIа, белки, вахтунин?

КуькIуьнвайди муьгьуьббатдин ялав тир;

Эминазни ихьтин гунуг шад хьана,

Туькезбанахъ галаз кьисмет сад хьана.

Са-сад кьена хьайи эркек веледар,

Амукьайди абуруз кьве руш хьана.

Эминазни кьисмет хьана зиллетар,

Месе гьатна, азарлу яз, буш хьана.

Жегьилар яз, шадвал ийир вахт хьанач,

КIанид хьана, амма жагъай бахт хьанач.

Эмин — месе, Туькезбаназ — хажалат,

Им бахтунин курвал тушни эх тежер?

Девирдихъни, кьит хьайила адалат,

Уьмуьр — мичIи там, вилик физ рехъ тежер.

Эмин кьена, бедбахт хьана Туькезбан.

Йикь-шувандин пис вахт хьана Туькезбан.

Хендеда хьун дишегьлидиз са гуж я,

Бахтунин таж алат хьана кьилелай.

Чара акун кIевевайдан са бурж я,

Эмин — хер тир, алат тийир рикIелай.

Вилерал — нагъв, дердер къалин Туькезбан,

Есир хьайи бедбахвилин Туькезбан.

АкунатIан гужар кьадар-кьисметдин,

Пак инсан яз, намус хвейи кас я ам.

Эмин хьтин, хуш тир лезги миллетдин,

Вафалу яз, уьмуьр тухвай свас я ам.

Пушкинан свас Татьянадив барабар,

Туькезбанни хьана намусдин гьамбар!

«Лезги газетдин» 2018-йисан 46-нумрадай

___________________________________________________________________________________________________________

КIан жемир

Гьич шехьиз кIан жемир, кьаз тахьайла нуькI,

Вун аял-куьял туш, кьаз тежедай рикI.

Квахьайди квахьна ам, тиртIа ваз кьисмет,

Аллагьди багъишдай ваз герек нямет.

 

Хьайивал-хьана ам, кIанивал хьанач,

Адакай чимивал, къайивал хьанач.

Тахьайла, рикIив кьаз, хъелиз жедани?

Кьисметсуз гужунал гьялиз жедани?

 

Садбурун бахтуни атIана лугьуз,

Садбуру фад амаз кьатIана лугьуз,

Мегер квехъ хьайитIан шехьиз жедани?

Хьра тваз, цIу кай кIве хьиз жедани?

 

Са сефер, атанвай дуьньядин винел,

Хажалат, гъамарин пар кьадан къуьнел?

Алатай йикъарихъ шехьиз алахъмир,

Ви четин крарихъ садни чIалахъмир.

 

Кьин тавур, Сажидин, гузвай рикI-дуркIун,

Бедендал жукIумни алачир якIун,

Чарадаз сабур гуз, вун куьз шелдик ква?

Вучиз вун харар квай, лагь кван, селдик ква?!

 

* * *

Садбуру кIанивал гьалзава уьмуьр,

Гьуьлени къекъвезва къакъажна кикер.

Жува-жув цIа туна, нубатсуз кумир,

Я жуван рикIизни акьван гуж гумир,

Ргур яд хъухъ, чай хьиз, галачиз шекер.

 

Ажуздаз кIан ятIа фена, гуз куьмек,

Залан пар кьезилар авун паталди;

Эвел на жув ая са тIимил зирек,

Са сефер нез алахъ артухан хуьрек,

Са хъсан кар ая на вун паталди.

 

Жув хайи бине

Зун хайи кIвалин алама бине,

АламачтIани а кIвалер анал.

Хабар кьазватIа ам завай куьне,

Квез герек хьана рахазва инал?

Жув и дуьньядал акъатай бере,

Агъа СтIалрин тIвар алай хуьре,

Идалай багьа чка авани?

 

Кьулан мягьледа кIунтIал алай гар,

Вични гуьзел тир пак майдин вацра;

КьепIина туна, кутIунвай тангар;

Цуьк ахъайнавай машмашдин тара,

Къунши тарарал гьич такур жуьре.

Чандардай хъуьрез ципицIин чIере,

Идалай багьа чка авани?

 

Сулейман хайи къуншидал кIвалер,

Са пата Жуьмя кьакьан тир мискIин.

Вилик Чатун ким, кIватI жедай эллер.

Суьгьбетар ийиз дерди-гьал рикIин.

Вилик пата чад, гатаз якIв, дегьре,

Гьаятда тIанур, чраз фу, шуьре,

Идалай багьа чка авани?

 

Анал гагь туьквен, фу гудай хуьруьз,

Гила аптекдин ала дарамат.

Куьтягьун патал зи шиир куьруьз,

АквазвачтIани еке аламат;

Къиметдиз тIимил тушир са зерре,

Шииратдин зун тур рекье шегьре,

Идалай багьа чка авани?

 

Сажидин вуна аял тир вахтар,

Кьуьзуь хьайила, хкизва рикIел.

Ам бине тирла, жагъанвай бахтар,

Лежбер хьиз ава ашукь тир никIел.

Вун хайи чIавуз гъед хъуьрез Зуьгьре,

Гайи садакьа, кьабулай пIире,

Идалай багьа чка авани?

«Лезги газетдин» 2019-йисан 1-нумрадай

______________________________________________________________

Ам чи район я!

Экуьн кьиляй рагъ хкечIиз гьуьлуькай,

Чапла пата дагълар авай кьакьан тир

Гьар са рекьяй агалкьунрал вилик квай,

Алимринни шаиррин са макан тир

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Шегьре рекьин кьве пад багълар, никIер тир,

Чапла пата Арагъ — Чирагъ вацIарин

Чуьллер патал ятар чайни шекер тир,

Гатфар чIавуз хкаж жедай къацарин,

Ам чи СтIал  Сулейманан район я!

 

ЦIерид вилин муьгъ вацIаллай пурарин,

Гужлу селлер къвайитIани саламат.

Рагъ акьазвай гьар экуьнин ярарин,

Кьиблепатан Дагъустандин аламат,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Эгер женнет кIанзаватIа акуна,

Михьи гьава, гьамга хьтин булахар,

Дустар галаз ша, кьилелди чIугуна,

Сирер чирдай ава цIийи кIвалахар,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Ругуд къунши район — сергьят, чилерин

Халис мукьва-кьилияр тир, дустар тир,

Мугьманриз физ -хквез регьят эллерин,

Мел-мехъерар кьиле тухуз устIар тир,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Гьам арандин, гьамни гуьне хуьрерин,

КIанзаватIа, акуна квез къелеяр;

Чка-чка булахар тир дерейрин,

Шегьерра хьиз авай гегьенш магьлеяр,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Рычал-судин, Мевер, Кпул — булахар,

Са пад тамар, муькуь падни багълар тир,

РагъакIидай пата къацу яйлахар,

Гуьзел макан, гьам аран, гьам дагълар тир,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Испик хуьруьн машгьур хъенчIин къапарин,

Хуьпуькь хуьруьн живе авай мезреяр,

Гам-халича храз чидай папарин,

Чраз чидай тIанурдин фар, шуьреяр,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Багълар авай гьар са жуьре емишдин,

Вич кьвед лагьай Багъдат лугьур дере тир,

Шагьни Шалбуз акваз кьилер гимишдин,

Макан, гьар са чIаван гуьзел бере тир,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Санал чуьнгуьр, санал къугъваз чIагъанар,

Пагьливанни алаз жеда симинал.

Гьар майдандал, бугъ алахьиз, къажгъанар,

Дуьгуьд ашар тваз алахъдай демина,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Къуни-къунши, ярар-дустар бул авай,

Гьар суз СтIал Сулейманан сувар тир;

Берекатрин гатфарни гад, зул авай,

СтIал вацIун кьве пад лекьрен лувар тир,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Етим Эмин, Мирзе Гьасан, Сулейман,

Гьар садахъ са музейдин кIвал-дарамат;

Халикьан хва Радим хьтин къагьриман,

ВикIегь ксар авай, жедай аламат,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Кьурагь патаз, гьам Хив, гьамни Агъулиз,

Къирер цанвай гьяркьуь шегьре рекьерин,

КIантIа алад Табасаран, Яхулиз,

Мярекатар авай мелер, мехъеррин,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Са тике фу тIуьн паталди гьалалдин,

Регьятвилер мадни жагъун паталди,

Сардар-ДаркIуш яд тухузвай къаналдин,

Гьам хъвадай, гьам чилер дигин паталди,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Махачкъала, Дербент, Белиж шегьре рехъ,

Юкъуз, йифиз, йисан гьар са вахтунин,

Къулайвилер гьар жуьредин, лугьун гьахъ,

Сад Аллагьдин патай ганвай бахтунин,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Кьиле тухуз суварар пуд жуьредин,

Сулейманан вишни яхцIурни цIуд йис;

Кьудкъанни цIуд, тIвар дегишна Куьредин,

ЯхцIурни цIуд эцигна тIвар, ийиз гьисс,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Майдин вацра, цуьк ахъаяй гатфарин,

Кьасумхуьруьн майдандал чи чIехи тир,

Шадвал тебрик ийиз къизил гьарфарин

Плакатри нур гузвайди рехи тир,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Къуй чир хьурай чун ятIа нин рухваяр!

Устадар тир гьар са хъсан  кIвалахрин.

ВикIегьбур тир кьиляй-кьилиз архаяр,

Чуьллер — къизил, абуземзем булахрин,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

 

Гьар са кIвалах дуьз тухуз, рехъ къалурдай,

ТIвар Нариман, чахъ райондинкьил ава.

Вири крар сувар къайда гьазурдай,

Гьар журедин берекатрин гьуьл авай,

Ам чи СтIал Сулейманан район я!

«Лезги газетдин» 2019-йисан 13-нумрадай

______________________________________________________

Ахцегь райондин 90 йисан суварин вилик

Шарвилидин ватан

Дагъви халкьарин абадвал патал,

Дуствал паталди, чи садвал патал,

Женгера хьайи азадвал патал,

Шарвилид ватан, Шарвили регьбер,

Ахцегьрин район, Ахцегьрин шегьер!

 

Къадим девиррин, къадим тир тарих,

Шагьни Шалбуздагъ — даяхар кьилихъ;

Гьар са илимдай чирвилихъ къаних,

Алимрин ватан, илимрин бегьер,

Ахцегьрин район, Ахцегьрин шегьер!

 

Дагълариз — гимиш, багълариз — емиш,

Мал-къара хуьниз ерияр дуьзмиш.

Себебрин гьамам, кудай цел къизмиш,

Дагъви маканриз чешне тир тегьер,

Ахцегьрин район, Ахцегьрин шегьер!

 

Гьар йисуз тухуз Шарвилид сувар,

Дустариз ачух лекьерин лувар.

Кьилел рагъни варз, гъетерин цавар,

Гьар йикъахъ галай экуьнин сегьер,

Ахцегьрин район, Ахцегьрин шегьер!

 

Мирзе-Алини  Хуьруьгви Тагьир,

Агъаев Агьед алим тир загьир.

Зегьметчи эллер, устадрал магьир,

Дагъларин Ханум мугьман тир иер,

Ахцегьрин район, Ахцегьрин шегьер!

«Лезги газетдин» 2019-йисан 35-нумрадай

___________________________________________________________________________

Вучда за и дуьньядикай?

 (Эминан рикIяй фейи хиялар)

 

Яшамиш зун хьанатIан са кьадарда,

Дуланмиш зун хьанатIани лап дарда,

Акьадай кас авачир зи дидарда,

Вучда за и дуьньядикай, Туькезбан?

 

Шумуд йисуз акъвазна вал вил алаз,

Вун — зулумдик, такIан касдин гъил алаз.

Зун къе — месе, хъуьцуьгандал кьил алаз,

Вучда за и дуьньядикай, Туькезбан?

 

Къастар амач шиирарни туькIуьрдай,

Дустар амач рикIе ишигъ куькIуьрдай.

УстIар амач зи гьалдикай фикирдай,

Вучда за и дуьньядикай, Туькезбан?

 

Уьмуьр фена, йифиз акур ахвар хьиз,

Дустар куьрсна, тарагъажра, къахар хьиз.

РикIин дердер ахъай тежез, махар хьиз,

Вучда за и дуьньядикай, Туькезбан?

 

Вун туна, зун физва суруз, итим яз,

Шииратда туна тIварни, Етим яз.

Амукь тийир, уьмуьрлух яз, къадим яз,

Вучда за и дуьньядикай, Туькезбан?

 

Ажалдикай кичIе туш заз рекьидай,

Къурху я заз гуьгьуьлдикай рекъидай.

Жув къази яз, кваз такьадай фекьидай,

Вучда за и дуьньядикай, Туькезбан?

 

И фикирар гьат авурла келледа,

Ваз кIелзава дердер гьар са гьилледа.

Дустар ахкван тийизвай чи магьледа,

Вучда за и дуьньядикай, Туькезбан?

 

Вирибуруз бахтар пайдай вахтуна,

Зун азардин туна вуна тахтуна.

Чан аламаз, къазаматда зун туна,

Вучда за и дуьньядикай, Туькезбан?

 

РикI чIугуна яхъ ви назик хуруда,

ЧIулав чIарар таз вуганач чуруда.

Девлетлуйри кефер чIугваз кIаруда,

Вучда за и дуьньядикай, Туькезбан?

 

Зун Эмин яз халкьдин рикIе амукьда,

Захъ эллерин хийир — дуьа галукьда.

Ихьтин дердер, гужар авай алукьдай,

Вучда за и дуьньядикай, Туькезбан?

 

Жув Эминан чкадал къе эцигна,

Сажидина ихьтин шиир илигна.

Лугьузва за, гьадан саягъ килигна:

Вучда за и дуьньядикай, Туькезбан?

«Лезги газетдин» 2019-йисан 46-нумрадай.

_______________________________________________________________________

Эхирдин кьилиз

ЧIугуна са касди зегьметар пара,

Цуьквер гъиз, емишар гъизвачир тара.

Эхирки, эх тежез атана чIалал:

Дугъри яз, кисна фу, нез жедач гьалал.

 

Пад хуьдай, гъил кьадай ксар герек я,

Пад хуьдайд галайла, кицIни зирек я.

ИситIа яз къалаз, вич качIкачI хапIа,

Ван твада зуьрнедин халкьарин япа.

 

Зурба тир багъманчи яз акъудна тIвар,

Майдандиз акъудна бегьемсуз затIар.

Мичурин авуна багъманчидикай,

ЧIехи туп авуна тапанчидикай.

 

Гила ам садавни рахазни амач,

Виликан зегьметар чIугвазни кIамач.

Аллагьни са касни туш адан патав,

Акатна, къекъвезва дамахни папав…

 

Я эвел — я эхир, лагьайвал сада,

Хажалат авункай авач кIус файда.

Куьмекчи хьайила герек тир чIавуз,

Рухни кваз пайдах хьиз, хкажда цавуз.

 

Яраб, балаяр

Цаварал акьалтиз чIулав тир цифер,

Заз лув гуз аквазмач, кьери я лифер.

Ракъини вилик хьиз гун хъийзмач экв,

ЧIехи тир цавара, вич я лугьуз тек.

Къенин югъ къе хьана, пака жеда гьикI,

Хура зи къалдик ква, квехъ, балаяр, рикI.

Дидейрин рикIерай физва хиялар,

Шад ятIа куь гьалар, яраб, балаяр?

 

Варз алай йиферин ахвар ширин я,

Дидейрин хажалат, гьуьл хьиз дерин я.

Яраб куь гележег шадди жедатIа?

Бахтавар бахтунив садди жедатIа?

Квез недай, квез хъвадай затIар аватIа?

Виридаз жедай кьван кьадар аватIа?

Дидейрин рикIерай физва хиялар,

Шад ятIа куь гьалар, яраб, балаяр?

 

Ислягьвал, азадвал — шадвилин сувар я,

Дидейрин, бубайрин кьведан лувар я.

Дяведин цIаяркай кIамай кьван гагьди,

Хуьрай куьн, балаяр, Сад тир Аллагьди.

Куьн чи кьве вилинни нур я бахтунин,

Цуьквер я, емишар гъидай вахтунин.

Дидейрин рикIерай физва хиялар,

Шад ятIа куь гьалар, яраб, балаяр?

 

Гъалибвилин суварик

Чаз, аялриз, ванер къвезва сиверай,

Бубайри чун акъудналда кIеверай.

Чи совет халкь авун патал пашманар,

Атаналдай, дяве ийиз, душманар.

Къарагъна чи халкь,

Ватан хуьн патал.

Кьуна хьиз яракь,

Абур кьин патал.

 

Кьуд йисалай артух хьана женгера,

Чи бубаяр гъалибвал гваз хтана.

Кьейибурун тIварар ама рикIера,

Абур рикIел хуьда чна датIана.

Чун гьа гъалибчийрин

Язва аялар.

Ватан хуьн ширин —

Я чи хиялар.

 

Ватан хвена, чаз ислягьвал гъайибур,

ВикIегьвилел дуьнья авур аламат;

Чун гьелелиг язматIани гъвечIибур,

Хайи ватан хуьда чна саламат!

Ван чи манийрин

ХкIиз цаварик,

Чун гъалибвилин

Физва суварик!

 

Хуьрерин рекьер

Гьар са хуьруьхъ шумудни са рехъ гала,

Хийир-шийир хьайи чIавуз фин патал.

Гьар са рекьихъ вичиз хас тир гьахъ ава,

Ам гьамиша ишлемишиз хуьн патал.

 

Хуьруьн рекьер, пагь, гьикьван зун къекъвена­,

Кьар авайла, кIвачи кIвач кьван кьадайла.

Шумудра зун, хкведайла, элкъвена,

Рекье перпитI хьана, марфар къвадайла.

 

Куьруь рекьер, яргъи рекьер, руквадин,

Куьмек гана, дустар патав фидайла.

Атирдин хьиз, ни атайла накьвадин,

Юргъунвални квахьдай, сабур хуьдайла.

 

Гила къирер цанватIани рекьера,

Регьятвални хьанватIа са жуьреда:

Руквад рекьер амазма чи рикIера,

ИкI лагьайла, чи жегьилар хъуьреда.

 

Пуд версни зур, Кьасумхуьрел кIел ийиз,

Чна ракьер тIушур кьадар гьар йисуз.

Чавай хьанач кьисметдикай хъел ийиз,

Хьанач чавай кIел тавуна, гьакI ксуз.

 

Къе хуьрерин рекьер хкиз рикIерал,

Къадир чизва чIугур кьадар зегьметдин.

Зун ашукь я чи хуьрерин рекьерал,

Вири рекьер сагьибар я гьуьрметдин.

 

Пудкъанни цIувад

Пудкъанни цIувад йис Гъалибвилин,

Къейд ийин чна, чи сагьибвилин!

Гъалибвал къачуз, кьейи кьванбурун

ТIварар кьан Союз хвейи кьванбурун!

 

Игит шегьерар — тIварар къачурбур,

Кьейи игитрин къанар къачурбур;

Душманрин хуруз фейи кьванбурун

ТIварар хуьх Союз хвейи кьванбурун!

 

Далу пад мягькем, къудратлу Ватан,

Зегьметар чIугур са шумуд къатан!

Фронтриз куьмек гайи кьванбурун

ТIварар хуьх Союз хвейи кьванбурун!

 

Пудкъанни цIувад, виш йис хьайитIан,

Дуьньядин гьалар мад пис хьайитIан,

Чун аферинар гъайи кьванбурун

Несил я Союз хвейи кьванбурун!

 

Тикрар:

Пудкъанни цIувад Гъалибвилин йис,

Гьазурбур я чун, чи Россия хуьз!

Ислягьвал патал дуьньядин винел,

Лацу лифери лув гурай кьилел!

 

Чун Аллагьди гайибур я

Кьуд патахъди тамаш, вилер ахъайна,

Чуьллериз, кьакьан вили цавариз.

Чун Аллагьди гайибур я, гайибур!

Лекьери хьиз лув гуз, гъилер ахъайна,

Галат тийиз, къуват ганваз лувариз,

Жуван ери хвейибур я, хвейибур!

 

Вил экъуьра дегь тарихдин чарара,

Гьар са хуьруьн тамаш куьгьне сурариз.

Чун и чилел хайибур я, хайибур!

Игитар хьиз, къекъвез жуван чIурара,

Тик дагъларин хкаж хьана гурариз,

Женгер чIугваз, кьейибур я, кьейибур!

 

Эгер женнет кIан ятIа квез акуна,

Кьве патазни тамаш вацIуз Самурдин.

Гьар са шикил цIийибур я, цIийибур!

Каспидилай, Кьукьма дагъда акьуна,

Куьн булахриз тамаш себеб, абурдин,

Чешмейрай яд хъвайибур я, хъвайибур!

 

Берекатрин никIер гьар са техилдин,

Багълар — емиш, дагълар — гимиш, къизил тир.

Абур цавай къвайибур я, къвайибур!

Гьар са хуьр са тухум-тара сихилдин,

РикIер къени, гъилералди кьезил тир,

Тумар вегьез, цайибур я, цайибур!

 

Мел-мехъеррин тамаш къешенг адетриз,

Лезгинка кьуьл, яб це лезги манийриз.

Аферинар гъайибур я, гъайибур!

Лезги намус чида вири миллетриз.

Лезги рушар, ухшар авай гьуьруьйриз,

Гьар садаз кIан хьайибур я, хьайибур!

 

Гьисабналди акьалтI тийир девлетар,

Лекьериз хьиз, ганвай къуват лувариз.

Агалкьунар цIийибур я, цIийибур!

КIан хьайид туш чаз дявеяр, гьуьжетар,

Элкъуьриз кIан я гьар са югъ сувариз,

Чи мурадар къенибур я, къенибур!

 

Уьмуьрдикай

Яргъи уьмуьр такIан кас ам вуж ятIа?

Яргъи уьмуьр кьисмет тахьун — гуж ятIа?

Садбур — аял, садбур — жегьил, кьуьзуьбур,

Кьиникьал чун, гьич садни туш разибур.

 

Сад Аллагьди гайи уьмуьр, вахт ава,

Бязибуруз кьисмет жедай бахт ава.

Амайбуру ийидани арзаяр?

Я тахьайтIа, ийидани къазаяр?

 

Тек сад ава, атун патав такIан тир,

Яшамишни жезвай цава кьакьан тир.

Азраил я, минетайдан ван текъвер,

Рекьидайдан кIусни гьайиф чан текъвер.

 

Сад я адаз девлетлуяр, кесибар,

Рекьизвайбур, на лугьун, я цицIибар.

Маса къачуз жедайди туш ришветдихъ,

Вил галай кас туш, на гудай къиметдихъ.

 

И рекьидай дуьньяда, хаз кефияр,

Галукьармир квехъ, тумавдин уьгьуьяр.

Жез хьайитIа, алахъ ийиз хъсанвал.

Инсанди хьиз, къалур жуван инсанвал.

 

Чарабуруз хьиз, лугьузва жувазни,

Сажидин, и гафар талукь я вазни.

Хъсан кIвалах алакьдачтIа, авуна,

Писвал кьванни ийиз тахьуй гьич вуна.

 

Саядан птул Балахалум

СтIал Саяд, дердер акур девирдин,

КIани касдихъ вил галамаз, пуч хьана.

РикIел хкун патал йикъар уьмуьрдин,

Лугьун за квез, эхирдин кьил вуч хьана.

 

Саяд кьена, гада вахан кIвалемаз,

Гъулана ам хвена вичин аял хьиз.

Алимегьамедаз фад, гъил-гъилемаз,

Свасни гъана, вичин рикIин хиял хьиз.

 

Гьайиф хьи ам, стIалжемдин азардик,

Кечмиш хьана, велед кьванни такуна.

Аял хана, жегьил свас бедназардик

Кьена, аял Пирмегьамед тек туна.

 

Пирмегьамед — хтул СтIал Саядан,

Халуд суса хвена — Бидиржагьана.

Къехуьн-къафун тахьун патал чарадан,

Рушахъ галаз хвена, хва я лагьана.

 

Дявед йисар фена четинвилера,

Далу пата эхна кашар мекьерни.

Пирмегьамед, уьмур фена рекьера,

Жегьил тирла, авуна шад мехъерни.

 

Хъсан юлдаш, туькIвей хизан, аялар,

Абурувни кIелиз туна виридав.

Хъсанбур хьун патал вичин хиялар,

Веледринни кьадар хьурна иридав.

 

Эвленмишна аяларни хъсандиз,

ЧIехи дидед мурад кьилиз акъудна.

Са дарвални гун тавуна хизандиз,

Эхир кьиляй чпин кьилер къакъудна.

 

Къе зун, къанни цIуд йисалай атайла,

Заз адан руш Балахалум акуна.

СтIал Саяд-Пери рикIел хтайла,

Адан птул руш зи рикIи чIугуна.

 

ЧIехи Саяд-Перидиз вич ухшар тир,

Школада тарсар гузвай муаллим.

Вилерни кваз халис руьгьдин къашар тир,

Чирвилериз лугьузвай са алим.

 

ЦIи Саядан вишни яхцIур йис тирла,

Зун шад хьана адан птул акуна.

Чна Саяд даим рикIе хуьз тирла,

За чIаларал адан суьрет чIугуна.

 

Са югъ къведа

Дидеди зун хана хуьруьн лап юкьвал,

Агъа СтIал хуьруь кьуна къужахда.

КIваликай заз хьана кьакьан

дагъдин кьвал,

ЧIехи ийиз, тваз кьепIинин къундахда.

 

Аял вахтар физ Барбийрин магьледа,

Къекъвена зун яр-емишдин багълара.

Уьмуьрдин кьел бес нез тежез гьеледа,

Хиялар зи къекъвез хьанай дагълара.

 

Чирвилерни къачуна за тербия,

Чи Сулейман хайи хуьре, кIел ийиз.

Зун уьмуьрдал гьам шад я, гьам рази я,

Заз адакай себеб авач хъел ийиз.

 

И хуьряй зун фена пара чкайриз,

Украина, Урусатдин а кьилиз.

Къаракъумдиз, гзаф чара чкайриз,

Мад элкъвена хквез хьана зун кIвализ.

 

Пара кьадар къекъвена зун хуьрера,

Пара кьадар акуна заз жемятар.

Атанач зал дуьшуьш рекьер-хуьлера,

Кьисмет хьана, нез гьар жуьре няметар.

 

Эхир кьиляй, хуьруьн кьилихъ сурарин,

Акъудзава жуван уьмуьр секиндиз.

Рагъ акIидай чIаван цавун ярарин,

Шикилриз зун тамашзава эркиндиз.

 

Чун дуьньядал атанва, яз мугьманар,

Эвел кьилихъ, чир хьухь, гала эхирни.

Дустар тIимил, артух жезва душманар,

Рагъ акIайла, гваз хкведа нехирни.

 

Дуьнья затI я, тамашна, вил татIудай,

Виш хьайитIан, тIимил акваз, кIан хъжез.

Инсан тиртIа, бахтуни къван атIудай,

Алахъдай мад са артухан чан хъжез.

 

Гьелелигда мажал авач рекьидай.

А кьадардин яргъа авач сурарни.

Цизни кваз кIан туш, мурк хьана, рекъидай,

Гъиле ама, гьелелиг кьил пурарин.

 

РикIиз жуван це, Сажидин, майданар,

Эхир са къуз ван акъатда шел ийир.

Вири санал кIватIал хьана инсанар,

Динэгьлидин дуьадал Ясин кIел ийиз!

 

Чаз лазимди

Ислягь зегьмет элкъуьрайла женгиниз,

Тун тавурла, ватан гъунугъ гуьнгуьниз,

Амукьайди чаз адалай гуьгъуьниз,

Чаз лазимди — гъалибвал тир душмандал!

 

Эркекар тваз, ватан хуьдай рекьера,

Телер хквез, садбур гьатна йикьера.

АвайтIани чун кашара, мекьера,

Чаз лазимди гъалибвал тир душмандал!

 

Душман цIай гваз атанвайтIан мукьварал,

Дишегьлийри, чинар чуьхуьз накъварал,

Алахъзавай чIавуз чан гъиз накьварал,

Чаз лазимди гъалибвал тир душмандал!

 

Кьуд йис, шумудни са варцаралд,

Цанар цана, тракторрал, яцарал.

Майдин вацра, шад тир чIавуз къацарал,

Чаз лазимди гъалибвал тир душмандал!

 

Душман тергна, хтана чи аскерар,

Гьурра! — лугьуз гьазур хьана жигерар.

Са гзафбур хтанач а женгерай,

Чаз лазимди гъалибвал тир душмандал!

 

Дяведин цIай хкахь тийир азар я,

Ислягь тир халкь дявейрикай бизар я.

Чапхунчийриз дяве, кьиникь базар я,

Чаз лазимди гъалибвал я душмандал!

«Лезги газетдин» 2020-йисан 17-нумрадай. 

_____________________________________________________________

Игит духтурар

 

Гьар са касдиз вичин беден ширин я,

И гафарин метлеб гегьенш, дерин я.

И тIегъуьндин къаст — инсанрал хъуьруьн я,

Игитар я, гьелбетда, чи духтурар!

 

Я югъ, я йиф кваз такьуна зегьметда,

Халкьдини квез пара кьадар гьуьрметда.

И тIегъуьндихъ галаз авай гьуьжетда,

Игитар я, гьелбетда, чи духтурар!

 

Я кIвал, хизан такваз хейлин йикъара,

Я секинвал жагъин тийиз ахвара.

Залум тIегъуьн тваз кIанзавай ракьара,

Игитар я, гьелбетда, чи духтурар!

 

Духтур пеше, виридалай вине тир,

Гиппократан кьин абуруз бине тир,

Кьилин мурад — сагъламвилин дуьне тир,

Игитар я, гьелбетда, чи духтурар!

 

Аферинар къвез гьар садан тIварунихъ,

Женг чIугвазвай и тIегъуьндин харунихъ,

Гьайбат авай гьар са дарман, рапунихъ,

Игитар я, гьелбетда, чи духтурар!

 

Квезни Аллагь куьмек хьурай, женгина,

И коронавирус твазвай дингина.

Сагъламвилер твазвай халкьдин  гуьнгуьна,

Игитар я, гьелбетда, чи духтурар!

«Лезги газетдин» 2020-йисан 23-нумрадай.

__________________________________________________________

Лезги чIалан диктант

 

Санал кIватIна, яшлубурни жегьилар,

Диктант кхьин, хайи дидед чIалалди;

Лугьуз, хъуьрез, ачух хьана гуьгьуьлар,

Хъвайи ядни, тIуьр фу тушни гьалалди?

 

Гьи кьадар шад жеда диде, бубаяр?

Хайи чIалал ашукь тирбур акурла.

КIватIал хьана, Куьре, Самур, Къубаяр,

Хайи дидед чIалал зегьмет чIугурла.

 

Дидедин чIал, хъвайи дидед некIедихъ,

Чи ивидик кваз къугъвазва дамарра.

Кьисмет сад яз, Лезгистандин уьлкведихъ,

Аваз хьунухь, шад мехъеррин чамарра!

 

Дидедин чIал кIан хьун патал, ватан хьиз,

Дидед чIалал рахаз, кхьиз алахъун;

Жув савадлу тир камаллу инсан хьиз,

Къалур авун, тушни еке алакьун?

 

Лезги чIалан диктант кхьиз, кIватI хьунухь,

Чи уьмуьрда им багьа тир сувар я!

Гьар са лезги дуьз гъавурда гьат хьунухь.

Дугъриданни, чирвилер чи лувар я!

«Лезги газетдин» 2020-йисан 42-нумрадай

______________________________________________________________________________________

СтIал Саядан — 140 йис

Хийирдин гуьруьш

1992-1993-кIелунин йисар тир. За Агъа-СтIал­рин юкьван школада дидед чIа­лан тарсар гузвай. Иниз заз течир са же­гьил атана. Ихтилатар авурла, чир хьайивал, ам зи кIеви дуст, шаир Ис­ми­хан Къадимован гада Къадим я кьван!  Избербашдин педучилищедин муаллим. Чи мектебда а чIавуз гьа учи­­лище­дин художникринни черченидин отделенида кIел-за­вай студентка практикада авай. Муаллим, адан практика гьикI кьиле физватIа, ахтармишиз атанвай.

Таниш хьана чун… За адаз, чи хуьре дидедиз хьайи, вич  жегьил яз кьейи Саядакай ихтилатна. Ахьтин зурба ша­ирдин шикил авачирдакай лагьана. Куьн хьтин зурба художник аваз, СтIал Саядан шикил тахьун кутугнавани, хабар­ кьуна за.  Къадима завай адан птулдин шикил къачу­най…­

Гьар йисуз кьиле тухузвай СтIал ­Сулейманан шииратдин нубатдин йи­къар тир. Музейдал, хъуьчIуьк рамкани кваз, Къадим атана акъатна. Ам СтIал Саядан шикил гваз хтанвай. Шииратдин суварик гьарнай атанвай мугьманри ва хуьруьнвийрини чпиз садрани такур Саядан шикил еке гьевесдивди кьабулнай ва Къадимаз аферин лагьанай…

Гуьгъуьнлай и шикил гьа чIавуз “Лез­ги газетдин” редакцияда кIвалах­завай фотожурналист Тажидин Ме­гьа­медова газетдизни акъуднай. Ада­лай­ гуьгъуьниз СтIал Саядан суьрет гзаф газетра, журналра ва ктабра гьатна.­

…За са шумуд йисуз жагъур хъувур делилар кIватIна, Саядан уьмуьрдикай, адан суьрет алаз, повесть, шиирралди туькIуьрнавай са пердедин “СтIал Саяд” сегьне, маса художникри чIугур Саядан суьретар, птул Пирмегьамедан ва адан са шумуд аялдин­ шикилар, шаирдин са кьадар эсерарни аваз, ктаб акъуднава…

Агъадихъ “СтIал Саяд” повестдай са чIук гузва.

__________________________________________________________________________

Кавхадин дуванханада

Кавхадин дуванхана авай секуьл айвандик, гъиле буьркьуь ружани кьуна, чавуш ПIитI, агъадалди ва винелди са шумуд кам къачуз, къекъвезва. Адаз, рехъ кьуна, вичелди къвезвай Са­яд акуна. Ашкъиламиш хьанвай ПІитІаз, вичин жегьилвал къалуриз кIанз, нерин кIаникай хкаж хьанвай кацин хьтин спелриз звер гуз кIан жеда. И ара­да, кьасухдай хьиз, тфенг чилел аватда.

— Зегьримар хьайиди, вунни са ба­ла хьанва заз, гваз къекъвез! — чилелай вахчуна, руквадиз уф гуз.

Адаз дуванханадиз къвезвай Саяд акуна. Хъел кваз:

— Алайвал акъваз! — тфенг туь­кIуьр­да­, — кам къачун хъувуртIа, пехъ хьиз яда. Алукьун-галукьун авачиз, кьилелди чIугу­на, кавхадин дуванханадиз къвезвани? Кьулухъ къачу камар! Зун нив я? Я руш­, зав гъилер кьа­цIуриз та­мир. Кьулухъ­ди!!!

— Я кьей ПIитI, вакай мусалай чавуш хьанва? Данайрив рекьизвайди тир гьа.

— Зун ваз ПIитI туш, Пирмегьамедбег я.

— Агь, ваз за вуч лугьун? И дуьньядин чарх элкъвенвай хьтинди я. Кепекдикни квачирбурукай як пайдайбур хьанва.­

— А гафар ваз хийирдинбур хьурай, вун иниз вучиз атанва?

— Са меслят авай заз кавхадихъ галаз ийидай.

— Хуьре кьве метр алай чIехи стха Агъа-Киши ава. Гьадаз тавуна, вуна кавха вучиз инжиклу ийизва? Адет яз, арзайриз эркекар къведайди тир. Кьилел гъуьлер алачир сад-вад, дишегьли квачиз. Гила, ягь экъична, рушарни кваз арзайриз къвезва. Ваз шукур, я Аллагь. Вуч арза ятIа, заз лагь кван.

— Ваз лугьудай дерди тиртIа, ам за куь кIвализ атана лугьудай. Кавхадин дуванханадиз къведачир!

— Вуч чин бегьемай, гьаясуз хьанва гилан девирдин рушарни кваз? Им гьи ара я вун атанвайди? Кавха, нисинин капІ ийиз, мискІиндиз физ кІвачин хьанва. Ахлад, пака ша!

Къалдин ванер атайла, кавха къецел экъечIда:

— Вуч къал я? А…Ханум! Вун зи па­тав атанвайди яни?

— Белли, кавха. Зун ви патав са гъве­­чIи арза гваз атанва, — лагьана ки­чIез ва регъуьз Саяда.

— Лагь кван!  За яб гузва.

— Завай инал лугьуз жедач, кавха.

— Вучиз?

— Зи арза, валай гъейри, масадбуруз ван атана кIанзавач.

— АкІ ятІа, дуванханадиз ша, ханум!

— Анизни къвез жедач! Заз регъуь я.

— ПІитІ, вун са кІус яргъаз хьухь кван! Чаз кьилди ихтилат ийидай мажал це. — чавуш яргъал фида. ЯтIани, адан вергедин япар кавхани Саяд авай патахъ элкъуьрна акъвазнава.

— Кавха, нисинин капІ геж жезва. —  гьарайна яргъалай ПIитIа.

— Вуна лагълагъар ийимир! КапІ ийидай вахт геж туш. Са кІус яргъаз! Лагь кван, за яб гузва.

— Чан кавха, чун кьве жегьил фадлай сад-садал ашукь я. Стхадиз захъ виш манат кебин къачуз кІанзава. Чаз ван хьана куьн адалат авай кас я лугьуз. ГьакІ хьийила, бубадик хьиз, квек умуд кутуна, ви патав атанвайди я зун.

— Машаллагь ви камаллувилиз. Эркекрин сивяй татай хуш келимаяр ван атана къе заз ви сивяй. Ихьтин туьтуькъуш патал вуж я а мутІлакь, виш манат гьайиф къвезвайди?!!

— Гьайиф къвезвач, я на лугьудай мутIлакьарни туш.

— Туширла, сусахъ гудай пул гьайиф­­­ къведани? Вични — вун хьтин. — Саядаз регъуь хьана, ада, чин кIевиз, кьилихъ галай келегъадин пIипI агъуз ­ийида.

— Амма адахъ виш манат кьван пулар авач.

— Яда! Хциз ихьтин гуьзел руш кІан жен, за ам къекъверагвални авуна жагъурдачни? Агь! Хва авач ман захъ! Захъ хва авайтІа, за ви бубадиз вав чІугур къизилар гана, тухудай!

— Захъ буба авач.

— Диде хьурай!

— Захъ я дидени амач. Зи иеси чIехи стха я. Адаз захъ къачур пулунихъ мад са ник къахчуз кІанзава.

— Вуж я стхадин тIвар?

— Агъа-Киши — ван хьайиди яни ваз?

— Югъ атай кьван Кьасумхуьрел духанра чехир хъвазвайди?

— Гьар вуч ятІани — ам чахъ авай са стха я. Жез хьайитІа, чаз са куьмек ая.­

— Чун вужар я?

— Зунни зи кІани гада Мирзе-Мегьа­медан Шихрагьим.

Кавхади ПIитIаз эверна.

— ПIитI, инал хъша! Вун ахлад, ханум. А месэла за гьялда.

— Саяд яргъаз акъатайла, ада буй­ругъда: — ПІитІ, фена Агъа-Кишидиз ду­ванханадай эверзава лагь. Анлай хкведайла, фекьидизни ша лагь! Гъиляй акъуд жедай затІ туш…

— Валлагь, чидачир. ВикІегь руш я ам. ТIвар вуж тир?

— Саяд — лугьузва адаз, Саяд-Пери я. Ваз ада туькIуьрзавай чIаларин ван хьайитІа, вун генани мягьтел жеда, кав­ха! Ада чпин багъда чIалар лугьудайла, акуна кІанда ваз ам, къуншияр кис жеда, яб акализ!

— Залумдин хва, на зи рикІел жегьил вахтар хкизва хьи! Хва кьванни авач захъ! Патаз акъуд жедай сенят туш! Гьа! Лап хъсан!

— Вуч лап хъсан? — Мягьтел хьана фекьи.

— За ваз лагьаначирни? Хуьре агакьнавай стхадин хва ава захъ! За ам чи дагълариз гваз катда!

— Саяд?!

— Белли! Гьа на лугьузвай Пери-Саяд! Агъа-Киши за рази ийида!

— Аллагьдин хатур аватІа, чан кавха, завай некягь ийиз жедач!

— Ви ажални агакьнавай хьтинди я. Зал атайла? Вучиз? Ви буржи некягь авун тушни?

— Буржи я, амма рушанни гададин разивилер аваз хьайитІа.

— Разивал тагайтІа, абуруз ийидай кар заз чизва. Вун тахьуй, са цІару ле­лев жагъидачни заз, гьахъ гайила, некягь ийидай? Алад жуван мискІиндиз! За капІ кІвале ийида!..

* * *

Дуванханадиз Агъа-Киши къведа, кавхади ам хушдиз кьабулда:

Вах авани вахъ?!

— Захъ вахар кьуд ава, кавха.

— Пуд вах ваз амукьрай! Саяд, агакьнавай руш яз, ам кІанз атайбуруз тагунин себеб вуч я?

— Эл-адетдай фена кІандачни, ­кавха?

— Виш манат пул къачун — им куь СтІалрин адет яни, тахьайтІа, — вири эллерин?

— КIеледлай ник гудай кас ава, адаз а никІихъ виш манат кІанзава.

— АкІ хьайила, ваз, вахар гуз, девлет­лу жез кІанзавани, адалатсуз?! Сибирдиз физ кІанзавани, куь хуьруьнбуруз хьиз? Ам завай! — нерал тIуб эцигда.

— Аллагьдин хатур аватІа, чан кавха, Сибирдин тІвар кьамир. Саяд шек руш я, вун — пудкъадалай артух яшар хьанвай кьуьзек.

— Кьуьзек вунни я, ви бубани! Зун инал закай рахазвач! Стхадин хва ава захъ, къирмаж хьтин! Хуьрехуьре!

— Хуьрехуьре?! Лейтатандин кІане авай харапIайрин дагълариз!?

— АкI хьайила, зунни гьа на лугьузвай Лейтатандин кIане авай харапI дагъларай атанвай кас я. А гафар ваз хийир­диз хьурай. Ма ви виш манат! Къач­у жу­в­ан ник! Къведай гьафтеда за Саяд тухуда!

— ГьакІ жедани? — пул къачуна, къултухда твада.

— Жеда! КІан хьайила, тежедай кар авани? Пул я кІанзавайди. Пул авачир­тIа, закай пуд СтIалрин жемятдин кавха жедайни? Вач! — Агъа-Киши рекье туна, чавушдиз эверда. — ПІитІ! КІвала­хар къуьл жезвай хьтинди я. Вични Агъа СтIалрин сарубугъдадин! Алад, Мирзе-Магьамедаз зи патав ша лагь!..

«Лезги газетдин» 2020-йисан 47-нумрадай.

__________________________________________________________________________

Куьредин гимн

 

Къудратлу тир къадим Куьре,

Пачагь квачир мах я хьи вун.

Шегьерар тир гьар са хуьре

Халкьар акваз гьар са жуьре,

Бахтунин са тах я хьи вун!

 

Агъзур сара вилериз ви

Акун тавур кIвалах авач.

Гьуьрмет кIани эллериз ви,

Берекатлу чуьллериз ви,

Кьисмет тавур булах авач!

 

Къужах кьуна дагъни аран,

Дуствал кIани рикI ава вахъ.

Ислягь чIавуз гьализ девран,

Гьар гатфариз цIай куз Яран,

Шарвилид кьил тик ава вахъ!

 

Яман йикъар пара хьана,

Ягъ-кьиникьин гьисаб хьанач.

Халкьарин фу тара хьана,

Душман уьзуькъара хьана,

Кхьин тавур ктаб авач!

 

Дертни эхна, девранни на,

Намус хвена, Ватан хвена.

Дарвал эхна, гьижранни на,

Дагъни хвена, аранни на,

Ви чIал хвена, хизан хвена!

 

ЦIаяр къвана, марфар къвана,

Кьуркьушумдин харар галаз.

ЧIалар къвана, гафар къвана,

Араб, латин гьарфар къвана,

Вилик, кьулухъ цIарар галаз!

 

Къадим тарих къванеравай,

Мерекуьп ваз иви хьана.

ЧIулав литер къуьнеравай,

Гъиле шивдин кьенер авай,

Лекьерин рикI кIеви хьана!

 

Женнет макан — Къуба, Муьшкуьр,

Зияратдин Самур дере,

Дагълух уьлкве, Аллагь шуькуьр,

Чирагъар гвай, даим куькIуьр,

Ви далудихъ гала, Куьре!

 

Ви лекьери лув гуз цава,

Хъен вегьезвач вал чарадан.

Ризкьи-дарман, ятар-дава,

Вири шартIар вахъ бул ава,

Чарадаз кIир тийир гардан!

 

Камаллуяр я ви эллер,

Гьуьрмет кIани, хатур кIани.

Берекатлу ава чуьллер,

Зегьмет чIугваз вердиш гъилер,

Дустариз гуз ютур кIани!

 

Гъилиз-заха, мецез-ширин,

Къавум-къардаш, дустар ава.

Гьар са кIвале — лугьун, хъуьруьн,

Гьар са хъсан адет хуьруьн

Хуьз алакьдай устIар ава!

 

Куьре Мелик, Етим Эмин,

Алкьвадар Гьасан-эфенди,

СтIал Сулейман — чи замин,

Женнет кьисмет хьурай! Амин!

Халкь паталди рикI эфейди!

 

Сажидин, на ара-ара

Бушвилер ийиз тахьурай!

КIанзавайди гьар са тара,

Дадлу емиш гъана пара,

Гележег чи бахтлу хьурай!

«Лезги газетдин» 2021-йисан 1-нумрадай

___________________________________________________________________________________

Дуст халкьарин  чешне я вун

 

Дуьнья гегьенш, чахъ чи хайи  чил ава,

Чахъ чи кьакьан дагълар ава, гьуьл ава.

Чун машгьур тир “Лезгинкадин” кьуьл ава, —

Дуст халкьарин чешне я вун, Дагъустан!

 

Ярагъи шейх, Шамил чIехи  имам тир,

Адалатдин вири шартIар тамам тир,

Женгерани, зегьметда са алам тир,

Дуст халкьарин чешне я вун, Дагъустан!

 

Лезги, авар, дарги, къумукь миллетрин,­

Са хизан тир, чебни къадим адетрин­,

Хура даим акъваз авур зиллетрин,

Дуст халкьарин чешне я вун, Дагъустан!

 

Россиядихъ галаз сад тир рекьеваз,

Аферинар къвезва, дагълух уьлкве­, ваз.

Вилик физвай шадлувилер рикIе­ваз,­

Дуст халкьарин чешне я вун, Дагъустан!

 

Вили цава рагъ амай кьван вахтуна,­

Чи мягькемвал жеда кьакьан тахтуна.

Дамахзавай гьар са касди бахтунал­,

Дуст халкьарин чешне я вун,  Дагъустан!

«Лезги газетдин» 2021-йисан 3-нумрадай

___________________________________________________________________________________

“ДАССР-дин — 100 йис” конкурсдиз

 

Дагъустан

Хайи чилихъ тарих ава еке тир,

Машгьур я вун Шарвилидин уьлкве тир.

Зи Эренлер — кьвед лугьудай Мекке тир,

Вун зи чан я, чи Ватан я, Дагъустан!

 

Тарикъатди цуьк акъуддай чIавариз,

Мегьамеда акъудна вун цавариз!

Къуват гузвай гьар са лекьрен лувариз,

Вун зи чан я, чи Ватан я, Дагъустан!

 

Шамила тIвар машгьур авур дуьньядиз,

Гьажимурад акъуд авур арадиз,

Чи азадвал туькIуьн патал пара дуьз,

Вун зи чан я, чи Ватан я, Дагъустан!

 

Чун азад тир дагъвияр яз кьатIана,

Сталина къад лагьай суз атана,

Автономдин тIвар ганвай ваз датIана…

Вун зи чан я, чи Ватан я, Дагъустан!

 

Сулейман хьиз, халкьдин шаир Гьамзатни

Экуьвилихъ рекье туна, азадна.

Чирвиликай магьрум тавун гьич садни,

Вун зи чан я, чи Ватан я, Дагъустан!

 

Дуьнья машгьур баркалладин ад авай.

Къагьриманар лигимардай чад авай,

Стхаяр тир миллетрихъ тек сад авай,

Вун зи чан я, чи Ватан я, Дагъустан!

 

Сажидинни, вири хьиз шад хьана­,

Хиялризни вирибурухъ сад хьана,­

Виш сан сувар кьиле тухуз кIватI хьана,

Вун зи чан я, чи Ватан я, Дагъустан!

«Лезги газетдин» 2021-йисан 5-нумрадай

________________________________________________________________________________________

Лезги газетдин 100 йис

 

Дегь девирра авайтIани кхьинар,

Албан, араб тир, гьелбетда, гьарфарал.

Гзаф хьанва газетдикай луькIуьнар,

Рази тежез, чун рахазвай гафарал.

 

ЧIал. Чи Каспий гьуьл хьтин са затI я ам,

Гьар жуьредин ятар къвезвай вацIарай.

Лезги халкьдин уьмуьрдин са кьатI я ам,

Саламат яз, акъуднавай цIаярай.

 

Са низ ятIан кIан хьуналди, Волга вацI

Кьабул тийиз, тежедай хьиз гьуьлуьвай,

Маса чIалан гьар гафуниз ягъиз кьацI

ГатIуртIа, чун жеда жуван кIваливай.

 

Халкьни гьуьл я, кьабулзавай чIаларин,

Чпиз хуш тир рахазвайбур гафарал.

Буйругъар гуз цацаринни валарин,

Чи чIал михьиз женни мегер сафарал?

 

Гьарда вичин къул тирвал кIвач гадарда,

Гьарда вичин кар ийида секиндиз.

КIандай гаф хуьз, хуш тушир гаф квадарда,

Лезги чIалал рахаз жеда эркиндиз.

 

Ярагъвини Етим Эмин рахай чIал,

Сулеймана авунвай рехъ давамар.

Са ни ятIан кьазва лугьуз тахай чIал,

Чал хъуьруьриз жедач чавай авамар.

 

Гуьне хуьрер, агъзур сарин куьгьне яз,

Къадимдилай инихъ ягъай сафарай;

Кьунвайвиляй лезги чIалан бине яз,

Хайибур яз, гьикI кьан тахай гафарай?

 

Вилик фидай чIавуз кьакьан гуьнедай

Мукьвал-мукьвал ялар ядай адет я.

Лезги халкьдихъ рикI кайиди бинедай

“ЦIийи дуьнья”, къенин “Лезги газет” я.

 

ЧIалакайни газетдикай рахунар,

Бес я тарсар гайи кьадар ксари.

Аялар хаз, жезватIани яхунар,

Халкь артухар ийизва чи сусари.

 

Газетарни, журналарни ктабар

Халкь рахазвай чIалал кхьин герек я.

Бубайри чал авурвиляй ихтибар,

Чун гьа чIалал рахаз вердиш, зирек я.

 

Гьелбет, кIвализ къвез-хъфинал мугьманар,

Абур кьадач хуьруьнвийрай, хизанрай.

Чаз агъу квай фу гваз атай душманар,

Кьаз жедани абурун фар — гузанрай!

 

Къе и гафар виш йис жезвай газетдиз

Кутугнавач куь чIал дуьз туш лугьунар.

Къалмакъалар элкъуьриз кIанз адетдиз,

Жезвай саягъ я аялрин къугъунар.

 

Халис лезги чIалал рахаз кIан ятIа,

Чира жуваз, халис рикIин хиял хьиз;

КIута гвачиз дуьзар тежер къван ятIа,

ВацIун кьере шез ацукьмир, аял хьиз!

 

Багъиш ая Сажидиназ, векъи яз,

Гъун хьанатIа къулай тушир мисалар.

Лезги чIалал рахаз, чIарар рехи яз,

Гьуьжет ийиз, авун жезва усалар!

«Лезги газетдин» 2021-йисан 24-нумрадай

_______________________________________________________________________________________________

Авиценна ва ажал

(Дуьньяда магьшур алим, шаир, философ Авиценнадин уьмуьр­дикай узбек халкьдин шаир ва игит

Абдулла Арипова теснифнавай эсердай са чIук. Лезги чIалаз элкъуьрайди Сажидин Саид­гьасанов  я).

 

1

Фад алатна хьайи кар тир им яргъал,

Вични агъзур йисан идалай вилик.

Афшан хуьре, Бухарадиз лап мукьвал,

Хьана аял, вирибурун алай рикI.

 

Диде, буба — хуьзвай ксар мал-къара,

И кIвалахдал жезвайбур тир яшамиш.

Гьич хиялдиз къведачир хьи, мукьвара

Чпиз кьисмет ийидайди и багъиш.

 

Чпи чIугур кьван азабрин яз къимет,

Кесиб кIваляй ихьтин са хва акъатун;

Им тушни кьван шад ийидай са кьисмет?

Хцел Духтур лугьудай тIвар акьалтун.

 

Садбуру: — Им тIебиатдин кIвалах я,

Низ хьайитIан жагъин тийир несиб хьун.

Халкь паталди лап адетдин дамах я.

Кваз такьуна, кIвал-югъ, хизан кесиб хьун…

 

Вичихъ авай акьуллувал, гьам амал,

Ам виридаз кIан яз, алай гъилерал.

Виридакай хкяна хьиз кесиб кIвал,

Бахтунин къуш ацукьна и кIвалерал.

 

Руьгь — девлетлу, Духтур — тIварни

магьир хьун,

ТIебиатни диде хьана, ариф яз.

Гьам тIебиб хьун, гьамни машгьур шаир хьун,

Гьам сагъардай устадни хьун, мариф яз.

 

Ада сагъар авурбурун начагъвал,

Квадарзавай хъсан къилих гьалари.

Дарман ийиз хъчарикай, хуьз сагъвал,

Дарманар жез чирна векьер-кьалари.

 

Адан гьар югъ хийирлу тир кIвалах тир.

Садазни ваъ лугьун тийир са кас яз.

Ам лагьайтIа, Афшан хуьруьн дамах тир,

Азарлуйриз куьмек гуниз ам хас яз.

 

Адан уьмуьр, гьам ахвар, гьам кIвалах яз,

КьетIенбур тир, кьатIунарни ийизвай.

Куьмекар гун, кьун тавуна къерех яз,

Вичихъ галаз кIвалахдайбур жагъизвай.

 

Гьелелигда кьисмет амай ахвара,

Вилик кумай азиятдин кIвалахар;

Яргъал рекьи эверзава мукьвара,

Авун патал ам гьакъикъат уяхар.

2

Гзаф яргъай къариб хабар атана,

Бухарадин эмирдин руш начагъ яз.

Маликадин авай чара атIана,

Жерягьривай сагъар тежез, уьзягъ яз.

 

Сефилни яз, ажугълуни, хъелни кваз,

Гьич садазни гузвачалдай ада яб.

Чукурзавай атайбурни, кваз такьаз,

ДакIардавай, кIелни тийиз, гвай ктаб.

 

ЦIрачни кьван, руш акур чIавуз, икIа?

Буба — эмир  Бухарадин жен еке.

Сагъардай кас гъун патал руш Малика,

Буйругъар гуз, са-сад авай, тваз рекье.

 

Духтур кIвализ мукьва хьунвай эмирдин,

Течир тIалди кузваз акур азарлу.

Минараяр, мискIинрин дегь девирдин,

Галтад жезвай кукIваривди, тир зарлу.

 

Са кас варцел алай, тIебиб вилив хуьз.

“Зун везирдин хва Мирзо я, — лагьана.

Эмирдин руш, алахъ заз гуз, рекьив гъиз.

И тIалабун ая, заз ваъ талгьана…

 

— Зун Мирзо я, — лугьуз, адав гъил гана,

Дарман гана, муьтIуьгъ ая, чан тIебиб.

Вуч кIандатIа ая, ам рекьив гъана,

Заз уьмуьрдин юлдаш ая, чан тIебиб!” —

 

И ван хьайи Духтур гьакI мягьтел хьана.

Чидач, иниз эвернатIа вуч патал?

Вишералди ам хуьрера къекъвена,

ИкI акур туш, гъиз кIанзавай руш патал.

 

Адаз, вич и сефер гьайиф атана,

Дуьнья тирди, чир хьана са фана яз.

Чап тамашна, жаваб гунуг кьатIана,

Мирзо жегьил тир, гьевессуз, чIана яз.

 

“Азарлудаз тамашин зун эвелдай…”, —

Хкаж хьана, ам гурарай мермердин.

Дараматар а кьадардин гуьзелдай,

Кьакьан тавдин дестекар — хуш тегьердин.

 

ЧIагурнавай, ракIарихъ гъил галукьна,

Кве ятIани, цIарцIар гузвай, къеняй нур…

Векъидаказ, вири кьулухъ авуна:

“Азарлуни зун кьилди яз, кьилихъ тур…”.

3

Тавханадин къванерни кваз куькIуьниз,

Акур чIавуз амукь хьана гъарикIа.

Гьар са цлай, къариба тир экуьниз,

Пердедикай акуна экв — Малика.

 

Надир цуьк хьиз, багьани тир къиметдиз,

Гар хьтин руш акъат хьана виликай.

Духтур мягьтел хьана вичин кьисметдиз,

Ам са герен хкатна вич вичикай.

 

Маликади атайдавай жузуна:

“Вун вуж я лагь? Жерягь яни? Жаваб це!”

Духтурдиз вич цIу кайиди хьиз акуна.

Ам лал хьана, гаф амачиз, ван — меце.

 

Руш, лагьайтIа, а кьадардин назик тир,

Руьгь гьатнавай, аламатдин ракьара.

Хуьн паталди халкь авунвай са цуьк тир,

Кас авачир, дерди гьалдай мукьвара.

 

Духтурдини: “Багъиш ая вуна заз,

Зун — духтур я, цIийи жуьре сагъардай.

Ваз гъуьл кIан я, туьхуьн тавун патал наз,

Гьар са юкъуз вал кIанивал гьакьардай”. —

 

Къаб хайи хьиз, ават хьана гъилевай,

Хъвер къугъвана пIузаррилай ван ийир.

“Ваъ, Малика, дустунай яхъ, кIвалевай,

Вун гъуьлуьз фин чарасуз я! Айибмир”,

 

КIани касдиз…” — Хъвер кьатI хьана,

куьруь хьиз,

Акъвазна яд, гимиш хьтин булахдай…

“Дугъриданни, вун жерягь туш, вири хьиз,

Бухарада тахьай сад икI кIвалахдай…”.

 

Шагьзададин вилера мад гьа икIа,

Гъам амайтIан, экв гьатна и арада.

Буйругъ саягъ рахаз хьана Малика:

ТIебиб яз, вун амукьда тавханада!” —

 

Сефил яз чин, руьгьдин секинвилелди,

ТIалдикай, са гафни лугьун тавуна…

— Эхь, — лагьана, ада разивилелди,

Ктабхана кIан тир адаз акуна.

4

Маликадин буйругъ тухуз алакьна,

Кьакьан цава къушди лув гур саягъда.

Духтур вичин мурадрихъни агакьна.

Океанда китдин сирнав саягъда.

 

Ктабхана, ктабар лап куьгьне тир,

КIватIалнавай илимарни шиирар.

Хазина тир, камал багьа, дегьне тир,

Ихтиярда гьатна адан — магьирар.

 

Гзаф йифер пучна ада уьмуьрдин,

Кьил акъудиз, серфна ада илимриз.

Ам иеси тир, залан тир фикирдин,

Вуч гудатIа течиз вичи илимдиз.

 

Камаллу тир гьар ктабдин цIарарай,

Лугьудайвал, дегь девирра акъудай,

КIелайла, кьил акъат тавур арайра,

“Вучиз?” ва “ГьикI?” — суаларни кваз гудай.

 

“Яшамиш жез, куьз рекьиз ва эхирдай?” —

ИкI лагьана, экъечI тежез азабдай.

Аллагьдиз ван жез кичIела, фикирдай,

Гунагьрилай гъилни къачун тIалабдай.

 

Кьилди кIвале авай чIавуз мичIи тир,

ТIалаб ийиз ацукьдай ам дакIарда:

“Текьин патал са вуч ятIан гъвечIи тир,

Сир чира заз, вуч аватIа, и карда”.

 

Зегьмет чIугваз, чирвал къачуз, ягъиз ял,

РикIел атай Духтурди и вядеда;

Хайи макан, Афшан хквез, вичин кIвал,

Хъфиз кIан тир са кьил чIугваз дидедал.

 

Машгьурвилиз хуш тиртIани, амма ам,

Духтурвал ваъ, вичин рекьихъ къекъвезвай.

Гьахъвал жагъур авун патал къачуз кам,

Вичин ктаб туькIуьрунихъ гелкъвезвай.

5

ТIебиб тадиз рушан патав фейила,

Ктабханад кьацIарив руш агатна.

Духтурдиз са гьуьрметиз кIан хьайила,

Са ктаб гун рушан рикIел акьалтна.

 

И ктабрин арадай сад къачуна,

ЭгечIна ам чарар са-сад ахъагъиз.

И цIарарай са вуч ятIан акуна,

Хуш тир гафар кIелна ада ара физ:

 

“ТIебиб, вуна, Къуръан фена рикIелай,

Муьгьуьббатни авай затI я лагьана!..”.

Гими хьтин, лабар вегьей, гьуьлеллай,

Духтур кисна, са вуч ятIан кьатIана.

 

ВикIегьдаказ рахаз хьана Малика:

“Мислиматаз кутугнавач муьгьуьббат.

Вуч затI ятIа чирун, гьелбет, гьа икIа.

Иви пиян авун тушни мусибат?”.

 

Тавханада чIехи хьанваз шагьзада,

Тахсир яни гуьрчегди яз чIехи хьун?

Муьгьуьббатдин тIал гьатнавай арада,

Виш йисарин къанунризни акси хьун?

 

Духтурди вуч лугьуй адаз? Жегьил яз,

Куьмек авун герек тирди ва гьикIин…

“Кьве затI ава, — жаваб гана, сефил яз, —

Течир тIалар: муьгьуьббатдин, кьиникьин”.

 

Ктабханад кьулухъай ван акъатна,

На лугьуди, цIайлапанар ягъай хьиз.

Сад ктабрин харадикай хкатна,

Мирзо вилик акъатна, тIвал кягъай хьиз.

 

Абур, кьведак регъуьвални акатна,

Чеб и саягъ акун хьана къулайсуз.

Ктабдай кIел авур кьве гаф акъатна,

ТIебиб чIалахъ туширтIани чарасуз.

 

Эмирдин руш, Мирзо кисна, килигиз,

Шадвилин хъвер, хъиткьин ийиз вилерай.

“Мусалай я? И саягъ, куьн вилик физ?!”

ЭкъечIна ам кьве жегьилдин хъилерай.

6

Зайифарда гьар са инсан къастуни.

Мирзодин тIал тушир, гьелбет, бахт патал.

Дуьз муьгьуьббат тушир адан стIунни,

Адан ялун тир — эмирдин тахт патал.

 

Йиф акъудна… “Яргъа къекъвез, вилик кваз,

Гъил авурла, яргъал акваз, мукьваллаз!

И гуьзел тир эмирдин руш Малика,

Икьван йикъар акъудзава нихъ галаз?

 

Чидач, гьинай атанватIа и ягьсуз,

ТIебиб хьана — рикIиз хуш кас, рушан дуст.

ЧIуру тир сир гвайдаз кIани кас лугьуз,

Тахт кьун патал алахънавай, тежез суст.

 

Ваъ, икI жедач, са вуч ятIан…” Экуьнахъ,

Мирзо тадиз къведа духтурдин патав.

“Вири крар чIурда, акур рикIинихъ,

Зун везирдин хва я, гьакIан туш кинтав!..

 

Заз чида, ам жанаби я гьуьрметлу,

Ам тахтуниз мукьва я, туш зарафат,

Кар чIур хьана, пулдихъ къачун къиметлу, —

Ам духтурдин патав къвез ква гьерекат”.

 

Дустуниз хьиз, душмандай кьун тавуна,

Мирзо къведа, хъвер кваз тIебибдин кьилив:

“Чаз хуш я вун… Чун ваз буржлу яз кьуна, —

Ваз пишкеш гуз кIанзава заз шадвилив.

 

И кисе ваз. Амма пишкеш къизилар,

Бес я, вуна ина хийир гайи кьван.

Ахлад инай, яргъа авач мензилар,

Кьадардилай артухни я хьайи кьван…”.

 

Ктабривай яргъа хьун? И къизилар!

Виш йисарин камал — халис девлет яз.

“Маликадлай аслу я зи гуьгьуьлар,

Амукьунни ва я хъфин, адет яз”.

 

Мирзодиз гьикI авай, крар туькIвей хьиз,

Амаларни хуш акуна духтурдин.

Амма багъиш туна кьулухъ, вегьей хьиз,

Ктаб кIелиз эгечIна ам илимдин.

 

Пехил касди тадач писвал тавуна,

Йифиз Мирзо гьахьна ктабханадиз.

Ктабхана кун патал къаст авуна.

ЦIай чукIурна гьар ктабдин арадиз.

7

Гьич садазни чизвачир и цIай гьинай

АтанатIа тавханадиз, инсафсуз.

Кьве патахъ мез яргъи ийиз, цIай ина

Алахънавай минаретарни кваз куз.

 

Духтур тадиз ахварикай хкатна,

ЦIай хкадриз, ахъа ийиз рикIинар.

Гьайиф, геж я. Ктабхана цIа гьатна,

Гена гьатна вичин гъилин кхьинар.

 

Аквазвани декьикьада руьхъ хьана,

Дуьньядавай илимар тир эхирдин.

…Экуьн кьиляй ктабхана гьикI хьана?

Духтурдал шак фена, эхир эмирдин.

 

ТIебибдиз чир хьана: вичел шак фида,

Къурху хьана, тахсиркарни вич хьунухь.

Эмирдиз — хъел, духтурдиз и кар чида,

Рахаз тежез, вичин зегьмет гьич хьунухь:

 

“Чаз гьикI авай, вун сагьиб хьиз чирвилин,

Аллагьваран, алчах, чIуру амалрин!

Жаваб це кван, заз ви регьимсузвилин?

Вучиз кана ктабхана камалрин?!”.

 

ИкI духтурдал шак фейила, тахсирсуз,

Хажалатди агажна ам туькьуьл тир.

“Аллагь шагьид, виридалай чарасуз,

Бухарадин ктабханад гуьгьуьл тир!

 

Къвезмай крар ава пелел кхьена

Гьар са касдин, гьиссзава за жувани.

Кьисмет кьабул авун бурж я кис хьана.

Тахсиркардиз жагъида суд-дуванни!…”.

 

Шулугъчи чир тахьана амукьда жал,

Хажалатар кьисмет хьана азабриз…

“Ктабриз цIай ягъай” — лакIаб къведа жал?

Уьмуьр багъиш авур касдин ктабриз!

 

Ктабарни амач, вич цIун кьулава!

ГьакI гьавайда адаз духтур лагьанвач.

Пишкешарни тIварар кIан туш алава,

Анжах тIварцIел леке атун кIанзавач.

 

Акъвазнава духтур вилер атIумна,

Кисна, кьилни акъат тийиз и кардай.

Пис къарардин ван япарихъ галукьна:

“ТIебиб акъуд, чукура и Бухарадай!”

8

Тавханада гьелелигда къал амай,

АкьалтIнавач жуьреба-жуьр ванерни.

Мирзодизни, ша лагьанвай, кIвал авай,

Маликади авунвай кьван эверни.

 

Секиндаказ акунайтIан цIун ялав,

На лугьуда, адан чина экв авай.

Тавханада, сенфен карди ранг чIулав,

Адан чинал, тIамгъа гьалай хьиз авай.

 

“ГьикI я, Мирзо, мурад патал ви кьацIай…

Вал шак тефин патал тадиз квахьна вун.

Ктабханад хазинадиз ягъиз цIай,

И чIуру юкъуз аниз куьз гьахьна вун?”

 

Мирзодихъ ам рахазвачир хъилелди,

Маликадиз таниш тушир пис рахун.

“Зи руьгь кузва, цIу хьиз, шаклувилелди,

Чинеба яз, хьана аниз, зун гьахьун…

 

Чан Малика — вун зи рагъ я, къизилгуьл,

Ам — ибадатханадавай шем я са.

А кесиб тир, духтурдин, квел я вун гуьл…

Ви рикIиз ам, вучиз ятIа, лагь масан?!”

 

“Мирзо, — лугьуз, — руша, тушиз сабурлу, —

Аллагьди заз ганва вири девлетар.

Гьукумни — захъ, адалатлу, хатурлу.

Камаллу жез, чIугваз  кIан тир зегьметар.

 

Зун инсан я, мичIивиле авай куг,

Ксанвай руьгь, авуд тийиз нашиди!

Ам чирвилин пачагь, вун я, гьакIан руг,

Ванни къвезвай, ябни гузвай бишиди!

 

А касдив гва, гвачир диде-бубадив

Чирвал. Гила къведалди, зун буьркьуь тир.

Ваз кIан я ам, къурху ийиз тубадив,

А чирвилер, ктабрай тир, чIехи тир…” —

 

Мирзо кьена. Лугьудай гаф чин тийиз,

Чинни адан къекъифнавай, цIай хьтин:

“Им вуч гуж я? За фикирдиз гъин тийиз,

Дишегьлини жеда михьи, пай хьтин!”

 

Руша адаз лагьана икI: “Бес хьурай,

Жуван кьисмет жагъурда са вахтуна.

Итим ятIа, Мирзо, эхир сес хьурай,

Бухарадай вунни квахь, геж тавуна!”

(Куьруь авуна гузва)

«Лезги газетдин» 2022-йисан 6-нумрадай

_____________________________________________________________________________

Авиценна ва ажал

(Эхир. Эвел — 2022-йисан 6-нумрада)

9

Духтур мажбур хьана куьч жез эмирдай,

Вафалу яз амукьиз кIанз кьисметдиз.

Яргъал рекьиз фин кьисметна эхирдай,

Акваз-такваз акъатна ам Жейхундиз.

 

Ам вафалу туширтIа чирвилериз,

Хажалатри кьурурдай тир инсан яз…

Эхир кьиляй кIан тир дидед вилериз,

Тамаш хъувун азизвиляй, масан яз.

 

Кьисметди гьи патахъ тIебиб тухуда,

Карван гьинихъ дуьшуьш жеда, физ адал?

Машгьурвал ваъ, бахт лагь гьинай жагъурда?­

Ингье рекьин эхир кьил я — Хамадан.

 

И атун хьанвачир са декьикьа,

Ванер гьатна къене карвансарайдин:

— Машгьур тIебиб, еке устад, гьакъикъат,

Акъатнава! — лугьуз, кIеви гьарайдин.

 

Хуш тир ксар тек кьвед авай халкьариз,

Гьуьрмет ийиз, хатур ийиз артух яз.

Сад тир шаир, чан бахшнавай чIалариз,

Садни — духтур, къуллугъзавай ачух яз.

 

Чирвал ганвай тIебибдиз Сад Аллагьди,

Кьисмет тежер низ хьайитIан икана.

Садазни ваъ талгьай инсан и гагьди

Азарлуйриз куьмекарни гуз хьана.

 

Ватандивай къакъатнава лагьана,

Адав гумач я виликан хажалат.

Духтурвили хажалатиз тагана,

Кьисмет тирвал тухуз хьана агьвалат.

 

Ватандивай пеш хилелай атIай сад,

Гъурбатдани са гафар тир акуниз,

Хажалатрин макан — рагъэкъечIдай пад,

Афшандив сад тир хажалат чIугуниз.

 

Инсанар къвез са кьилихъай гьар юкъуз,

Сагъарзавай акьалтI тийиз эхир кьил.

Кьабул ийиз, гьич садазни ваъ талгьуз,

Устадди бахш ийизвай вичин кьве гъил.

 

Сагърай кьванбур кхьиз хьана дафтарда,

Гьич садавай къачун тийиз гьахъ тирвал.

Халиф мягьтел хьана адан и кардал,

Эверункай яраб жедатI бедбахтвал?

10

Халифди ам кьабулна шадвилелди,

Патан духтур, паяр гуз, пачагьди хьиз.

Халифатда гъед яз экуьвилелди.

Вирибуруз куьмек гуз, къуччагъди хьиз.

 

Вири къачуз жезвай гьакъи зегьметдин,

Тек са кIвалах тIалабзавай адавай.

Бухарадин тIвар кьун тавун туьгьметдив,

Эмирдин руш авай гуьрчег — дад авай.

 

Вич хайи кIвал алуд жезвач рикIелай,

Девлет адаз герек туш кIватI ийидай.

Амма адахъ мурад авай тир кIелай —

Сир чириз кIанз ерли рекьин тийидай.

 

А кьадардин кьил акъудна илимрай,

Чирвал къачуз эвелдилай гилалди.

РагъэкъечIдай пата садран гьич тахьай

Камаллу са кас хьана ам, куьрелди.

 

Тек са мурад авай, амма кичIе яз,

И хиялар себеб яз хьун гунагькар.

Беден къеняй акун мурад тир адан,

Ахъайна, гъил галукьарун тийиз тIар.

 

Ада и кар, ахвар текъвез, кьатIайла,

Къурху авай квахьиз кумай къуватни.

Дуьа ийиз, Аллагь рикIел атайла,

Гунагьриз вич тавун патал аватни.

 

И дуьньядин герб тир вацраз килигиз,

Фикирзавай адан зурбавиликай.

Къуватсузвал чи инсанрин гекъигиз,

Къурху тир тIем акакь тежервиликай.

 

Лугьузвай хьи: “Гьахъ Суд-Дувандин вилик

Зунни ажал муьтIуьгъбур я къуватдал,

Къуллугъчиди, шадвал кутаз кIанз рикIик:

Бухарадай атай мугьман кьабулдан?”.

11

РикIи са вуч ятIан адаз лагьай хьиз,

Духтур фена, ракIар ахъа авурла;

Хиялрин кьил, мад кьилелди хтай хьиз,

Гардан хура гьатай Мирзо акурла.

 

МетIер чилиз ягъайди хьиз алкIана,

Багъиш авун тIалабзавай саягъ хьиз.

Акур кардал духтур мягьтел яз хьана,

Чухвад ценциз темен гузвай алчах хьиз.

 

Хьайи крар алуд авун рикIелай,

Алатайбур квез я тикрар хъувуна.

Мирзо адаз хайи кIвал хьиз вилерай

Акурла, ам къужахламиш авуна.

 

Мирзод адаз вичин дердер ахъайна,

Малаикди акъудайвал рум гана.

Вичин девлет акатайдаз гуз, пайна,

БалкIан хуьзвай касдихъ галаз гум хьана.

 

Фагьумайла, акакьдай кар заз амач,

Яшамиш жез къуват амач вилик хьиз.

Ватанэгьли, валай багьа кас амач,

Мумкинвал це, авара, ви гъилик хуьз.

 

…Духтурдин чин ачух хьана, экуь яз,

“Аллагь патал регьимлувал амай кьван.

Зегьмет чIугу, регьим патал муькIуь яз,

Хийир къачу жуваз ахпа кIамай кьван.

 

“Къе сурара кучукзавай мейит на,

Гьахъ гана хьиз, гваз хъша зи патавди…”.

Мирзодиз вич гьакI кьейиди хьиз хьана,

Акуна хьи, тIебиб мутIлакь туширди.

 

“КIанзава заз, тежрибаяр авуна,

Гъалибвилер къачуз залум ажалдал.

За лагьайвал, гваз хтайтIа ам вуна,

Сир хуьн лазим я вил алаз мажалдал”.

 

Духтурдин пак мурад кьилиз акъудна,

Вичиз течир сирер экуь авуна.

Мейитдин хам кIарабривай къакъудна,

Экв жедалди, мейит кучук хъувуна.

 

Четин тир югъ… ТIебибди кар дуьзмишиз,

Гъамлу тир ам …Гьелелиг чан алайди.

Чизвач адаз, Мирзо вич асмишиз,

Куьмекдиз мад са кас галаз атайди.

12

Гьа икI, Мирзо амукьда и патара,

Духтур себеб — адан тIвар-ван акъатна.

Са пешени чин тийидай фугъара,

Кьабулайла, адак шадвал акатна.

 

Чирвал къачуз атанвайди хьиз хьана,

Духтурди ам вичив мукьва агудна.

Пехил тирди чир хьайиди хьиз хьана,

Мирзо вичив гекъигунвай къакъудна.

 

“И Афшандай атай аллагьваранди

И ахмакьар авай дуьнья зурзурна!».

Мирзо, ахвар акваз гьар сад — заланди,

ТуькIуьн тавур кьисметди ам юзурна.

 

Вичи вичин кукIварзавай кьил ада,

Акьулдалди сакIан кьатIуз жезвачир.

Ам Аллагьди гайид тиртIа гъил кьадай,

АлахъайтIан фикир кIватIиз жезвачир.

 

Духтурди са сефер адаз эверна,

Дустунвай хьиз, куьмек гункай рахана.

Кьилин мурад, кIан тахьана кIеверна,

Ингье кьилиз акъатайди лагьана.

 

“Заз чир хьана, инсан — ам вуч затI ятIа,

Адай за кьил, гуж ганатIан, акъудна.

Ганвай уьмуьр куьруь тир са кьатI ятIа,

Инсандивай ажал яргъаз къакъудна!

 

КьацIаралла яхцIур жуьре шуьшеяр,

Инсан кьенмаз, ада меслят авуна, —

Геж тавуна, гьар шуьшедай зерреяр

Сиве цана кIанда, какахь тавуна.

 

Эхиримжи стIал хъвана, кьейиди

Гьелелигда, ахтармишиз тахьана;

И дарманрал зун гунагькар хьайиди,

Виш йисарин адет завай чIур хьана”.

 

Экв хкадрай саягъ хьана кIвал мичIи,

Мирзо квахьна вич-вичивай бегьемдиз,

Им духтур ян, я тахьайтIа, суьгьуьрчи,

Адахъ галаз зунни фида жегьнемдиз.

 

Духтурди икI лагьана: “Ваз гана сир

И дуьньяда дегишвал тун паталди.

Мирзо, вуна, ИншаАллагь и эликсир

Ахтармишда, кьейила, зун паталди”.

13

Хамадандин халкьдин кенеф квахьнавай,

ЧIуру ванци шехьиз, чара атIанвай.

Лифрен кIвачик, гьинай ятIан атанвай,

Багъридагъдин хуьрел завал атанвай.

 

А лиф гьинал ацукьайтIан халкь гьанай

Катзавай, гуз кичIе хьана зиянар.

Са кьилихъай рекьиз, чара атIанвай,

Куьлуь, ири, вири санлай хизанар.

 

Атайвалди духтур хуьруьз, эгечIна

Зиянлу тир зардин кьаз вилик пад.

Халкь кьиникьиз ам акси яз экъечIна,

Ажал зегьер чукIун тавун патал фад.

 

Чил мейитрив… жегьеннем хьиз аквазвай,

И тIегъуьн кьаз дарман гьинай жагъида?

Хамаданни, Халифатни аквазвай,

Сад амай кьван вири санлай рекьида.

 

Буйругъ гана Гьакимди: “Чан алайбур,

Пекер туна, экъечI авун кIвалерай.

Чил эгъуьнна, къазмайриз куьч хьайибур

Акъуд жеда и азардин гъилерай!

 

Багъридагъдин хуьрни куда, цIа туна,

Руьхъвер кIанда дерин чиле кIевирна.

Кьейибур — гьич, амайбуру фу тIуьна

КIанда, сифте и завалдин эхирна”.

 

Духтурдиз и азар гьинай атана:

Ам гъайиди вилеризни аквазвач.

Лифрен кIвачихъ галаз чара атIана,

Иниз ам гьикI аватнатIа рахазвач.

 

Гьинай ятIан и яманвал атана,

Маса къайда авач? Гьар вуч ятIани,

Вилеризни акван тийир кьатIана,

Адан вилик пад кьаз тахьун гуж ятIа?

 

Хамадандай галат хьана хтана,

Ада вичи вичихъни гъам чIугвазвай.

Яргъа авай ватан рикIел атана,

Вич Афшандиз хтайди хьиз аквазвай.

 

Духтурдиз гьикI хьана вичин бедендиз

Ифирнавай виш раб ягъай хьиз хьана.

КIвализ агакь авурла, денбедендиз

“Мирзо!” са гаф лагьана, ам къаткана.

14

Дараматда хаталу ван акъатна,

Куьмекчийри хутахна ам чкадал.

Чинални кваз чIуру тир ранг акьалтна,

Вилерал нагъв алаз ам гьикI аквада?

 

Буйругъ гана вирибуруз, вич тек туна,

Лагьана хьи, сагъардалда вичи вич.

Кьилди амаз, анжах кIвале экв туна,

Мирзо…! Зун вал ихтибар я — гила гьич!

 

Кьиникь рекье гьатдалди заз вахъ галаз

РикIел ватан — Бухара мад хтана.

Заз кIанзава масадахъ ваъ, вахъ галаз,

Вун ша, Мирзо, ацукь къвалав, атана.

 

Кьве гаф лугьун, жуван рикIел ваз къведай,

Аллагьди заз багъишайтIа сагъвал мад;

Къекъвераг яз, Урта-чуьлда къекъведай,

Зи ватандиз хъфин авай са мурад.

 

Шиирарни давам хъийиз туькIуьрдай,

Амай уьмуьр багъишдай за анжах ваз.

Тек са, диде, рикI вун патал куькIуьрдай,

Вахкудай за вири буржар кьил алаз.

 

Мирзо, за вун гъавурда тур саягъда,

И шуьшейрай стIал-стIал цуз сиве!»

Кисна духтур, Мирзодини гьа гагьда,

Са-са шуьше кьаз, цаз гьатна лап кIеве.

 

Чан хкидай дарман галукь хъувурла,

Шуьшеярни са-сад ичIи авурла.

КичIе хьана, нефес къачуз акурла,

Духтурдал чан цIийиз хтун хъувурла!

 

Мирзо вичихъ агъан тийиз амукьна,

ГьикI ихтияр гун хъувуна цавари?

Са шуьше тир кIаниди гун хъувуна,

Аллагь — шагьид лупI-лупIарна вилери.

 

Духтур юзай чIавуз шуьше къачуна,

Ам къармахрай акъуд тежез ажалдин;

Вич кьил-кьилел хуьз мад алакь тавуна,

Эхирдалди тухуз хьанач гужалди.

15

Чинеба яз ракIар къене туна кьил,

Ам духтурдал фена, вилер хъиле куз.

“Чидани ваз! — гьарай гана, — Азраил,

Атанва зун анжах тек ви чан къачуз!

 

Ви муьгьуьббат артух хьана зи гъиляй,

Малаикни хьанач, туна кесиб яз.

Шумуд мейит гъиз вугана зав хъиляй,

Кучукизни тун хъувуна таъсиб яз!

 

Хивени кьан: цIай ягъайди зун тир, зун!

Хажалатдив экъечIна вун ватандай.

Ви дамарра, иви ргаз, тваз зурзун,

Уьмуьр пучна, ийиз кIанз вун чандивай.

 

Кьисас вахчуз, гена гьа бахт заз гана,

Вун — арифдар, зун касни туш патав ви.

Амма завай ваз къе ажал гуз хьана,

Садавайни агат жедач патав зи!».

 

Эликсирдин шуьше гьалчна, кукIварна!

“Тамашин на ийидатIа вуч гила!”.

Квахьна кIваляй, акьална хьиз ракIарни,

Гъуьлягъ хьтин, квахьна инай кичIела…

 

Экв жедайла, духтур акваз атана.

Ярх хьанва ам, агажарна азарди.

Аламат кар туширдини кьатIана,

Накъвар амай вилера са кьадардин.

 

Хейлин йикъар, вахтарни кваз алатна,

Са затIни мад хкиз хьанач арадал.

Чин цаваллаз тамашдай кьван галатна,

СакIани чан хкиз хьанач мад адал.

 

Катибри ам гадарнач, яб тагана,

Хъсан руьгьдин инсанар хьиз килигна.

Духтур чпин рикIяй багьаз кьатIана,

Адаз чIехи са мавзолей эцигна.

 

Асирарни ахвар хьтин алатна,

Дегиш жезва, гьукумдарар, адетар.

Духтур ава, яб гудай кьван галатна,

Чирун патал и дуьньядин кьисметар.

 

…ИкI есир яз, къарагъ тежез, къаткана,

Мидаим яз кьисмет хьана секинвал.

Акван тийиз, рахаз тежез, датIана

Ван къвез, къарагъ тежез хьун я четинвал!

 

Абдулла Арипов.

Таржума — Сажидин Саидгьасанован.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 14-нумрадай.

_____________________________________________________________________

Мелек ва Мелик

(Кьиса)

I- пай

Кьуьзуь чубанди, хьанвай виш йисар,

Дуьнья такунвай гададиз жегьил,

Дегь девиррикай гудайла тарсар,

Ахъайда ихьтин са жуьре негъил:

 

— Ваз чидани, хва, и дагъдин лекьер,

ГьикI хьайид ятIа цаварин къушар?

Хурара авай викIегь рикI, жигер,

Лезги миллетдин бубайриз ухшар?

 

— Жечни, чан буба, ахъаяйтIа заз?

Чунни лекьериз ухшар тир кьиса.

— Вучиз жедач кьван, ван хьайи жуваз

Кьисаяр чида заз шумудни са.

 

Ирид чилерин, ирид цаварин

Ракъарни варцар, цав тир гъетерин.

Малаикрикай, дегь тир чIаварин,

Язва им кьиса цавун къветерин.

 

Гагь женнетда жез, цавара къугъваз,

Мелекар авай, галачир ажал.

Акур чIавуз чил, гьакI са кьил чIугваз,

Малаикри са жагъурда мажал.

 

Мелекрин юкьва жегьил руш Мелек,

Чилив агакьна, хъун хьана гьава.

Уьмуьр буш тухуз, хьанвайд яз гьелек,

Акъваз хъийиз мад кIан хьанач цава.

 

ЧизвайтIан чпин цава хьун буржар,

Жегьил Мелекди, хкат хьана тек;

Цавара амаз мелекрин лужар,

Чилив агатна, цIайлапан — Мелек.

 

Мелекриз артух авачиз мажал,

Мад хкаж хьана кьакьан цаварал.

Жегьил Мелекдиз, жагъай хьиз ажал,

Агатна чилив назик луварал

 

Хьайи вахтунда дагълариз мукьва,

Жегьил Мелекдин элкъвез хьана кьил.

Амачирла вич мелекрин юкьва,

КIан хьана адаз туьнт макьамдал кьуьл.

 

Ана гьикI хьана, гьикI хьана чидач,

Са куьникайни авачиз хабар;

Чапла тир са лув гьикI хьана чидач.

Чилел аватна Мелек бейхабар!

 

II — пай

Хабар нивай гун? Дагъдивай кьакьан,

Турариз ухшар, тик буйдин кукIвар;

Душманар акур вахтунда такIан,

Кьилер кьатI ийиз, ийидай кукIвар.

 

Дагъдин тик чархухъ галукь хьана лув,

Мелек явашдиз аватна чилел.

На лугьуди, ам агат хьанва цIув,

Аламукьнач мад адан кьил кьилел.

 

Вич вичив гвачиз, гатаз лував чил,

ТIал эхиз тежез, акъатиз гьарай;

Ахъаз туна сив, агална кьве вил,

Жегьил Мелекан атIанвай кьарай.

 

И ван хьайила, дагъдин са гада,

Ван атай патахъ авурла чукур;

Аламатдин затI акурла, ада

Сад тир Аллагьдиз авуна шукур.

 

Акунрай — ничхир, лекьрен хьиз лувар,

Амма чин, беден рушаз тир ухшар.

Ийизвай жуьре куьмекдиз ялвар,

Акурди тушир и жуьре къушар.

 

ТIуьн паталди гвай гьерен тумун кIус,

Хирел авурла, гадади эциг,

Лувал алай хер, аватIани куз,

Мелек са виляй авуна килиг.

 

Вичиз куьмек гуз акурла, гада

Мягьтел тир Мелек ихьтин кIвалахдал.

Гьисс авур чIавуз вич авай къайда,

Акуна, алаз дагъдин булахдал.

 

Чубан гададкай авачир зиян,

Къаш-къамат хъсан, акунриз тIарам.

Тек са кIвалах тир Мелеказ аян,

Инсанрихъ галаз рахун тир гьарам.

 

АтIанвай чара, авачир куьмек,

Ихьтин арада гьикI жеда ам лал?

Жагъуриз гафар, рахана Мелек,

Гададихъ галаз гададин чIалал.

 

— Аллагь рази хьуй, чан чубан гада,

Вун гьалтначиртIа, вуч ийидай за?

Ваз чизватIа чи мелекрин къайда,

Гьа саягъда жув пуч ийидай за.

 

— Гьайиф туширни, хьанва лугьуз хер,

И цуьк хьтин чан ажалсуз рекьиз?

— Зун садлагьана, акат хьана хъвер,

Лув гайи мелек я яргъал рекьиз!

 

— Вун мелек яни, халис малаик?

Гунагь хьана заз, агат хьана вахъ.

— Нубатсуз вуна хъиткьинармир рикI,

Ви зегьметдай за агакьарда гьахъ.

 

— Зи квез я гьахъар, захъ ава вири,

Чахъ инсанвилин авачни буржи?

Захъ вири ава, са шумуд суьруь,

Герек атана, тумун кIус гъвечIи.

 

— АкI ятIа, заз це са кIус кьван куьмек,

Хъфин буржи я зун кьакьан цавал.

— Алакьдани мад лув хгуз, мелек?

Ихьтин хер алай, вични са лувал?

 

— Твах зун са чархал, ахпа це заз рум,

АлакьайтIа, за цавуз гуда лув.

— АкI жедач, Мелек, ийимир зулум,

Къугъваз кIанзва ваз ажалдин цIув.

 

Сад, кьве гьафтеда, хер жедалди сагъ,

Чи дагъда акъваз, ялни ягъ жуваз.

— Я чубан гада, вун я хьи къуччагъ,

Зи мелекдин чан къурбандда за ваз! —

 

III – пай

— Югъ яваш-яваш жезва чаз мичIи,

Ша хутахин вун тавханадиз зи.

Зун кьилди ава, тавхана ичIи,

Атай чIавуз вун, белки, жен рази.

 

— Мугьмандин буржи лугьун я сагърай,

Лув сагъ жедалди, хутах ая зун.

Кьилди аваз, заз къведай туш кьарай,

Са гьафтеда на къунагъ ая зун. —

 

Къарагъна Мелек, куьрсна чапла лув,

Гада экечIна, мелекдин лувак.

Эвел акъатна Мелек рушай “Вув!” —

Регъуьвал гьиссна гьарда квай жувак.

 

Яваш-явашди камарал куьруь

Дагъдин рехъ кьведа атIана, рахаз.

Ятахрал хпен хуьквезвай суьруь,

Чубан гададиз лагьана: — Акъваз!

 

Ихьтин лапагрин — гъетерин суьруь,

Заз са шумудра акурд я цава.

-Зани, женнетдиз ракъуриз вири,

Кьакьан дагълара абур хуьз ава. —

 

— Им цIайлапанди тIвек тир акъудай,

Тавхана ийиз, атана герек.

— Чара касдивай кIвал туш къакъудай,

Шумуд йис я зун ина аваз тек?

 

— Халис тавхана хьиз аквазва заз,

Михьивал ава, ава чимивал.

— Шумуд йис я за зегьметар чIугваз?

Икьван чIавал тек хьун тир кимивал.

 

— АкI лугьумир, акI лугьун я гунагь!

Тек са затI ава лугьудай кьисмет.

Кьакьан цаварал ала Сад Аллагь!

Фидач гьавая на чIугур зегьмет. —

 

Кьакьан тахтунал хкажна мелек,

Чимиз хуьн патал галчукна кавал.

Чикьинин кьилик куькIуьрайла экв,

Гъетер аквазвай, экъечIиз цавал.

 

IV-пай

Гьа икI са гьафте, гьа икI кьве гьафте,

Сад садахъ галаз хьайила мукьув;

Разивал аваз кьведанни сифте,

ЧIугуна абур кьведанни якIув.

 

— Эй Сад тир Аллагь, багъиш ая чаз,

Хуьз хьанач завай, жуван мелеквал.

Тахсир тирвиляй къаргъиш ая чаз,

Инсаф авунин амач гереквал.

 

Зунни Адаман, Гьавадин саягъ,

Тахсиркар хьана, гьалт хьана гада.

И гададикай хьана заз даях,

ЧIур авун хьана чи пак тир къайда!

 

— Эвел акурла, тиртIа Мелек — къуш,

Далудал алай, назик тир лувар;

Гила заз вакай хьанва гуьзел руш,

Им чун кьвед патал я шад тир сувар! —

 

Хер яваш-яваш сагъ хьунвай луван,

Цавуз тамашиз акъвазна мелек.

Гагь вичиз вичи ийиз кIанз дуван,

Жагъизвачир гьич са багьна герек.

 

Гада ашукь яз мелек тир рушал,

ТIалабай мурад жагъанвай саягъ.

Галчукай чIавуз сусан кьилихъ шал,

Мелек къвердавай жез хьана начагъ.

 

Мелеказ вичин гьалдикай хабар

Хьана, акъудиз алахъзавай кьил.

Руфунни дакIваз, акваз бейхабар,

Мелекан физвай руфунални гъил.

 

— Кьадар-кьисметдин ятIани гъалатI,

Вакай хьана заз уьмуьрдин юлдаш.

Зи рикIелай вун ийидач алат,

Агъзур йисарин гайитIани яш.

 

— Са кар чир хьухь ваз зун мелек

тирди,

Халкь авунвач зун чилерал къекъвез.

Заз чида вазни зун герек тирди.

Залай алакьдач инсандиз элкъвез.

 

Багъишда ваз за гъвечIи кьве мелек,

Дагъдин лекьер яз, лув гудай цава.

Сад дишиди яз, муькуьди — эркек.

Жигеррив чIугваз вердиш тир гьава.

 

— Вун галачиз заз, уьмуьр туш герек,

Вуч метлеб ава тек амукьункай?

Гьикьван жува жув тухвайтIан зирек,

Хажалат жеда вун тамукьункай!

 

— Зун рикIел жуван акьалтай чIавуз

Пудра заз эвер, хьайила герек.

Тамашиз акъваз кьакьан тир цавуз,

Я зун аквада, я зи кьве мелек.

 

— Эй Сад тир Аллагь, эй чилер-цавар,

ТIалабзава за вавай са куьмек!

Зи юлдашдиз хьиз, зазни це лувар,

Закайни ая малаик — мелек!!! —

 

Гададихъни икI акурла лувар,

Мелека, шад яз, авуна кьуьлер.

Гьа и югъ хьана абуруз сувар,

Далдам-зуьрнедал ийиз шадвилер.

 

Кьведни цавариз акъатна кьакьан,

Ара физ хуьквез жезва дагъларал.

Икьван чеб чпел ашукь жеда кьван,

Сад чубан гада, сад мелек марал.

 

Эпилог

Гьадалай кьулухъ, дагъдин лекьер яз,

Хьана веледар, лув гузва цава.

Мелекахъ галаз авур мехъер яз,

Абур — цавара, зун — ина ава.

 

Гьа вахтарилай, бул хьана лекьер,

Чун, лезгияр яз, алазва чилел.

Хурара аваз хци тир рикIер,

Дагълар хуьзва чи мягькем кьве гъилел!

 

ИкI кьуьзуь касди, чинвай чIугваз гъил,

Куьтягьна вичин яргъи тир негъил!

Дагъдин лекьрен диде я мелек,

Бубани хьана чи чубан зирек.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 28-нумрадай

_____________________________________________________________________

“Кьудкъанни цIуд йисан кьакьан кIунтIалай…”

Сажидин  Саидгьасанов. И тIвар таниш тушир лезги бажагьат ава. Машгьур шаир, журналист, му­ал­лим­, тарихчи, насигьатчи… Аллагьди адаз захавилелди жуьреба-жуьре рекьерай алакьунар, бажарагъ ганва.­

Адан къелемдикай хкатнавай цIудралди шиирриз кхьенвай манияр халкьдин рикI алайбуруз элкъвенва, шаирдин эсерар мектебра кIелзава, вузра чирзава, пьесайрин бинедаллаз Лезги театрди тамашаяр эцигзава… Яшар 90 йисарив агакьнаватIани, Сажидин Саидгьасанов руьгьдалди кIубан я, датIана лезги халкьдин мярекатра иштиракзава, хайи чIалал акъатзавай газетрихъни журналрихъ галаз алакъаяр хуьзва.

90 йисан юбилей къейдзавай йисуз шаирдив шад хабар агакьнава. И чина чапнавай са шиирда къейднавайвал, адан мурад кьилиз акъатна: РД-дин Кьил Сергей Меликован Указдалди адаз “Дагъустандин халкьдин шаир” тIвар ганва.

Ада лезги эдебият вилик финик кутунвай пай фикирда кьуртIа, са шакни алачиз, Сажидин Саидгьасанов и тIвар гуниз лайихлу шаир я. Чна адаз мад сеферда цIийи дережа мубаракзава ва гьуьрметлу шаирдихъ чандин сагъвални яргъи уьмуьр хьун чи мурад я. Агъадихъ чна газет кIелза­вайбуруз юбилярдин цIийи шиирар теклифзава.

Мегьамед  Ибрагьимов

Халкьдин шаир тIвар гана заз

 

Накь, нянихъ хьиз, геж, бейхабар

Агакьна зал са шад хабар —

Шалбуз дагъ кьван къизил гьамбар.

Дагъустандин халкьдин шаир,

Дережадиз кьакьан, магьир,

ЧIехи гьуьрмет, тIвар гана заз.

 

Кьудкъад йисуз чIугур зегьмет,

Гьисаб кьуна, гана къимет.

Багьавиляй гьар са миллет,

Дагъустандин халкьдин шаир,

Дережадиз кьакьан, магьир,

ЧIехи гьуьрмет, тIвар гана заз.

 

Муштулух ван хьайи чIавуз

Хкаж хьана, дагъ хьиз, цавуз,

Шаирвилин куьтягьай вуз,

Дагъустандин халкьдин шаир,

Дережадиз кьакьан, магьир,

ЧIехи гьуьрмет, тIвар гана заз.

 

РикIе авай мурад тир зи,

Аллагь квелай хьурай рази.

ТIуьна, куьтягь тежер рузи,

Дагъустандин халкьдин шаир,

Дережадиз кьакьан, магьир,

ЧIехи гьуьрмет, тIвар гана заз.

 

Гаф гузва за вирибуруз,

Ватан ва халкь кIанибуруз

Чан багъишда разибуруз.

Дагъустандин халкьдин шаир,

Дережадиз кьакьан, магьир,

ЧIехи гьуьрмет, тIвар гана заз.

 

Бубадин тарсар

 

Вун дуьньядал мугьман хьанвай са кас я,

Аял ятIан, ваз тарсар гун чаз хас я.

Дидедизни бубадиз вун кIан хьана,

КIанзава вахъ лигим хьанвай чан хьана.

Ам гьамиша завалрикай хуьз алахъ,

Жувни жувал халис духтур хьиз алахъ.

 

Дуьзвилелди зегьмет чIугваз кIвалахда,

Гьар са инсан вич къалуриз алахъда.

Чандин къадир, тежедайвал сир хьана,

Ялни ягъиз кIанда, гьелбет, чир хьана.

Мукьвал-мукьвал Аллагь рикIел гъиз алахъ,

Жувни жувал, халис духтур хьиз алахъ.

 

Хуьрек — тIимил, яд гзаф хьиз хъваз алахъ,

Недайдини гишин тирвал кваз алахъ.

Са тIимил кьван гьерекат кваз рекъверик,

Хъсан жакьукь чIахар хьтин регъверик,

Жував кьадай, такьадайди чиз алахъ,

Жувни жувал халис духтур хьиз алахъ.

 

Тваз алахъмир рикIе чIуру хиялар,

Хъваз алахъмир ички, чанда тваз ялар.

Чарадакай гьатай чIавуз хъиле вун

Кьурурдайди, чир хьухь, къах хьиз, кьеле вун.

Вирибур хьиз, дуьз тир рекьяй физ алахъ,

Жувни жувал халис духтур хьиз алахъ.

 

Буба тушир я духтур, я жерягь кас,

Акьул дерин, зигьиндиз тир фирягь кас.

Камаллуйрихъ яб акалдай, яб гудай,

Дуьшуьш хьайи азиятдиз таб гудай.

Гьамиша чун галамукьдач ви къвалахъ,

Жувни жувал халис духтур хьиз алахъ.

 

Партиядин член я

 

Шаир СтIал Сулейман хьиз зегьметчи,

Фялейрихъни лежберрихъ тир гьуьрметчи­,

Зегьметдани, женгерани куьмекчи,

Зунни халкьдин партиядин член я!

 

Бубайрин рехъ югъди-йифди тамамриз,

Дуьз тир рекьер къалур ийиз авамриз,

Агалкьунар гена артух давамриз,

Зунни халкьдин партиядин член я!

 

Ватандин руг, адан ризкьи масан тир,

Ватан патал чан гуз гьазур инсан тир,

Россиядин дуст миллетрин хизан тир,

Зунни халкьдин партиядин член я!

 

Миллетрив сих вишералди чIаларин,

Халича хьиз, агъзур жуьре гъаларин,

Югъ-къандивай артух жезвай гьаларин,

Зунни халкьдин партиядин член я!

 

Ибур гьар сад рикIяй къвезвай гафар тир,

Халкьдихъ галаз мекьи кьуьдни гатфар тир,

Билетдални къизилдинбур — гьарфар тир,

Зунни халкьдин партиядин член я!

 

Терг хьурай дяве

 

Ислягьвилелди чун яшамиш хьун

Хуш туширбуру, чун ийиз пашман,

ТакIан тирбуру, кIватIална кьушун,

Стха халкьдикай авунва душман.

 

Донбассни Луганск тергзавай чIавуз

Акъваз жедайни тагана куьмек?

Садвилин пайдах хкажна цавуз,

Физва женгиниз къе гьар са эркек.

 

Эгер вилик пад такьуртIа, дяве

Чи ватандизни мумкин я атун.

Такьун хьайитIа муьтIуьгъвал хиве,

Мажбур жезва чун, кьаз, са-сад гатун.

 

Ханвай рухваяр Ватан хуьн патал,

Хайи дидеяр мелекар я чи.

Гъалибвал къачуз, вилик фин патал

Кьегьал рухваяр зирекар я чи!

 

Аял чIавалай

 

Еке вацI хьун мурад аваз чешмедай,

Камаралди авахьдайла дагъларай,

Тамаш ийиз вили цавун шуьшедай,

Емишар нез кIан жедай хьиз багъларай,

Захъ гьа мурад авай аял чIавалай.

 

Дагъдай агъуз авахьзавай рекьера

ЭгечIна зак какахьиз кIанз булахар.

Хияларни авай михьи рикIера,

Хуш хьайид хьиз ийиз хъсан кIвалахар,

Захъ гьа мурад авай аял чIавалай.

 

Фидай рекье кьил акьаз зи къванера,

Татай дуьшуьш хьанач, амма рей тагай;

Шумудра кьаз, тваз есирда, муькъвера,

ХьанайтIани, халкь патал багъ, ник дигай,

Захъ гьа мурад авай аял чIавалай.

 

Аллагь шукур, кьенач, хвена саламат,

И дуьньяни акуна са кьадарда.

АвунвачтIан са зурба тир аламат,

Мидаим яз аваз халкьдин дидарда,

Захъ гьа мурад авай аял чIавалай.

 

Сажидин, ваз Сад Аллагьди куьмекна,

Вун ви буржи кьиле тухуз алахъна.

Шииратда зегьмет чIугваз гьелекна,

Лугьуз, югъ-йиф къалурин жув, кIвалахна,

Захъ гьа мурад авай аял чIавалай.

 

ВацI ацIана

 

ВацI ацIана, живер цIраз дагъларин,

Сел атайла, къвалар гатаз кьерерин,

Емиш гъизвай тарар кьураз багъларин,

Катна физва, кьел цIуруриз гьуьлерин.

 

Кьерен кьве пад, берекатдин никIерин,

Цихъди кьураз, ракъин кIаник кьуразва.

Цав ацIана, лужар хьана, нуькIерин,

Дагълара жив, дуьдгъвер хьтин цIразва.

 

ВацIу кьве пад гатаз залан къванерив,

Гьяркьуь ийиз алахънава кьер вичин.

Секин йифиз цав ацIуриз ванерив,

Алахънава сагъар хъийиз хер вичин.

 

Инсанарни гьакI тушни кьван, вацIар хьиз,

Девлетрин вацI физ, нефс пехъи гьуьлериз;

Халкь, викIиник кутунавай яцар хьиз

Ава, шад тир са югъ такваз вилериз.

 

АкI лугьумир, Сажидин, вун батIул я.

ВацIара яд амач вилик саягъда.

Къе гьадакни акатайди хъутур я,

Есир хьанва вацIни садан утагъда.

 

Фана тир

 

Дуьньядикай гьардахъ вичин кьатIунар

Ава, халис мукIратIдал хьиз атIунар.

Дугъри ксар чпив тийир гатIунар,

Гьахъ авачир, им фана тир дуьнья я.

 

Чил гьа чил я, рагъни цава, сад яз, сад,

Садбур — сефил, са бязибур шад яз, шад,

Кесибриз — кьуьд, девлетлуйриз гад яз, гад,

Гьахъ авачир им фана тир дуьнья я.

 

Гьи кьадардин чIугуртIани зегьметар,

Инсанвилиз гуз хьайид туш къиметар,

Сад масадаз душман ийир миллетар,

Гьахъ авачир им фана тир дуьнья я.

 

Виридан пай кватIан чилер, цаварик,

Девлетлуяр, кефер чIугваз — суварик.

Вири сад хьиз, кьан тийизвай луварик,

Гьахъ авачир им фана тир дуьнья я.

 

ХазватIани са жуьреда аялар,

Куьз жезватIа кьве жуьредин хиялар?

Гьар жуьре тир пIини, хатрут, чумалар,

Гьахъ авачир, им фана тир дуьнья я.

 

Гьар жуьре я тIебиатдин вахтарни,

Гьар жуьре я гьар девирдин шартIарни,

Виридахъ жен тийир шад тир бахтарни.

Гьахъ авачир им фана тир дуьнья я.

 

Эй Сажидин, и крар вал къведалди,

Тикрар авур суалар яз къедалди.

Сабур ая Аллагьдиз ван жедалди,

Гьахъ авачир им фана тир дуьнья я.

 

Зулун ракъар

 

Гатфар чIаван жегьил вахтар,

Муьгьуьббатдин рикIер авай.

Шад макьамрин гуьзел бахтар,

Багъда билбил нуькIер авай.

 

Тикрар:

Зулун ракъар, зулун ракъар,

Гагь серин, гагь чими йикъар.

Са кIанда заз емишриз бул

ТIебиатдин къизилдин зул!

 

Гатун кудай чими ракъар,

Техил кIватIиз никIе авай.

Йифер куьруь, яргъи йикъар,

Зегьметдин цIай рикIе авай.

 

Чи уьмуьрдин яшлу йикъар,

Акьулдизни дерин тир вахт.

Мугьман хьанвай зулун ракъар,

Са кIанда заз ширин тир вахт.

 

Донбассдавай дустариз

 

И дуьньядиз машгьур тир куьн кIва­лахдал,

Къванцин цIивин чилерикай хкудиз.

Шадвилерни ийизвайд тир дамахдал,

Куьн кеспидин залан тирвал къакъудиз.

 

Стаханов — тIвар акъудна майдандиз,

Ватан къванцин цIивиндалди бул ийиз.

СССР-дин дуствилерин хизандиз

Девлетлувал ва чими тир къул ийиз.

 

Душманри чи СССР-кIвал чукIурна,

Куьгьне девир хкана мад арадиз.

Халкьдин рикIер хажалатрив дакIурна,

Чил элкъуьрна шелдин кудай кьарадиз.

 

Бедбахтвилин вахт атайла кьилерал,

Стхайривай акъваз жедач кис хьана.

Мад ислягьвал хкун патал чилерал

Россиядихъ стхавилин гьисс хьана.

 

Душман кьулухъ гадарна хьиз, жуванбур,

Мад кьабулна, мукьвабур яз хизандиз.

Гьуьлуьз фирай гьахълувилер такIанбур!

Ислягь уьмуьр гурай гьар са инсандиз.

 

Гъиле кьуна, ислягьвал хуьз, яракьар,

Донбасс, Луганск азадвилин рекьева.

Россиядин акваз ислягь тир халкьар,

Чал пехилбур, дяве ийиз, йикьева.

 

Къуй дуьньяда гъалиб хьурай гьахълувал!

Ислягьвилелд яшамиш жез, шадвилив.

Терг хьуй дяве гвай фикиррин кьалувал,

Дуствал артух ийидайвал садвилив.

 

Кьудкъанни цIуд йисан кьакьан кIунтIалай

 

Кьудкъанни цIуд йисан кьакьан кIунтIалай

Тамашзава зун уьмуьрдин рекьериз.

РикIин михьи гьиссер лугьун паталай

Веси хьтин, жегьил несил — лекьериз.

 

Чи аял вахт аватнатIан дяведал,

Давам гана кашаризни мекьериз.

Кьакьан дагъдин цава авай тепедал,

Лув гуз кичIе хьайиди туш лекьериз!

 

ЧIехи дяве ЧIехи Гъалибвилелди

АкьалтIарна, хтана чи бубаяр.

Ватан цIийи хъийиз сагьибвилелди,

Дуьз хъувуна шегьерарни убаяр.

 

КIелни ийиз, давам ийиз кIвалахар;

Цуьк акъудиз алахъна чун Ватанда.

ЧIехи вацIук акахьдай хьиз булахар,

ВикIегьвилин таъсиб хьана чи чанда.

 

Чешне къачуз шииратдин лекьерлай,

Гьабурун рехъ давам хъийиз алахъна.

Дяве тахьун патал цIийи кьилелай

КIанда чна ислягьвилел кIвалахна.

 

Гуж хьанатIан, чкIай чIавуз СССР,

Чир хьанач чаз вуч я руьгьдай аватун.

Югъ-къандавай мягькем хьана чи гьиссер,

Артух хьана чун сад-садав агатун.

 

Чи девлетар акваз куьтягь тежедай,

Ахвариз фин тийиз къанлу душманар;

Къал-чуьруькда гьатна куьлягь тежедай,

Давамарна туькIуьр хъийир планар.

 

Украина Россиядиз акси яз

Къарагъарна, экъичзава ивияр.

Кьве патан халкь, дявекарриз акси яз,

Гьа цIа ава, вири хьиз, чи дагъвияр.

 

Са халкьдизни кIан туш ягъун, кьиникьар,

Веледрикай магьрум тахьуй чан алай.

Дагъвийриз хас я туьнтвилин къилихар

Тергдай чIавуз душман пелел къан алай!

 

Кьудкъанни цIуд йисан кьакьан кIунтIалай

Аквазва заз гележегдин несилар.

Са стхаяр, са вахар хьун паталай

Вилик ва дуьз рекье ава жегьилар!

«Лезги газетдин» 2023-йисан 6-нумрадай

_______________________________________________________________________________

Пайдах я вун, Сулейман

 

ФизватIани вахтар, зарбдиз селлерин,

Пак рикIера амазмай чи эллерин,

Намус михьи, винизвал тир кьилерин,

Лезги чIалан даях я вун, Сулейман!

 

Тариф авур даим фяле, лежбердин,

Тереф хвейи кас Сталин регьбердин.

ЧIалар тесниф авур гафар гевгьердин,

Гьар девирдин дамах я вун, Сулейман!

 

Шаирарни хьана гьар са вахтарин,

СССР тир Ватан халис бахтарин.

Зегьметчияр патал кесиб къатарин

Вине кьадай пайдах я вун, Сулейман­!

 

Алат тавур садрани дуьз рекьелай,

Ктабарни я уьмуьрдин на кIелай.

Жавагьирар, алат тийир рикIелай,

Акьул дерин булах я вун, Сулейман!

 

Расул я!

(100 йисаз талукь яз)

 

Къадим тарих гапурралди атIанвай,

Ивидалди кхьей векъи гьарфарал;

Лезгинкадин кьуьл хьиз, цIувди ацIанвай,

Аламатдин макьамрални гафарал,

Ашукь тир халкь, билбилар хьиз гатфарал,

И дуьньядиз машгьурай кас Расул я!

 

Шарвилидин бармак алай Дагъустан,

Ярагъидин дин-исламдин тарикъат;­

Кьакьан гъетер кьилел алай дегь Ватан,

Дагъви халкьдин кьабулнавай шариат,

Адан накь, къе ва пакагьан гьакъикъат

И дуьньядиз машгьурай кас Расул я!

 

Паквал, Намус, Азадвал хуьз датIа­на­,­

Ирс яз атай бубайрилай саламат?

Имам Шамил шейх женг чIугваз атана,

ВикIегьвилел алем авур аламат,

Дагъустандин кхьин тавур Камаллат­

И дуьньядиз машгьурай кас Расул я!

 

“Зи Дагъустан”, “Кьакьан гъетер”, “Дурнаяр”,

Къагьриманрин рекьин тийир руьгьер тир;

“Дидеяр хуьх”, “Гуржистандин Зояяр”,

Икьван чIавал къалур тавур тегьер тир,

Шумуд са затI шииратдин бегьер тир

И дуьньядиз машгьурай кас Расул я!

 

Куьз лагьайтIа, цаварилай чилерал

Рекье тунвай ислягьвилин посол я.

Ам ихтибар авунвай чи эллерал,

Шииратдин гъед хьиз куькIуьр кьилерал,

Гьамиша яз аламукьдай рикIерал,

Вирибуруз багьа инсан Расул я!

 

Хъсан духтур

 

И дуьньяда хъсан ксар

Са а кьадар бул авач чахъ.

ГайитIан пул, фида йисар,

Дустар къачуз, пул авач чахъ.

Пул тагана, хьана кьисмет,

Сад Аллагьдин багьа нямет,

Багьавудин дуст жагъана.

 

Ам аварви, Согратлдай,

Зун са агъастIалви яз,

Гьич сад — садаз чин тийидай,

Дустар хьана лап кIеви яз.

Алимович Сергея чаз

Наградаяр гана, гъил кьаз,

Багьавудин дуст жагъана.

 

Спортсмен, духтур зурба

Чи аскерриз герек хьана,

Кефсузвилихъ тухуз дяве,

Пешекар яз, зирек хьана.

Дяве терг хьуй, инсанар — сагъ,

Чина авай берекат, рагъ,

Багьавудин дуст жагъана.

 

Дагълар гьикьван ятIан кьакьан,

Сад масадал дуьшуьш жедач.

Сад Аллагьдин инсанар кьван,

Дуствал хуьз кIанз, вердиш жедач.

На лугьуди, бахтунай хьиз,

Кьисметнавай вахтунай хьиз,

Багьавудин дуст жагъана.

 

Аллагьди хуьй гьар са инсан,

Мегьаммед ал Ярагъидин

Сур-зиярат хуьзвай хъсан,

Багьа чка гьар дагъвидин,

Гьам Ярагъдал, курави тир,

Машгьур инсан аварви тир,

Багьавудин дуст жагъана.

 

Сажидиназ кIандач тариф,

Дуьзвилелди лугьун я зи.

Аллагьдилай я зун рази,

Жув дуьздаказ тухун я зи.

Гьам стха яз, дуст хьана заз.

Цаварилай бахт къвана заз,

Багьавудин дуст жагъана.

 

Донбассдавай дустариз

 

И дуьньядиз машгьур тир куьн кIвалахдал,

Къванцин цIивин чилерикай хкудиз.

Шадвилерни ийизвайд тир  дамахдал,

Куь кеспидин залан тирвал къакъудиз.

 

Стаханов — тIвар акъудна майдандиз,

Ватан къванцин цIивинралди бул ийиз.

СССР-дин дуствилерин хизандиз

Девлетлувал ва чими тир къул ийиз.

 

Душманри чи СССР — кIвал чукIурна,

Куьгьне девир хкана мад арадиз.

Халкьдин рикIер хажалатрив дакIурна,

Чил элкъуьрна шелдин кудай кьарадиз.

 

Бедбахтвилин вахт атайла кьилерал,

Стхайривай акъваз жедач кис хьана­.

Мад ислягьвал хкун патал чилерал

Россиядихъ стхавилин гьисс хьана­.

 

Душман кьулухъ гадарна хьиз, жуванбур

Мад кьабулна, мукьвабур яз хизандиз.

Гьуьлуьз фирай гьахълувилер такIанбур!

Ислягь уьмуьр хас я гьар са инсандиз.

 

Гъиле кьуна, ислягьвал хуьз, яракьар,

Донбасс, Луганск, азадвилин рекьева.

Россиядин акваз ислягь тир халкьар,

Чал пехилбур, дяве ийиз, йикьева.

 

Къуй дуьньяда гъалиб хьурай гьахълувал!

Ислягьвилелд яшамиш жез шадвилив.

Терг хьуй дяве, гвай фикиррин кьалувал,

Дуствал артух ийидайвал садвилив.

 

Чумал тар

 

Са йиса кьве бегьер тек са тара гъун

Мумкин туштIан, гьазур я зун чIа­лахъ жез.

Иридра цуьк, гьадалайни пара гъун,

Мумкин кар я, чумал тар, ви чIалахъ жез.

Виридалай вилик гъида цуьк вуна,

Зун вил алаз, шумудни са варз хьана.

Туьтуьнал кьван акъудна зи рикI вуна,

Им, гьелбетда, на заз гайи тарс хьана.

Ви чумалрин акур чIавуз ярувал

Шадни хьанай, лугьун за гьахъ, чумал тар.

Дад акурла, вахъ авай кьван цурувал­,

Рахадай мез амукьнач захъ, чумал тар.

Зун рази я кьисметди заз гайивал.

Кьисмет ич туш, хкя ийиз гьамбардай.

Чумалрикай мураба кIан хьайивал,

Чаяр хъваз ша, дустар кIанда хабардай.

Сажидин, кьил акъатдач ви тарифдай,

Тикрар ийиз устад я вун синихрин.

Белки, и чIал туькIуьрна за гьайиф­дай­,

Чан чумал тар, зун я сагьиб синихрин.

 

Пай жедай туш

 

Дараматдиз къаст авуна, куналди,

Кьурай къавар кун тийидай цIай жедач.

Лезги халкьдин пак ерияр кьуналди,­

Са лезги халкь кьве паталди пай жедач.

Я Самурдин вацIукайни чай жедач!

 

Четин кар я гьукуматрив акъажун,

Абурув гва туьнбуьгь ийир ихтияр.

Мумкин я, чан аламаз, хам алажун,

Азиятар акурбур я лезгияр.

Акьуллуяр ахмакьбурун тай жедач!

 

Жагъидач жал са акьуллу, кьил авай?

Пай хьанвай халкь ислягьвилелд саддайди?

Гъетер хьтин, сергьят течир гьуьлевай.

Лезги халкьдин гъамлу рикIер шаддайди?

Пис ксарив эверайдаз гьай жедач!

 

РикIел хкваш девирар чи къадим тир,

Чаз, лезгийриз, чир хьайид туш чаравал.

Хайи чил, чIал хуьз, женг чIугун лазим тир,

Мункар, Накир гьалтайтIани сура вал.

Ламра хайи шаркIунтIдикай тай жедач!

 

Сажидин хьиз, халкь кIанибур мад ава,

Ислягьвилелд четин крар туькIуьр­дай.

Гьахъвал гвайди анжах аршда Сад ава,

Хкахь тийир гъетер цава куькIуьр­дай.

Чи зегьметар гьавайда вай-зай жедач!

 

Гъетери йифиз

 

Гъетери йифиз гуда чпин экв,

Ишигълуз къалаз мичIи тир цавар.

Фагьуммир куьне, зун гъед яз тек,

Куьн галачиз за тухузва сувар.

 

Чеб чпихъ югъур гъетери цава

Гун хъийизмай экв аквазва йифиз.

Гьа кар себеб яз, зунни гьакI ава,

Йифен кьуларалд ахварал тефиз.

 

Халкьдин яцIара вердиш яз къекъвез,

Гайи чIараркай хьанай заз чуру;

Гила сакIани кIвач кIвачив текъвез,

Вичиз кIанивал тухузва гару.

 

Зазни кIанзава интернет кIваляй,

Шиирралд эквер кутаз цаварик.

КIвалин дустагъдин есир тирвиляй

Иштирак ийиз халкьдин суварик.

 

Къуй гила юкъуз гъетери куькIуьр,

Ракъинин саягъ экв гурай цава.

Чун агакь тавур шиирар туькIуьр

Шиирралд тIалдиз авурай дава.

 

Етим Эминни СтIал Сулейман

Гъетер хьиз ама, халкьариз гуз экв.

АлатайтIани са шумуд заман,

Гьич садазни чеб кIан хьайид туш тек.

 

Шииратдин никIера

 

Цанар цазвай шииратдин никIера

Лежбер я зун, шадвал твазвай ри­кIе­ра.

Шииратдин никIеравай техилар

Квез тазва за, гележегдин несилар.

 

Зун дуьньяда къекъвена сакьадарда­,

Акуна заз халкьар авай кьван дарда­.

Демократар лугьуз, ийиз тапарар,

Акуна заз гвайбур къизил гьамбарар.

 

Гьи кьадардин чIугвазватIан жафани,

Дад хгузвач хъвазвай цини, я фани.

Девлетлуйрихъ чпиз кIани закунар

Ава, къалур ийиз цIалцIам акунар.

 

Девлет кIватIиз, ягъиз, рекьиз, кукIвариз,

Дуьньядин халкь элкъуьрзава лукIариз.

Регъуь тушиз, ийиз югъ-йиф тапарар,

ЧукIурзава, чIуру тум цаз, хабарар.

 

Гьахъ — цавара, гьахъсузвилер — чилерал,

Гваз къекъвезва, пайдахар кьаз гъилерал.

Халкьдин иви гьисаб ийиз чехир хьиз,

Хъвазва, шад яз, им дуьньядин эхир хьиз.

 

Сажидиназ акваз гьахъсуз кIвалахар,

Накъварикай жезва шедай булахар,

Яраб, Аллагь, ийизвайбур тапарар,

Чпин кьилиз жедач жал а хабарар?!

«Лезги газетдин» 2023-йисан 17-нумрадай

_____________________________

Чав чи ватан, чи чIал тур

 

И дуьньяда лап къадим тир чIавалай

Женг чIугвазва, тараш ийиз девлетар.

Чпиз буйругъ атайди хьиз цавалай,

ЛукIар яз кьаз ава гъвечIи миллетар.

Чав чи ватан, чи чIал тур!

Чахъ чи хизан, чи кIвал тур!

 

Агъзур йисар фена гьа икI давамриз,

Акъвазнавач тарашунар девлетар.

Дидедин чIал къакъуд ийиз авамриз

Алахънава гьар жуьредин миллетар.

Чав чи ватан, чи чIал тур!

Чахъ чи хизан, чи кIвал тур!

 

Вири квез хьуй, чи вацIарни, гьуьлерни,

Гьанра авай суьрсетарни девлетар.

НикIеравай сарубугъда къуьлерни,

Чун секинз тур гъвечIи, чIехи миллетар.

Чав чи ватан, чи чIал тур!

Чахъ чи хизан, чи кIвал тур!

 

Чав чи фикир, чав чи дин тур, рикIерни,

Азадбур я, рахаз, лугьуз, хъуьредай.

Вири квез хьуй, гатун, хъуьтIуьн цикIерни,

Гьатта земзем ятарни кваз Куьредай.

Чав чи ватан, чи чIал тур!

Чахъ чи хизан, чи кIвал тур!

 

Сажидин, вун секин жеда мукьвара,

Ягъиз тамир жуван сивиз тIапIарар.

Лугьуз жедач, зун аватIа ахвара?

ЧIал квадарун ятIа, белки, тапарар?

Чав чи ватан, чи чIал тур!

Чахъ чи хизан, чи кIвал тур!

 

Къиямат

 

Палестинани ва Сектор Газа,

ЦIун кьула ава Израиль патан.

Эй мусурманар, гьикI жен лагь рази?

Чувудрин гъиле авайла ватан.

 

Чувуд гьукумат туькIуьрун патал,

Палестинвийривай къакъудна чилер.

Дуьньядик цIаяр куькIуьрун патал

Терг ийизва къе мусурман эллер.

 

Куьн ксанвани мусурман халкьар?

Америкадхъай кичIезвани квез?

КIамай кьадарда аваз яракьар,

Кисна кIвалера авани куьн шез?

 

Израилдин пад кьадайбур пара,

Газада рекьиз гъвечIи аялар.

А кесиб халкьдин атIанва чара,

Гьикьван эхда, лагь, къе ихьтин гьалар?

 

Гьахъ ава лугьуз, ийиз тапарар,

Ийидай са кас авач дуьз дуван.

Пачагьар, сивиз ягъай тIапIарар,

Биши япариз къвезвачни куь ван?

 

Палестинадин халкьар ийиз терг,

Вичин чилеркай ийизва сурар.

Чувудрин ана вуч авайтIа мерг?

Къакъудиз чара ксарин мулкар!

 

Аллагь рикIеллай тIимил я ксар,

Гьа тIимилбурни киснава кIвале.

Гьа икI цIудралди алатиз йисар,

Амеркавияр акъвазна кьиле.

 

Сажидин, яшлу туширтIа эгер,

Гьахъвал гвайбурун жедай тир тереф.

РикI хура ишез, къазуниз жигер,

Акваз аялар, ийизвай телеф!

«Лезги газетдин» 2023-йисан 52-нумрадай

___________________________________________

Дагъустандай тир Гомер

(Пьесадай чIук)

 

Сад лагьай перде

 

1-шикил

Агъа СтIал. Гатфар. Сулейманаз билбилрин сесерин ван къвезва. Сулейман багъда къекъвезва. Гагь са тарцин, гагь муькуь тарцин патав физ, са-садан хел гъиле кьаз, ам инсанрихъ галаз хьиз рахазва.

 

Сулейман

 

Эй зи тарар, за битмишай къелемар,

Къе атанва куьн гурлу тир бегьердал.

Салан са пад буранарни келемар,

Цуькверини дамахзава сегьердал.

 

Амач хьи зи такур гужар вилериз,

Жагъин тийиз шадвал, рикIин секинвал.

Ракъурнай зун, кIун хьиз, чиляй чилериз,

Захъ авачир маса жуьре мумкинвал.

 

Аялзамаз нек хъваз тагай дидедив,

Имината, дидеди хьиз, нек гана.

Бубади зун гана тахай дидедив,

КукIвар хьанвай кьве шалвардин кек гана.

 

Зун туна, вич фена агъа дуьньядиз!

Тахай диде акун заз са цIай хьана.

Югъ атай кьван катиз кIваляй гуьнедиз,

Гишин руфун ацIурайди къай хьана.

 

Дагълар аку, цавар кьунвай къуьнерал,

Бес за никай даях кьада, я Аллагь?

Дагъустан жен — Шагь дагъ авай генерал,

Чун етимар вучиз икьван кузва, лагь?

 

И гегьенш тир дуьнья икьван дар хьана?

Недай фуни, авач рикIин секинвал.

Тахайдакай диде лугьуз тIвар хьана,

Етим патал ийиз хьана хаинвал.

 

Зун акунан кIанзавач и утагъда.

Эй Дагъустан, Куьре лугьуз тIвар хьана.

Куьз кьазвач на ви етимар къужахда?

Чаз-етимриз вучиз дуьнья дар хьана?

 

Гъилер зирек, кьил ава захъ кьатIудай.

Амма кIвалах авач зегьмет чIугвадай.

Бахт авачир инсан тушни кьейидай?

Бахт аквазва заз са яд тир чкадай.

 

Сегьнедин далу патай рахадай сесерин ванер къвезва.

 

Шейриханан сес

 

Я Ислеман, экуьн кьиляй и багъда?

Тамашзава гьар са тарциз — аялдиз,

Амачир хьиз чка бубад утагъда,

Диде кьванни къвезватIа ви хиялдиз?

 

Сулейман

 

Ам вун яни, азиз диде, рахайди?

Эй Сад Аллагь, шукур хьуй ви Кьадардиз!

Гьинихъ ятIа зун хиялри тухвайди,

Яраб зи чан кьисмет ятIа азардиз?

 

Гьикьван зи вил галай тир вун акунихъ!

Зун тек туна, чаради хьиз, варарал.

Вердиш хьана хажалатар чIугунихъ,

Дидейрал хьиз, ашукь хьанва тарарал.

 

Вучиз вуна вегьенва къе и дардиз?

Зун ви велед туширни кьван, етим жез?

Зун кIел тирни гуз тухузвай базардиз?

Зазни кIандай викIегь тир са итим жез!

 

Иминат, заз диде хьана, нек гудай.

Шел-хвал авун кутугнавач итимриз,

Зак хесет квач кайи хирез кек гудай.

Ваз чида бахт авачирди етимриз.

 

Шейриханан сес

 

Зун Шейрихан туш, руьгь я, хва, рахазвай,

Дидедив вун хуьз ганач ви бубади.

Вун са цIай я, заз и саягъ аквазвай,

Чин гузвач ваз и харапI убади.

 

Чан аламаз хьанач завай хурухъ кьаз,

Ви бубадин хъиляй кьисас вахчуна.

Зи хуралай ганач стIал вав нек хъваз!

Азраилди эхир зи чан къачуна.

 

Гила кьванни чара ая кьилиз ви!

Гевгьера вун, агъу гана, рекьида.

Бахт, къекъвейла, белки, къведа гъилиз ви.

Бахт етимриз са гужалди жагъида!

Мусаиб бубадин патав къвезва.

 

Мусаиб

 

Дах, вун багъда нив рахазва экуьнахъ?

Гьеле къайи чиг алама векьерал.

Вил хьанвани мад уьлкведа къекъуьнихъ?

Алатай вахт хквезвани рикIерал?

 

Сулейман къя жезва. Ам, кьил са патахъ элкъуьрна, цавуз, ахпа вичив рахазвай хциз тамашзава. Мусаибаз жаваб гузва.

 

Сулейман

 

Авач, чан хва, буба фенвай хиялриз,

Веревирдер ийизвай за жувакди.

Тамашзавай къелемриз – зи аялриз,

Абуру зун кьазвай чпин лувакди.

 

Мусаиб

 

Чай рекъизва, хуьрек ала суфрадал,

Хизандин вил вун хтунал ала, дах.

Экуьн кьиляй кар алачиз арадал,

Хутахиз кIанзаван кьуна кIула дах?

 

Сулейман

 

Зун шаир я, халкьарин дерт рикIевай,

Агъа СтIал хуьр ятIани бубадин;

Зегьмет чIугваз, гьалалвилин рекьевай,

Къайгъударвал авай хуьруьн-убадин.

 

Хиялраваз, бахт карагна вилеркай,

Чидач им зи хийир ва зиян ятIа?

Садбур цавай рахаз, садбур чилеркай,

Чидач, чан хва, тахъвана, пиян ятIа?

 

Ахлад, чан хва, хкведа зун исятда,

Багъда къекъвен, рахан са кIус тарарив.

Хъсан гьава ава багъда, гьаятда,

Тамашин вуч дамах гватIа ярарив.

Мусаиб хъфизва. Сулейманаз тахай дидедин ванер къвезва.

 

Гевгьеран сес

 

Я чилерай чилиз фейи Гьасанбег!

Зун туна, вун гьи жегьнемдиз фена, лагь?

Тун тавуна велед кьванни са эркек,

Тахай хци, Сулеймана кьена лагь!

 

Сулейман

 

Тахай диде, им зун туш хьи — Сулейман,

Квахьна фида, экъечIна и хуьряйни!

Зун кьиникь я, заз чида ви эрзиман,

Пака фида Дербентдиз ви хъиляйни!

 

Гевгьеран сес

 

Алад, алад, декIени вун гьуьлуьз фин,

Зун куь кIвализ лукI туш, гъана, кутIунвай.

Зун жегьил я, лугьуз жедач, гъуьлуьз фин,

Къвез-къвез дарда гьатзава зун атунвай.

 

Бубад багъни, цадай никни гана хьиз,

Гуз, неда за, рекьидалди каша зун!

Вахт жедалди са-сад гъуьлуьз гана хьиз,

Ахпа, бике хьиз, хуьда кьве руша зун!

 

2-шикил

Сулейман ва Мирзешериф. Дербент шегьер, кьакьан дараматар, дагъдин хурал хкаж хьанвай Нарин-къеле акурла, Сулейман серсер хьана амукьна.

 

Мирзешериф

 

ГьикI хьана, дуст, Сулейман, за лагьайвал,

Аквазвани, файда амач хуьре чаз.

Девлетлуйриз аватIани къулайвал,

Кьил хуьз авач мумкинвал са жуьре чаз.

 

Сулейман

 

Чаз — жегьилриз — вуч ава, дуст, хажалат?

Чахъ Аллагьди ганвай кьве гъил, кьил ава.

Лугьун за ваз чи хуьруькай агьвалат,

Девлетлуйрихъ чпин мал-мулк, чил ава.

 

Мирзешериф

 

Зун, Сулейман, къвез Дербентдин шегьердиз,

Бакудиз физ, хтана кьуд гъилера.

Тамашайла, гьар са йикъан сегьердиз,

ЦIийи затIар акьазва зи вилера.

 

Сулейман

 

Фикирдиз гъваш: вири дуьнья,

И шегьердин суракь ава.

Дербент лугьуз сифте бине,

Кутунихъди дамах ава.

 

Ажеб гуьзел шегьер я им,

Гьич тежедай тегьер я им.

Уьзуьмрин бул бегьер я им,

Гьар камуниз са багъ ава.

 

Мирзешериф

 

Ваз гьелелиг Баку шегьер акунвач,

Буругърин там, амма анин кIвалерни,

Гуьрчегвилин гьеле тегьер акунвач.

Акур чIавуз акьал жеда вилерни.

 

Сулейман

 

Ухшар я Багъдатдин шикил,

Ачух жеда гьар са гуьгьуьл.

Са пад дагъ я, са падни гьуьл,

Майдан, къурух, яйлах ава.

 

Гьализ балкIан, гьализ файтун,

Гур я кIвалах хъуьтIуьн, гатун.

Бухаридин бармак, палту

АлукIунин саягъ ава.

 

Рахадайла, мецер ширин,

Агьалияр акьул дерин,

КIватI жез санал багъда серин,

Чар-гьавизни булах ава.

 

УстIарар яз куьче-куьче,

Гьардаз ава вичин пеше.

Пенжерийра буьлуьл шуьше,

Гьаят, балхун, утагъ ава.

 

Мугьманар къвез гьар чкадай,

Гьам Ахцегьай, гьам Куьредай,

Аштерхандай, гьам Шуьредай,

Гьарнай ина къунагъ ава.

 

СтIал Сулейман я зи тIвар,

Рахадай туш алачиз кар.

Акуна заз гурлу базар,

Гьар жуьре къаб-къажах ава.

 

Мирзешериф

 

Дербентдикай туькIуьрай чIал хуш я, хуш.

Сулейман, вахъ зигьин ава шаирдин.

Ина акъваз, жибинни ви буш я, буш,

Батраквалун бурж я гьар са саилдин.

Сулейманаз гъил яна, Мирзешериф Юкьван Азиядиз физва.

«Лезги газетдин» 2024-йисан 18-нумрадай.