ГьикI я?..

(Са чиновникдиз кагъаз)

(Фельетон)

Кьамар яцIубурун крарни яцIу тиртIа…

(Жуван дафтардай)

ГьикI я, жанаби

ЯцIу чиновник,

Кьил-кьецIил,

Чин-дакIур,

Кьам-яцIу

Са-нов-ник,

Аватнани тахтунай?

Къван ацукьнани бахтунал?

Къизил-гъетер

Къвазмачни мад махунай?..

 

Гьикьван чIагай,

Дигай крар,

Зарлу нурар,

Вахт-чIав течиз,

Акурди я вилериз!

Къимет тахгуз

Шиверизни миргериз,

Машинриз – лифериз

Хьайиди я эвериз

Йикъаризни йифериз,

Кефериз!..

 

Инсанар ваз

Ахквазмачир тIветIер кьван,

Гьар камунал усалариз тежер кьван.

Гьа вун хьтин бакьайриз

Багъишиз мулк, майданар,

Амайбуруз  — “тахайриз”

АтIуз фурар, зинданар…

 

“Квахь!”

“Гьач!”

“Вач!”

“Са куьникни вун квач!”

“АлакьдатIа – гъваш!”

“АлакьдачтIа, угъраш,

Ина ви кар авач!” —

Ибур – вибур

Туширни яржар?

 

Гила гьикI я –

Бул хьанвани

Гужарни буржар?..

Гила гьикI я –

Хьанвани фалуж?

Ацукьнавай

Креслоди

Гузва гьа ваз гуж?!

 

Амма ада

Атай садаз

Къалурнач ви чин.

АкI жедай хьи,

Кьамални ви

Эцигна фирчин!

 

Гьакьван яцIу,

Гьакьван  пурпу,

Бибелик лацу,

АватIа кас, валай гъейри,

Алемда акур?!

 

Види — къуллугъ

Гьа са тегьер,

Агажна вилер,

Гьа са тегьер,

Бегьлейралди

КIевирна гъилер,

Атайдазни,

Хъфейдазни

Къалуриз хъилер,

Гьикьван хьана

Гьилле – филле?

Филле – гьилле?..

На кьатIанвач

Вун вуж ятIа

Гьеле…

 

ЯцIу руфун,

Квахьна къафун,

Жезвани яхун?

Агь, накьан Ахун!

Гьинва ви рахун?

Звар квахьнани кIуфун,

Кумачиз уфун?..

Са чар кьванни

Кхьейди туш,

Рехъ ачухиз ви уьлметриз,

Таганамаз харж.

Сан амачир ви къиметрин,

Агь, пажарин паж!

“За михьзава!”

“Зун михьи я!”  —

Пагь, гьихьтин кьинер!

Гила вучиз аватнава

Цава кьур ви нер?

АтIугъна хьи гатун юкъуз

Кьакьан кьашкьа пел?

Кацин тум хьиз, кватна агъуз

Яхун кьве спел…

 

На бубадин  тарифдай ви,

Камаллу, уьтквем.

Гъайиди туш лугьуз ерли

Тарланрини тIем…

Я лугьузвай макъамда гьар

Аслан – ви далу!

Аватайла хьанвани тIар,

Ламралай шулу?

Вун гьа лам яз,

Шивериз на

Ийизвай инад.

Шивцин кьенер

ТIишел кьуна,

Ийизвай гирнагъ…

— Яла, — лугьуз гъилевайдал, —

Гамунин таб – баргъ!

Ахпа, белки, ахкван тийин

Чаз и къайнар рагъ…

Ару ая, айру ая

Жемятдин багъ!

Ана къелем кутаз тахьуй

Бегьерлу ва сагъ!

Амма…

 

Шумуд супа туна цава

Тахтаралди на?

Таъминарна “акьалтI тийир”

Бахтаралди на!

Гьайиф,

Вири затIар, черпел,

Гьа са юкъуз руг

Жедайди на гъанач рикIел

Махлукьдин кIурук…

 

Эхь, жанаби

Чиновник яцIу,

Куьруь тир кьван,

Гьуьл къечез кIанз,

Гъиле кьур кьусу!

Гъери незвай,

Гила гумач

КьуруцIрин насу…

 

Вал ихтибар авурбурун,

Ягъай хьиз эсер,

Куьруь хьанва, къуьруь хьанва

Кашуяр – мецер!

Кьилер хуруз аватна хьи,

Акьван “камаллу”!

Гьиниз фена йикъар –йифер,

Кеферин варлу?..

 

Анжах са нефс,

Анжах руфун

Авуна къаврагь.

Гила на вуч тухуда, лагь,

РикI тежер къавах?

Вун “мегъв” я лагьайбур, чиз,

Ава вал хъуьрез.

ВегьенайтIа а ви чандиз

КтIай са мерез!

Авайди туш вун хьтиндаз

Мад маса эвез…

 

Дуьнья!

Вун куьз ятIа гьамишанда гьахъ?

Гьамишанда я ви майдан

Мублагь ва масан.

Амма

На гьикI ийизва халкь

Вун чукIурдай,

Вун кьацIурдай

Вафасуз инсан?..

ГьикI?!

22.09.18.

«Лезги газетдин» 2019-йисан 1-нумрадай

__________________________________________________________________________

Яру кIватI

(Яран мах)

Яран югъ алукьзавай йикъар тир. Гъаларин кIватIарикни гьерекат квай.

Гьикьван ксуда кIеви сандухда? ЭкъечIна виридалай викIегь Яру кIватI, килигна ам кьуд патаз, хур ацIурна, нефес къачуна. Акуна хьи, чими хьанва, куьчейриз фейитIани жезва.

Авахьна кIватI варцелай варцелди, гьаятдилай гьаятдалди. Гьалтда са къарибадедал. Ам, варцин сивел ацукьна, хиялрик квай. Гуя адаз алукьнавай гатфарикай гьич хабарни авачир. Гъилер биришри кьунвай, вилериз са вуч ятIа жагъуриз кIанзавай, амма экв зайиф хьанвай.

— Саламалейк, къари-баде, — агатна адав  зиринг Яру кIватI. — Вучиз вун гъамуни кьунва? Ви гъиле я кар авач, вилик я кIек-верч, бацIи-кIел квач…

— Агь, чан Яру кIватI, ажеб хьана вун атана! Вун атана — чаз рагъ атурай, гатфарин чIимелар, цуькверни мичер атурай…

— Сагърай, баде. Ви гъиле кар авач хьи? Я гуьлуьт хразвач, я гам ришазвач, я карка къечезвач…

— Э-э-э, чан бала! Чахъ гъалар амани? Я чна храй затIар хкIанзамани? Тарарни кIвале хуьзмайди туш.

— Вучиз, я баде?

— ГьакI, чан бала. Хъфизмач лугьуда базарра чи затIар ише. ХкIанзамач лугьуда чи га­мар, гуьлуьтар… Ангье, ваз аквазва хьи, жу­гъундал ве­гьена кьурурзавай гамишдин лидиз­ ухшарди. Базардай гъанвай рух я лугьуда…

— Я чан баде, таб гафар я. Гъаларни кIани кьван авайди я. Захъ зун хьтин лацу, вили, къацу, хъипи, аби рангарин кIватIар — вахар-стхаяр гьи­кьван галатIа чидани? Ксурнава чун, кардик кутазвач. Вунни сефиларнава…

— Вучда, чан бала, чи сагьибриз чун аквазмач. Чи кьисмет гьахьтинди я жеда…

Фена Яру кIватI, гуьгьуьл чIуру яз, ичIи куь­чедай тIуз. Акъатда са кьурук. Иник рушар ква. Гъилера перемар ава. Килигзава, кьазватIа чпин тандив, гекъигзава, эхцигзава… “А-а-а, ибур сувариз гьазур жезвайбур я”, — фикирна Яру кIва­тIуни.

— Саламалейк, рушар? Вучтин гьазурвилер я куьбур? Суварик физвани? Мехъерик яни?

— Алексалам, Яру кIватI. Вун гьинай-инаг гьинай?

— Зун Яран суварик физва. Куьне вучзава?

— Я кIватI! Ажеб бахтавар тушни вун? Сувар гьихьтинди я? Яр гьихьтинди я?

— Бес акьван цIару перемар квез я? Суварин либасар тушни?

— Агь, кIватI. Вуч хабар ава ваз? Ибур чаз къалуриз гъанвайбур я, сиягьатрай хтанвай Хатум халади. Маса къачу лугьузва. Чун ла­гьайтIа, кар-кеспи авачиз, хуьре баят хьанвайбур я. Пул гъиле авачиз, ихьтин перемар?.. Импорт я  вири!.. Аламаз къачуртIани, буржарай эхкъечIиз жедач. Килигзавайди я, дуьньяда гьикьван гуьзел затIар авайди  ятIа.

— Квелай гуьзелар авайди туш, я рушар! Зун, Яру кIватI, куь гьамишан дуст я. Зун ачу­ха, закай куь киферик, гъилерик кутура. Мурадар лагь, инанмиш хьухь, куь мурадар кьилиз акъатда…

— Агь, Яру кIватI. Бейниван я вун, бейниван­. Вибур махарик жедай крар я. Чиди — гьа­къи­къат. Йи­сар я, чун са кеспидикни квачиз. Фабрика чахъ амач, маларин ферма, некIе­дин цех, мижедин линия авайди тир. Абур вири маса гана, чукIурна. Алвериз чавай физ жезвач…

— Язухар! За куьн суварик физвай бахтаваррай кьунай.

— Вучда, кIватI. Чи бахт, белки, гьахьтинди я…

Фена кIватI мад са кьадар рекьиз, гьалтда­ идал са гъуьрчехъан. Вичини, ацукьна са квар­квацIдал, тфенгдин къундах чукIурнава. Патрумдашни а патал вегьенва, патрумар амач.

— Вуна вучзава, я гъуьрчехъан халу? Гатфарин кьиляй гъуьрч ийидани?

— А-а-а! Яру кIватI! Ваз аквазвачни, за тфенг чукIурнавайди, патрумдашни ичIи авунвайди. И чIавуз гъуьрч авун гунагь я. Гьайванар, ничхирар вири чпин несил хуьнал алахъзавайди  я. Амма…

— Вуч амма? Квелай вун рази туш?

— Агь, Яру кIватI, Яру кIватI… За ваз вуч лу­­гьун? Вагьши хьанва инсанар. И чи чIурара гъуьрч ийидай затI амайди хьиз туш. Къуьрер­, си­кIер, ча­къалар анихъ амукьрай, кьифни гьалт­замач. Муьнуьгъар, цIуьгъвеяр, миргер­, тахьай­бур хьиз, квахьнава. Халкьди суьруьяр, нехирар хуьдай вахтара абур вири авайди тир. Гила никIерни хцазмач, никIериз къветерни,  туртурарни, лиферни хквезмач. Суьрсет амач…

— Гъавурда гьатна зун. Бес гила вуна вуч ийида? За вуч ийида? Вилик квайди Яран сувар я. Заз хъсан хабарар кIватIиз кIанза­вайди тир. Савкьатар гъиз кIанзавай. Гьалтзавай кьван вирибур бейкефбур, са квелай ятIа наразибур я. — Сувар гьикI къейдда?..

— Сувар бейкефарна виже къведач, — лагьа­на яшлу гъуьрчехъанди. Суварин савкьат­ чи дуствал хьуй. Гъуьрчехъанди, тфенг тергна, суьруь хуьдай лаш кьазвай муштулух гуда чна. Дагъларал чан хкведа. Уях жеда гъафил хьанвай бейкарар, никIера цан хцада, багълара тарар кухтада. Хвалариз яд хкида, нехирриз калер, барцIакар хъияда. Техил хьайивалди, кIек-верчни, къвед-тур­турни хкведа… Ша, Яру кIватI, чна гьа хабарар чи хуьрера чукIу­рин. Суварин паярни чаз жагъида…

Лагьайвал авуна. Жегьил Яру кIватIни яшлу гъуьрчехъан кIвалба-кIвал, варцелай варцел, къе­къуьндилай къекъуьндал физ, сувар мубаракиз, къекъвена:

Яран сувар мубарак!

ЦIийи гатфар мубарак!

Хъвер акатрай нурарик!

Звер акатрай крарик!..

«Лезги газетдин» 2019-йисан 12-нумрадай

________________________________________________________

Ватан

Миграгърин хуьр Шалбуз дагъдин

Ажеб дигай къужахдава.

Дидеди хьиз, уьзуьагъдиз

Рухвайралди дамахзава.

Рушарни я цуьквер адан,

Адлубур я чIижералди.

Ракъининд я хуш хъвер адан

Зайиф тежер хъуьтIерани.

 

Тарих — къадим, таъсиб — чIехи,

Такабур я чешнейралди.

АкуртIани кьилер рехиз,

Мягькембур я бинейралди!

БагъишайтIан дуьньяд рекьер,

Вил атIудач Ватандихъай.

Хквез жеда дагъдин лекьер,

Муг жагъуриз ви тандикай.

 

Гьар са гъвел-са зарлу утагъ,

Гьар са стIал мелгьем жеда.

Акур гьар сад пак Шалбуз дагъ

Шарвили хьиз, уьтквем жеда!

Лугьумир заз амач ви кIвал,

Дад, кьамир зун къурабадай.

Хуьруькай я зи гьар са тIал,

Шекер хьиз я мурабада…

 

Низ хьайид я Ватан такIан,

Тирла ам ви кьебни лакьан.

23.04.19

* * *

Бахтлубур я Ватанда муг хвейибур,

Гьич тахьайтIа, кьилел гьа руг хвейибур…

* * *

Зи япара ван ама а кIамарин.

ЦIай хъийизва Яран йифиз цIамарин.

Пака фида пайиз хуьруьз ширинар,

Къулай жеда зи кам хкIур  виринар.

Гьар са кIвали къалурда заз разивал,

ЦIрада вич захъ калтугай кьуьзуьвал…

* * *

Ватан… Яраб аватIа ви эвезар?

Са тIварцIи ви редда вири терезар!

Яд чилерлай багьа я кьван са къван ви!

Вуч гекъигда асайишдихъ са къан ви!

* * *

Хайи Шалбуз, чан зи Ирид булахар,

Мад аватIа квехъ авай кьван дамахар!

Куь ухшарар алахъна зун жагъуриз,

Куь таъсибди хьана зи пад агъуриз…

24.04.19

* * *

Вири хъфирвал, хъфида зунни.

Авайд я эхир, авай хьиз эвел.

А югъ вич къведа, тийиз жузунни,

Вун рекье хутаз кIватIал жеда эл.

 

Чидач, гьихьтинди жедатIа а югъ,

Я чIимелри кьан, я рагъ жен къайнар.

ТагайтIани гьич садани буйругъ,

Садав шел жеда, садавни-бугьнар.

 

А кIвалин тIвар за кьадач, ваъ, кьа­дач­.

Хкязавайд туш садани а рехъ.

Я герек жедач ана ваз юлдаш,

КIантIа лиф хьурай, кIандатIа, — ваз пехъ.

 

Женнет жагъанан, гьатнани жегьеннем,

Анай садазни хтай туш хабар.

Ина асайиш такурдаз бегьем

Ана жеда жал бахтарин амбар?..

 

Бубайри туна чаз дуьнья чIехи,

ЧIехи Гъалибвал, садрани тахьай.

Чна вуч тазва? Кьил жезва рехи,

Акурла крар рекьерин чкIай.

 

Гагь хаз араба, гагь рекьиз яцар,

Лутуйрив мескен, хийирдин уьлчи.

Багълар хиритIиз, хуьз хьана цацар,

Суьруь — савдада, жанавур — башчи.­

 

Галайди хьиз тир захъ чIехи дагълар­,

Гьуьлуьз кьван ялнач ятIани вацIу.

Пилийри кьунвай булахрин хулар,

Ихьтин вацI мегер жедайни яцIу?

 

За вуч лугьуда несилриз цIийи,

Хабарар кьуртIа, тухудайла зун:

— На вуч тазва чаз дуьньяда зайи?

Бархунар вучиз авунач къазун?..

 

Суалар-вири, гьакьван жавабсуз.

Тадай хьиз яни ана вун секинз?

ЗуракI крарин жинабар жансуз,

Гунагьрин дуьнья на низ тазва? Низ?..

04.05.19

* * *

Жавабар авач. Жагъизвач абур.

Зурба яз акваз, я кьван зун зелил.

Къабарра аваз гьамиша сабур,

Парариз табна, я лугьуз кьезил.

 

Инанмиш тир зун авайвилихъ гьахъ.

Инсанвилихъни инсанрин вири.

Игьтият течиз, жез хьана чIалахъ

Кьинерихъ чIехи, мецерихъ шеври.

 

Акур чIавузни ийизвайди таб,

Я лагьана за, жеч акьван фашал.

Эмир яз кьуна кьилевай ятаб,

Гьа карди гъана замана кашал…

 

Эхь, гунагьар зи пара я, пара.

ТIимил жедач кьван, такьуртIа хиве.

Амма жадуйрив хьайид туш ара,

Гьалалсуз гъвелни кьабулнач сиве.

 

Несилриз за вуч гуда кьван жаваб,

Жув кафандаваз суалрин чIулав.

Зун рекье хтун жеда куь суваб,

ЧIала хуьда квез зи рикIин ялав.

 

Зи чIал куь чIал я, куь мурадар, эрк,

Алайди вичел хайи чилин зар.

Энгелар тийиз куь Садвилин рехъ,

Багъишда анжах гьахъунин пайгар…

05.05.19

Фикирар

* * *

ЧIаларбан пичIи, кIатI хвейи ичIи,

Бахт къведа лагьай гьамиша пака.

Ам гьиниз фена, руьгь акьван мичIи?

Катнани чакай, гар хьана таквар?..

* * *

Манатар кIватIнач. КIватIна бул чIалар.

Ктабар кхьиз, цIурурна къелем.

Тухвай чIавузни цуравай малар,

Хиве кьурди туш, крар я верем…

* * *

Жанавуррив вугай чIавуз суьруь на,

Хъинеда жал якни, шурни, гъери на?

* * *

Гьукум — санай, халкьар санай физ ава.

И кардикай къайгъу гила низ ава?

* * *

Хкажайвалд мажибдин сан манатдин,

Къиметрин кьуьл цава жеда нубатдин…

* * *

Гьа вилик кваз, нурар гузва газарди,

СакIани рехъ куьруь жезвач

базардин.

* * *

Мукьвал-мукьвал дегишарда

кьилер чи.

Дегиш хьайи вахт акунач

“гъуьлер” чи…

* * *

ЦIийибуралд эвездай хьиз балхунар,

ЦIийибуру эвеззава бархунар,

Куьгьнебур яз амукьзава рахунар…

* * *

Руфун дулу кицI ксанва векьерал.

Руфун ичIи кал ксанва легъерал.

* * *

Депутатвал къачуна чи Хардала,

Маса гана эхиримжи адалат.

* * *

Къайда твада лагьана чи магьледа,­

КукIва гъана, экъечIнавай киледай.

* * *

Жанавурдив вугай чIавуз сердервал,

Хъуьредачни гьатта зайиф къуьрер вал?

* * *

Свас гъуьл хьанва. Къари адаз кваса я,

Вичиз куьмек кIан хьайила, аса я…

* * *

КIвалин силис акъатнава куьчедиз.

Хабарни туш ихьтин сусан дидедиз.

* * *

Гъанач лугьуз са сеферда емишар,

Тар атIумир. Ажугъ жуван бамиша.

* * *

Яд къайи яз хуьн паталди булахдин,

Анал шагьвар хуьх къарбидин, къавахдин…

* * *

ЦIийи сусан сандух тирла ацIайди,

Ахквадач хьи къекъер адан кьацIайдиз…

* * *

КIекре вичиз рехъ азадна демекдин.

Верчеризни улам чирна эркекди!

* * *

АвачиртIа чахъ, инсанрихъ, пехилвал,

АгатдайтIа чав лакьанрин сефилвал?

* * *

Кьабулзавай чи са бязи къанунар

Тир хьиз я заз къумарбазрин къугъунар.

* * *

КукIвадикай, акваз-акваз, ругзава.

Гьихьтин ич я! Фена, кукра мугзава.

* * *

Ранг туш кациз къимет гурди виневай.

Кар алайди кьифер кьун я кIвалевай.

* * *

Гьакьикъатда са малкамут къари яз,

Гьисабзава вич женнетдин гьуьруь яз.

* * *

Артухариз кIан хьайивалд къулайвал,

Чи куьчейра артух жезва чIулаввал.

* * *

Миллиардар чуьнуьхайди — игит хьиз.

Манат тIуьрди зиндандава, мейит хьиз.

* * *

Гьахъ чуьнуьх жез ава даим регъуьла.

Нагьахъ къвезва, авуна вич кьецIилар…

* * *

Герек тушиз, садаз вуна хатурда,

Мих хьана ам эхкъечIдач ви ютурдай.

* * *

Вич са гьашер лам ятIани гьамадан,

Чи межлисриз къведа, жез кIанз тамада.

* * *

“Далу” гала лугьуз вичихъ, лалуди

КIуф язава рекьел гьалтай кулудиз.

* * *

— Кандуда гъуьр амукьзавач. Вуч заман?

— Целцин шур я, эй иеси, а душман!

* * *

Ламраз вуна авуналди мачар, дуст,

Акатдай туш адак шиврен ярчар, дуст.

* * *

Акур чIавуз вилик ацIай суфраяр,

Ягъиз тахьуй, верчери хьиз, къакъраяр.

* * *

Камаллудаз бес жеда са ишара.

Камалсузди уяхиз жеч лашаралд.

* * *

Сусан айиб кIевирзава къариди.

Савкьат гурла лугьузва, ам тир зиди!

* * *

Гзаф кьинер кьазва — гзаф табзава.

Риб къачуна, вахкудайла, рабзава!

* * *

Гъуд илигиз тади мийир рипинал.

Сифте адан хесет вуна якъина.

* * *

Рехъ алатун тахсир яни карвандин?

Карванчиди хкяначтIа лишан дуьз?..

* * *

Кьифре кациз инад кьадай гьал хьана.­

Кац акунни, факъирдин мез лал хьана.

* * *

Хъсанвал на ая. КIантIа вегь гьуьлуьз.

Хийир кIанид хкведа мад ви кIвализ.

* * *

Хъуьруьнрин шагь тир чи шаир Жамидин,

Шурва анжах кьабулай туш жимиди­.

* * *

Себеб хьурай, дуст, ви устад гъиликай,

Гьуьрметрин дагъ къарагъда ви виликай.

* * *

Зияратрин хуьр я къадим Миграгъар, —

Гьуьлерани туьхуьдай туш чирагъар.

* * *

Пара хьанва чи патара аптекар.

Дарман — анжах фалчийрив гвай птикар.

* * *

Фалчиди, фал вегьез, крар къуьлзава,

Ви факъирвал акваз, рикIи кьуьлзава.

* * *

Кьисметдин рехъ кхьенвалда пелел ви.

АлакьдатIа, кIвалах ая кьилелди.

* * *

— Факъирдин ван низ жедатIа, эверай?

— Аллагь я ам, акъуддайди кIеверай.

* * *

Низ ийида, чидач къе заз, ихтибар,

Къанунрикай азад хьанва кесибар.

* * *

Хкажунал вил жемир, дуст, мажибар.

А кардикай рахун хьанва айибар.

* * *

ЦIам хкажун патал харжда гъвар вуна.

ТахьайтIа, гьакI усаларда тIвар вуна.

* * *

Зегьмет чIугун гьисабзава айиб яз.

Ришвет кьилел акъвазнава найиб яз.

* * *

Вири рекьер тунва чIулав ракьара.

Сурун рехъни ахгалда жал мукьвара?..

* * *

Виликан кьар кьил я гила суьруьдин.

Гьаданди я емни хъсан еридин.

* * *

ХъуьрейтIа зун, лугьузва вун аси я.

ШехьайтIани, чIурзава за авсият.

* * *

Агь, замана! Вилик фида — пел яда.

Кьулухъ къвазда — дабандиз ви кьел яда.

* * *

Белани бал къведа кьилел инсандин,

Чирзавай хьиз дережаяр виждандин.

Бела къведа — рикI кIевиз яхъ, къван хьана.

Бал атайла, хъуьруьхъ, ракъин тан хьана.

Анжах са кар: квадар тийин инсанвал,

Аквадайвал виждандинни кьакьанвал.

Гьа тегьерда хуьда михьи тахт вуна,

Субутарда авайдини бахт вуна…

06.05.19

* * *

Инсан кьена, къурмишнава тазия,

Тагузвай хьиз са касдизни азият.

* * *

Кужумдай кьван курвилерин хабарар,

РикIяйни кваз экъечIзава къабарар.

* * *

Тахтунава тарагулрин тайифа,

Ая лугьуз анжах чпин тарифар.

* * *

Тариф авун хъсан кар я, лайих яз.

Тариф гьикIда, вич руьгь тежер аюх яз?

* * *

Раб кутуна, хкудзава риб вакай.

Яц такуна, ийизва хьи къиб вакай.

* * *

Регъуьн чIутхвар гъилевайди — регъуьхбан.

Регъуьн шагьад къачузвайди — Мирзехан?..

* * *

— Дергес вуна къачузвани? — налогъ це.

Хитрес вуна къачузвани? — налогъ це.

КIекIец вуна къачузвани? — налогъ це.

Пишкеш вуна къачузвани? — налогъ це.

ЗатIни къачун тавуртIани санани,

Нефес вуна къачузвани? — налогъ це!..

06.05.19

* * *

Гьахъвал сада субутзава гъутарив,

Акьулдилай гьабур залан я лугьуз.

Садаз кIанда кьилив ракьар кукIвариз,

Вич инсанрик къара-къулан я лугьуз.­

 

Сад гапурдив, сад ружадив къугъвазва.

Сад суракьда ава буьркьуь тупунин.

Сад шейтIандихъ, сад алпандихъ агъазва,

Ванни текъвез сабур гудай гафунин.

 

Кьил кIвачерихъ, кIвачер кьилихъ хьайила,

Алахъзава дуванар кьаз метIерин.

Гурар квез я, кIарар вири хайила,

ГалтIам ягъун рикIел къвезвач нефсериз.

 

Гаф  лагьайдахъ, лаш ягъайдахъ гахлукьиз,

Физва карван, а кьил такваз сефердин.

Зун — гуьгъуьна, къарагъиз, мад ахлукьиз,

“Вагьшийрин вахт мус вафат хьуй?” — эзбериз…

11.05.19

«Лезги газетдин» 2019-йисан 29-нумрадай

_________________________________________________________

Инсандилай вуч аватIа къиметлу?

 

Вахтни начагъ?..

Вахтни начагъ жедайди икI низ чидай?

Шумуд югъ я санал къвазна, ксана.

Вахт тушни бес жерягь, сагъвал хуьз чидай?­

Низ акуна вахтунин чин усана?

 

Санихъни физ тежез, беден куьцIена,

Иштягьдихъни амач гуьгьуьл ачухун.

Цавар гуя санлай кьилел уьцIена,

Гумач цIарцIив верцIивал мад артухун.

 

Къецел гарни хьанвай хьиз я шуьрекат.

ЦуькзаватIан тарци гузвач ширинвал.

ЧIижеривай къакъудна жал берекат?

Ракъинилай  пара яни серинвал?

 

Гьуьлуьни заз ракъурзавач саламар,

Къакъудай хьиз за вичив гвай къизгъинвал.

Йифен ахвар, гьадахъни вил галамач.

Къакъатнава, акваз чIулав секинвал.

 

КIвал къецелай, къец кIвалелай  киснава.

Уьмуьрди гьикI кьабулда и бишивал?

КицIини кваз и дарихвал гьиснава,

Зун акурла ийидай тир хвешивал.

 

Вирус — и гаф гьикьван хьана къурхуди?

Дуьнья санлай кутунани шанкIуник?

КичIерар гуз: “Тухуда гьа хухуди!”

Къимет хьанва къимет тагур затIунихъ.

 

Инсандилай вуч аватIа къиметлу?

Вири вичиз ачухдини, муьтIуьгъди.

Къе амачни алемдиз ам гьуьрметлуз?

Галамачни ялав руьгьдин ишигъдихъ?

 

Вахт, вун мегер мелгьем тушни инсандиз,

Вегьедайди гьар са буьтIруьк лакьандиз?..

29.03.2020

 

* * *

Уьмуьр — аламат. Вири аквазва,

Гьа са чIавуз вуч ятIа жезвач чир.

Кьуд пад хъуьрезва, кьуд пад рахазва.

Зун дарихзава. Вуч ятIа и сир?

 

Гагь югъ йифелай аквада чIулав.

Гагь йиф элкъведа хъуьрезвай йикъаз.

Къайи я кIвале, пичина — ялав.

Живедал — ифин, къай кьилел къугъваз.

 

Гьуьл гьа патав гваз, карагда къумлух.

Къумлухда къекъвез, аквада булах…

Тефейди хьиз я заз йисар кьулухъ,

Анжах вилик ква зи руьгьдин кIвалах!

 

Аламат тушни, акIизвайла рагъ,

Заз акI я, экуьн къарагъзава яр.

Зайиф жезвай багъ хъжезва жал сагъ?

КIвахьай пешерал хъуьрезва жал зар?..

 

Дуьньяда тIугъвал къекъвезва вагьши,

Заз акI я, са ни ийизва айгьам.

Нихъ жеда икьван усалвал наши?

Къуватлу я жал шадвилелай гъам?

 

БуьтIруьк кIурук квай тушни гъвел, гьашем?

Алем жедани гъвелелай ажуз?

Яшамишрай рагъ! Гъваш шарабдин жем!

Къарагърай пакам, гьуьмер, хъуьмер куз!..

 

Уьмуьрдихъ ава даим ацIайвал,

Анжах рекьелай квадра кьацIайвал!

31.03.2020

 

Ихьтин юкъуз…

 

Накь чIимел тир, къе мад къецел рагъ ала.

Цаварихъди ялиз ава гуьгьуьлди.

Югъ хъуьрезва атIлас, диба, агъ алаз,

Вил яргъалди желбзава гьар шикилди.

Килиг, чIижре мяден кьазва цуькведа,

Гъуьр кIвахьзава кIаник галай пешерал.

Ашукь жечни нурар ихьтин уьлкведал

Сада-садаз пайзавайла шекерар!

Тамаш, машмаш секин зериф гарук ква,

Туьмерзава тандиз таза хилери.

Памбагдилай таза я накьв кIурук квай,

Майдан гузва мадни цIийи гелериз…

Чубарукри цав ацIурна вичIричIрив,

Кьве-кьвед хьана, хквез кIвалин чIередал,

Къеле кьазва кьилел  кьакьан керпичрин, —

Несил жеда гьич садахъни тежедай!

 

БицIи хтул, нуькIрелайни дири яз,

ЭкъечIнава къецел кьецIил пацарив.

Адан рикIиз и сейрангагь вири я,

Катна физва хуруз къацу гатфарин.

Ихьтин юкъуз гумукьдани сугъулвал?

Рагъулрихъни амукьдач жед рагъулвал!

Салават гъваш алукьнавай гатфариз!

Барка ая нураризни марфариз!..

06.04.2020

 

ГьикI лугьуда?

 

Шумуд йис я, машмаш тара цуькзава.

Гьар сеферда незва къайи марфади.

Бегьер хьана, гьич гуьгьуьл зи куькзавач,

Сафа жезвач йисди чIугур  жафадихъ.

 

Чизвач гьатта ник кутада тахсир за.

Жаза гузван кьилел алай цавари?

Ачухзавач я чилини и сир заз,

Гару анжах къал кутазва къаварик.

 

ТIебиат я. Вичин къанун-къайда гва.

Квазни кьазвач зи хушвални нахушвал.

Гагь шадвал гва, гагьни са нин шазда гва,

Садаз шел гъиз, садаз гузва сархушвал.

 

Амма машмаш тар зал пара кьару я.

Ахъайзава мердвилелди пешер заз.

Ихьтин лезет — ихьтин нямет айру я,

Илгьам хуьзва садран зайиф тежер заз.

 

Шадарзава гурвадикни, гарукни,

Живерикни, элкъведайла маргъалар.

Гатун цикIиз, кудай зегьем  кIурукиз,

Кьилел кьада серин гъидай тунгъалар.

 

Нурарикай гагь храда гиширар,

АкьалтIардач суьгьбет — ширин ширширар.

ГьикI лугьуда, дадмишнач за емишар,

Вилик квайла хъуьтIуьз, гатуз — гьамиша!

08.04.2020

 

ХьанатIа вахт?..

 

ХьанатIа вахт, чилел дяве алачир,

РикI секин яз, фу ширин яз незавай?

ХьанатIа вахт, инсан кIеве авачир,

Рагъ къведай хьиз, бахтни цавай къвезавай?­

 

Фу суфрадал атанатIа регьятдиз?

Яд датIана жагъанатIа бес кьадар?

ЖагъанатIа гьуьрмет гьар са гъейратдиз?

ХьаначтIа вахт чар булахрин сес кьадай?

 

Йифер вири алатнатIа секиндиз?

КIукI хьанатIа кардал вири йикъара?

АгакьнатIа куьмек рекье четин тир?

ТуначтIа бахт, герек тушиз, накъвара?..

 

Гьар сеферда акваз бедвал, бетервал,

Квахьна, белки, асайишдин гъвелерни.

Хьанач са югъ, жикьидихъ хъвер тежервал,

Ял язавай дявейрикай чилери.

 

Гагь лап мукьва, гагь лап яргъа авазни

Чапхунри заз тIарвал гана, цIай гана.

ЧукIурунри, чIулав къаргъа авазри

Ракъиникни къакъат тийир къай гъана.

 

Гилани гьакI, вилиз таквар  завалди

Гьарамзава нефесни кваз гьалалдин.

Як вугайтIан шишиналлаз, чрана,

Нез кIанзавач, эхцигзава куруна.

Анжах лувар атIузвач за умуддин,

Шаклувилин  шартIар вири алудиз…

10.04.2020

 

Агь, цуьквер!..

 

Лацубур тир хьи куьн, вири цуьквер.

ЧIулав куьз хьана икьван бешбетер?

Алайбур тир хьи куьн тарал кьакьан,

Цавар хьанани квез гьакьван такIан?

Хганачни бес ракъини квез чим?

Гарари гъанан квез яргъарин гьуьм?

Марфади къайи ганани къурху?

Ни къакъудна икI куь хъуьруьн-рахун?

Фикир туширни гунуг чаз бегьер?

Ашукь жедайвал экуьнин сегьер!

Гъаначни рикIел миже хуьн ширин?

ЧIижерини квез гъанани серин?..

Дамахзавай тир хтулрини, къвез:

— Машмашар жеда, магьле галаз нез!

Акур гьар сада куь, къенсийрин, дад

ТIалаб хъийидай: “Хкваш мад ва мад”..

Гила — кулуник? Герексуз рукар?

РикIивай кьабул жедани и кар?..

Агь, цуьквер, цуьквер, зи машмаш цуьквер,

Низ чидай, икI чи къакъатдайди хъвер.

Къайивал я ам, течирди инсаф.

Жагъизвач маса секинардай гаф…

Куьне тахсирлу ийиз тахьуй тар.

А чIавуз зи рикI мадни жеда тIар…

12.04.2020

 

Рахазмай кьван…

 

Машмаш тарав рахазмай кьван

Гьиссзава за дири яз.

Адан хвеш заз ахъазмай кьван

Къулайвилер вири я!

 

ХъуьтIуьн цикIиз, аязди чин

Кудайла, тар чими я.

Гатун цикIиз, ракъиниз гин

Ачухна, ам зими я.

 

Цуькзавайла гузва атир,

АлтIушна эл чIижерин.

Пешерив гва ширин ширшир —

Тар я ачух пенжер зи!

 

Такур жуьре авач и тар,

Лугьуз тежер суьгьуьр я.

Эвеззава гьикьван затIар —

Алайди са незуьр я!

 

Зи терефдар хур цIару нуькI

Залайни терс рахазва:

— Манидив зи ацIанва рикI,

Цавар вили ахъазва!

 

Ни лагьайд я, атанва дерт?

РакIар, дакIар агала?..

Тар амай кьван жедач зун перт,

Вегьеда дерт рагалай!..

 

Машмаш тар икI рахазмай кьван

Амукьда зун дири яз.

Адан хъверни суьрет кьакьан

Уьмуьр патал вири я!..

03.04.2020

 

И кIурт

 

И кIурт накьни алукIдайд тир,

КьатIайди туш заланвал.

ГьакI къуьнерихъ калчукдайд тир,

Артухариз къулайвал.

 

Къе вегьейла къуьнерихъ за,

Бегьем залан пар жезва.

Къурху гузва кIвачери заз,

Нефесни гагь дар жезва.

 

Хьайибур я эхир санал

Шумудни са йисара.

Садаз сад чун панагь хьана,

Акурди туш хасарат.

 

Къуьнера — чим, гъилера — зур,

Алудайд я завалар.

Къекъвейди я ачухна хур,

Рехъ хьайид туш агалай.

 

Хьанвай эхир чун чав вердиш,

Кьунвай, белки, хесетар.

Гила икьван хьана дегиш,

Авачни чахъ лезетар?

 

Зун яни, кIурт, лагь ман куьне,

Къачунвайди рехнеяр?

Суалдикай жезва тегьне:

— Кьведни куьн къе куьгьне я…

 

Накьан хъсан дуст икI мегер

Пар жедани къуьнериз?

Санал фейи рекьер, мекьер

Яд хьанани чилерик?..

04.04.2020

 

Рагъ

 

ХкечIзава гьуьлуькай рагъ:

— Салам, эллер! Салам, алем!

Зи жегьил дуст, вунни къарагъ,

Шикил чIугваз, къачу къелем!

Килиг цавуз, килиг чилиз,

Кузвай хьиз я елкен яру.

Карвандин рехъ хуьзва гьуьлуь,

Чуьхуьзва ам кьезил гару.

Илифзава къизил нурар,

Гатаз дакIар гьар са кIвалин.

Уях жезва багъда тIурар,

Цуькверал куз чигер къалин.

Мани лугьуз шад я билбил,

Чубарукри язава чарх.

Дава жезва гьава кьезил, —

Къакъаж гъилер, кIани кар яхъ!..

Ваъ! Авайд туш санани гьич

Я чIулав гум, я туькьуьл загъ!

Дарихвилин гъвелни жагъич,

КуькIвенвайла ви руьгьда рагъ!..

17.04.2020

 

Инсанар, яраб…

 

Секинвилихъ вуч галатIа инсандин?

А сирдай кьил акъуд хьайи вуж ава?

Гьикьван крар чуьнуьхзава лакьанди?

Инсандихъни гьакьван чIехи гуж ава.

 

Гагь дерин яз аквада ам гьуьлелай.

Гагь дагъ жеда, къай хуравай мармар хьиз.

Гагь тIурфан я, алатна кьил-кьилелай,

ЧкIидай хьиз жеда гьуьлуьн къумар хьиз.

 

Гьахьнава сад залан хъицикь кавалда,

Чуруни чIичI са тегьерда лацу я.

Къарагъзавач къванцелайни яргъалди,

Гуя кIаник квай мес гьакьван яцIу я.

 

Кьилел булут хьанва туькьуьл гумадин.

Шумуд лагьай пIапIрусдин кьатI шупIзава!

Вилер — кьве тIвек куьгьне хьанвай къазмадин­,

ТуькIвенва гьакI рекьел яргъа, лупIзавач.

 

Шумуд алем гьял жезватIа хиялда,

Чуьхуьз, михьиз, мад ахкъудиз къеледай.

Гагь са-са твар цIехуьнрикай хчалда,

Гагь са-са чIар ялда залан шеледай.

 

Къабарламиш хьанва гъилер — къаябар,

ЦIа кайибур, къаю кьурбур, къавурбур.

Шумуд жуьре алуднатIа азабар,

КукIвалрани цкIламра цIугъ тавурбур…

 

Секинзава. Варцин сивел дагъ ала.

Къванцинбур я чинал алай биришар.

Инсан, яраб вал шумуд цIарх, тагъ ала!

Къванцинбур я къарагъайла еришар…

 

Ни лугьуда, вуч ятIа и секинвал?

Белки, ятIа дуьнья хуьнин мумкинвал?..

18.04.2020

 

Мад хъжеда

 

Мад хъжеда чи кIвалера суварар,

Мад хъжеда мехъерарни жегьилрин.

Мад хкведа нурар къацу чIурарал,

Лув гуда мад пелеш хьайи гуьгьуьлри.

Алатдайвал мекьер залум хъуьтIерин,

Фидай тегьер гум гурмагърай  цаварихъ,

Хкведайд я лиферни чи кьветIерик,

Хкведайд я цуькверни чи навариз.

Хълагьдайд я рикIелай фей баядар,

Звал кухтада межлисра туьнт кьуьлерик,

Амукьдайд туш крар пичIи, зияда,

Хкьадайд я санал гъилер гъилери.

Хкведа къив, къал аялрин бахчайрал.

Агъсакъалри хкьада ким, куьсрияр.

Мад ширинар къалин жеда суфрайрал,

Сусар тухуз, свараг жеда гьуьруьяр…

Техжедайди дарвилер я рикIерин,

КичIевал я садаз садан мецекай.

Аязар я алатнавай хъуьтIерин,

Душман жедач жуваз мукьва къецекай.

РикIел техквез ялгъузвални галатун,

Зайиф тежез финни хтун, аладун,

Хкверди я яд виликан булахриз,

Сан-гьисабни жедач цIийи кIвалахрихъ…

20.04.2020

«Лезги газетдин» 2020-йисан 21-нумрадай

___________________________________________________

Тебрикар

 

Къе са къатда пакам кьиляй

Къвезва шадлух тебрикар –

Сагъвал хьана кIанз зи кIвале,

Вири я зи шерикар.

Миграгъайни, Ахцегьайни,

Макьай, Край, Дербентдай…

Ава  зи югъ гуьрчегариз,

ТIал квадариз бедендай.

РикIел хкиз игитвилер

Чи бубайрин, дидейрин,

Вугузва зи бокал гъиле,

Жем хьиз четин вядейрин.

Карагзава вилерикай

Рекьер игит рухвайрин.

Цаварилай, чилерилай

Чукуриз къал къаргъайрин.

ВацIарайни уьлегьанрай,

Гьахьиз хура ялаврин,

Гьихьтин четин имтигьанрай

Фенай мурцар къилаврин!

Тахтайбурун, тахкурбурун

Икрамиз пак сурариз,

Хиялри зун къарсурзава,

Цав хуьз ракъин нурариз.

Сенгеррилай, сергьятрилай

Кам къачузва астадиз.

Хирер хьиз я ахварик квай,

Иви элкъвез лахтадиз…

Уяхарна мад зенгери, —

Тебрикар гваз суварин.

АцIурзава кIвал эквери,

Савкьатри хьиз цаварин.

Рагьметар хьуй кьейибуруз,

Амайбуруз — нуьсретар.

Къенин югъ чаз хвейибуруз

Виш сефер хьуй женнетар!..

09.05.20

 

Зи аялвал

 

Къе зи рикIел хтана зи аялвал.

Хьар кутунвай чилин кIвале дидеди­.

Хьрахъ ажеб авачни и кьегьалвал  —

Фу чразва санлай чIехи магьледиз!

Дяведилай гуьгъуьнин сар. Каш амай.

Фалай пара хъчар физвай руфуниз.

Аллагь шукур, чахъ чи хьарни сач амай,

Игитар тир, белки, абур махунин!

Гьихьтин тини атайтIани, фу чраз,

Кьабулдай хьи гьам хьра, гьам сачуни.

Картуф квай фу, мукаш квай  фу къачу ваз!

Шак тадачир кашан кьенер атIуниз.

Зун хьтинбур, кьил-кIвач кьецIил кIерпеяр

Фу чрарла жедай хьран неведал.

Гъалиб хьанай кашарал чи дидеяр,­

Бубайри женг чIугваз яргъа — дяведа.­

Яр къекъифна дакIуннавай баклукрихъ,

Куьв гекъигда, жедай тIям — ширинвал!

Къафун квез я? Неъ, кьве гъилив  алчукиз…

И няметдив рикI тухвардай вири гва!

Ихьтин йикъар хьаначиртIа кьисметда,

Икрамдалди чна къе низ гьуьрметдай?

Диде — хьрак… Гуьмбет тушни эбеди!­

Женнет кьисмет  хьурай даим  дидедиз!..

06.05.20

«Лезги газетдин» 2021-йисан 3-нумрадай

____________________________________________________________________________________

Яран мах

Духанчи Муьнуьгъдикайни Манидар Билбилдикай

 

Хьана кьван — хьанач кьван са амалдар­ Муьнуьгъ. Дидеди хайи йикъалай, инай-анай мух, къуьл, кIахарни гьажибугъдаяр, кIерецни шуьмягъ кIватIиз, гагь-гагь чуь-нуь­хизни, кьил хуьзвай ада. Са бубат кIва­чи чил кьурла, хизандикай хкечIна, зурба тамун къерехда, техилар цазвай таладиз мукьва, чилин кIаник вичиз мугни туькIуьр­на. Акьван къулайди хьана хьи, адан сирдай са гьайвандинни кьил акъатдачир.  Гьакьван гзаф къекъуьнар, тIекве­нар — дакIарарни ракIарар авай. Гьинай физва, гьинай экъечIзава, низ чида…

Суьрсетар кIватIунал хьиз, хуьнал гьалтайлани, Муьнуьгъдив къведайди я тамун, я чуьлдин гьайванрик квачир.

Са арадилай Сару Севни, Рехи Жанавурни  и амалдардиз юлдашар жеда. Абуруз садрани такур рекьер Муьнуьгъдиз ачух тир. Техилдин кIатIар, харманар, картуф-газардин гьамбарар, якIунни нисидин базарар, чIижерин куьнуьяр, верчерин фермаяр, тевлеярни муьхцер алай чкаяр Муьнуьгъди фадлай чирнавай.

Муьнуьгъдин гелерикай ара-ара сикIе­ри, чакъалри, машахрини хийир къачузвай. Жуванди хьана Муьнуьгъ вири вагьшийриз. Пелел лацу матI алайвиляй Кьашкьани лугьузвай адаз чидайбуру.

Кьашкьади вичиз кутугай юлдаш — пабни жагъурна. Са вижевай цIаруди! ЦIарах — тIвар ганвай чидайбуру гьадазни…

Амалрал гьалтайла, ЦIарах Кьашкьадилай, лугьудайвал, цIуд кIвачин вилик квай. Неинки вагьшийрихъ, гьатта кIвалин гьайванрихъ галазни араяр ачухариз алахъна. ЦIарахаз ина-ана танишар гзаф акъатна, яргъал-мукьвал базарризни физ-хтана…

Муьнуьгърин хизандин мал — метягь, ма­хара хьиз, чIехи хьана. Са шумуд чкада хсуси туьквенар, ларёкар, эхирни, гьа тамун къерехда са вижевай духанни ачухна. Акван тийир цIикьвед аламат амачир и духанда. Тариф ирид мулкунилай элкъвена! Ужуз ички, ужуз шиш-кабаб, афарни пичIек, натIуфани иситIа — рикIиз кIани гьар са затI ина теклифзавай…

Муьнуьгъдин ичкидини шиш — кабабри кефли авур Севрени Жанавурди духандин иеси лап “гьуьрметлу вагьшийрин” сиягьда туна. Гьар чпиз кIан хьайила, ашнаярни галаз къвез, кеф чIугвазвай и хелветда. ГьикI мегер! Тамун къерех, михьи гьава, анихъ — къайи булах, са кIус яргъа хьиз яр — емишрин багъни сал…

Идалайни артух, и тама, къалин кул-лух­­да Билбил яшамиш жезвай. Адан ма­ний­рикай духандиз къвезвайбуру лезет хкудзавай. Билбилдиз яб гуз, кефлу жезвай­ мугьманри тIуьрдини хъвайди иливарзавай.

Парабуруз гьатта и Билбил духандин ашукь — манидар хьиз жезвай. Пехилвални ийизвай духанчидал, ихьтин бажарагъ патав гва лугьуз…

Муьнуьгъди Билбил духандивай яргъа тахьун паталди адаз аквадай хьтин чкайрал нуькIериз герек тварар, гъвелер, амукьаяр вегьезвай. Гьамиша алахьай йикъар жезвайди туш кьван. ЧIимел — чIуру, жив — саврух авай йикъарни авайди Муьнуьгъдиз хъсандиз чизвай.

Идалайни алава, хуьруьн кицIери Муьнуьгъдиз ара-ара басрухар гузвай. Абурухъ, чпин къанунар хьиз, чпин жуьре иштя­гьарни авай. Вичин гелер квадарун патал Муьнуьгъди ина-ана  тамуз мукьва кIамара, техилдин никIерин арайра, саларин  хъуртарив вичин суьрсетрикай тазвай. Сад-кьве цицIиб, кьифни гъуьлягъ, къуьрен шапIани сикIрен шараг — тIимил яни суьрсетар? Йифен рекьери Муьнуьгъдиз а суьрсетар хчIалдай мумкинвал гузвай. Четин жезвай­тIани, кицIерни секинарзавай…

Кьашкьадин паб ЦIарах генани амалдар тир. Ада тамунэгьлийрив мукьвал-мукьвал кефлувал артухардай “къенфетар”  агакьарзавай. Импорт я лугьузвай…

Са вахтарилай Муьнуьгърин мергьяматрикай магьалдиз хабар хьана. “Баркалла, Муьнуьгъ!” лагьана са бязи  кицIе­рини, чеб кефиниз акъатайла.

Амма Билбилди сакIани Муьнуьгъдин тарифзавачир. Гьа са жуьре лугьузвай вичин­­ мани. Иллаки гатфаринни гатун йиферизни экуьнин сегьерра адан сес къати жезвай.

— Яраб и авамдиз зи алакьунар, зи агьвал, зи мугьманар, танишар аквазвач жал? — фикирзава Кьашкьади. Эхирни,  гатфарин­ са йифиз, кефлу яз духандай экъечIай­ла, Муьнуьгъдин амадагар хьанвай Севрени Жанавурди, Билбилди мани язавай таран кукIушдихъ элкъвена, чпивай жедайвал къув яна: “Я Билбил! Я ширинди! Вуна а яр­гъарай вучиз мани лугьузва? Ша вун и чи стха Муьнуьгъдин духандиз! Ина гьами­ша чимини я, къулайни. Ина лагь ви манияр! Шадара чи рикIер! Чи Муьнуьгъ ваз аквазвачни, гьикьван  мергьяматдиз мерд­ди ятIа? Ада вазни тIимил гьуьрметзавач. Гьич тахьайтIа, ви тар хуьзва, ви тарифзава… Вунани ая ман адан тариф!..”

— Жанабияр! — жаваб гана бирдан тарцин кукIушдилай Билбилди, — квез цавун къушни чилин кIаник мукар кутазвай гьашаратар, куьн хьтин вагьшияр санал ацукьна мус акурди я? Мегер Муьнуьгъдивай Билбилдин тарифиз  жедани? Гьакьван ми­хьи руьгь, ачух сес авани Муьнуьгъдихъ?.. Куь  къув ягъунни манидай гьисаб­за­ватIа куьне? Мергьяматлу я жеди квехъ галаз Муьнуьгъ. Амма — манидар?..

Ихьтин жавабдин ван хьайи амадагар “муштулух” гваз хъфида мад духандиз. Муь­­­нуьгъдин кьашкьа пеле нажахди ягъай­ хьтин лекъвер гьатда! Ажугълу яз, Севни Жа­­навур шагьидар яз кьуна, экъечIда ам та­­­мун уьлчидал. Къачуда са яргъи пая, илиг­да тарарал!.. Ина — Билбил!.. Ана — Бил-бил!­­ Авач Билбил! Кьурана мани Билбилдин…

Духанчи яваш хьана. Севни, Жана­вур­ни­  элякьна. “Квахьна чи япалай лагълагъчи!” — гаф кудна сифте уях хьайи Севре. “Адан туьд за кьурурдай хьи, гъиле гьат­най­­тIа!” — гаф кутуна ажугъдивди Жанавурди…

“Завай хьайитIа, и там кьурурдай, а къадирсуз сефигьдиз серфе гьат техйирвал!” — ачухна вичин рикI Кьашкьадини. Ам­ма тамун серфеди вични хуьзвайди, кьилин мукарни ина чилик квайди рикIел хтана, гьасятда гаф дегишарна: “Там кьурурдач. А ягьсуз вич Къузгъундин хура твада!­ Къуз­­­гъун я Билбилдин гъавурда авайди!..”

Муьнуьгъдин меслятдал рази яз, Севни Жанавур, Къузгъун чIалав  гъидай уюн туь­кIуьриз, духандиз хъфида. “КIвалахдив чун сад-кьве виш хъияна эгечIда. Къузгъун­ чIалав гъун чи гъиляй кьенвай кар я, — лугьу­да Жанавурди.- КIанзавайди Къуз­гъун­ алай чкадал Билбилдин тариф авун я…”

“Къармах хцибуруз къармах къуьруьбур аквадай вилер авайди туш”, — разивал къалурда Севрени.

Амма гьа и арада Муьнуьгъдин духандин лап гьа патавай хуьруьн гъуьрчехъан­рин десте хкатда. Вирини — ружаяр гвайбур!..­

Вич лугьумир, пиян Севрени Жанавурди ягъай къув хуьруьв агакьнавай. Яран йифен вилик тама вагьшийрин ихьтин муг гьалтда лагьана, гъуьрчехъанри гьич фикирни авунвачир…

Гьа югъ — къенин югъ, агал хьана Муьнуьгъдин духан. “Мергьяматни” куьтягь хьана. Билбил лагьайтIа, гьамиша хьиз, та­мун виридалайни кьакьан тарцел, мани лугьуз, аламай:

Ша бахтавар, яр!

Гъваша чаз марфар!

Мублагь хьурай дуьньяда

Гуьлуьшан гатфар!

 

Квахьрай чиляй нефсетIар,

ЧIуру хесетар!

Пара хьурай уьмуьрдихъ

Бахтлу лезетар!..

«Лезги газетдин» 2021-йисан 11-нумрадай.

________________________________________________________________________

Сергьятдал

(Поэмадай чIукар)

 

Зун хквезва!..

 

Зун хквезва, сергьят хвена,

Салам гуз зи хуьрериз,

Аскервилин рекьер фена,

Акур кьадар вилериз.

 

Зун хквезва, амма, зи дуст,

Ял ягъиз туш — женгиниз!

Мурад я зи зун жаваб хьун

Гьардан рикIин дердиниз!..

 

Автоматдин луьледикай

Трактордин руль жеда.

Тум цада за элдин никIе,

Гьамбар ацIай зул жеда.

 

Зун хквезва, ачух жезва

Заз кIанивал рекьер зи.

Зун хквезва, амма сергьят

Акъатзавач рикIяй зи…

* * *

Белки, дуст, на лугьуда жед:

— Ибур буьркьуь пипIер я,

Уьмуьр авач, гьалтдайбур вал

Са гарарни цифер я.

 

И чухурра, кьефесда хьиз,

Тек хьана, вун кьурада.

ХъуьтIуьз, мурк хьиз, рекъида вун,

Гатуз, мум хьиз, цIрада.

 

И дар кIамар кукIвар хьанвай

ПIузарар я лугьуда.

Иланринни чурчулрин са

Базарар я лугьуда.

 

Рагъул, сугъул и синера

Гьи чIавуз ва вуч жеда?

Саксаулдин цацар, куьнни

Гатуз ина пуч жеда…

 

Копет дагъдал

 

Алчуд жезва синел саврух,

Ван къачунва дереди.

Ав язава векъи гару,

Ягъай хьиз вич гуьлледи.

 

Зун сергьятдал, заставадиз

Физва сифте сефер яз.

Копет дагъ. И кьибле дагъ къе

Аквазва заз Кефер яз.

 

КIирер хьтин сугъул синер

Килигзава кьилелай.

ЧIахар хьтин чкIизва жив

Зи кьуд пата, винелай.

 

Зун, шофердив игис хьана,

Ацукьнава машинда.

Шинелдикай килигзава,

Жив такур хьиз яшинда.

 

Кьве сят вилик чун къумлухда

Ифирзавай ракъини.

Ина — саврух, ина — гар, къай…

Квахьнава, чим, вун гьиниз?

 

Мотордин сес мани хьанва,

Ширин хьанва и сес заз.

Гагь шоферди зарафатдив

Кутаз ава гьевес зак.

 

— Кавказви, гьикI хьана? Бес вун

Таниш тушни саврухрив?

— Таниш я зун, амма инаг

Аквазва заз савухдиз…

 

Мад са къекъуьн. Ингье эхир

Чун кьилелла синерин.

Ина кьуд пад майдан хьиз я,

Кьуьлерзавай живери.

 

Яргъалай хьиз аквазва заз

АскIан цлар, са пуд кIвал.

Амма касни авач ина.

ТIебиатдал ала звал.

 

Жив чкIизва, гар ккIизва,

КицI хьиз, фидай рехъ тагуз.

Рагъ, вунни вуч мискьи жеда?! —

Циферик ква экв тагуз.

 

Бирдан чиляй экъечIай хьиз,

Жегьил са кас акъатна.

Декьикьада секинвал зи,

ЧIугурди хьиз, алатна.

 

— Къаравул я, — лагьана заз

Шоферди, — ам сергьятдин.

— Къаравул я? — Зун килигна

И жегьилдиз дикъетдив.

 

Кьве цIивин хьиз кузва вилер,

РцIамрикай живерин.

Бармакдинни япариз тIвал

Ганва ада ченедик.

 

МетIерихъ кьван живедава,

Алаз лацу  агъ — халат.

Пелел — нур гуз вад пипIен гъед,

Хурув кьунва автомат.

 

Ам къвазнава, саврух атIуз

Вичин гьяркьуь къуьнерив.

Килигзава, гуя адаз

Экв, чим гузва живери!

 

Элжек алай гъил юзурна,

Машин вилик ракъурна,

Декьикьада ада зи рикI

Вуч гьуьндуьрдив ацIурна!

 

Квахьна живни, квахьна мекьни,­

Квахьна гарни легьзеда.

Играми дуст, белки, вазни

И вядейра икI жеда…

 

Чан алай синер

 

Алатзава са шумуд варз,

Таниш жез зун сергьятдив.

Инин гьар са къванни вид я,

Килиг адаз дикъетдив!

 

Гьар са жигъир, гьар са кул-кус

Рахада вав, инсан хьиз.

— Инра рикIер къекъвейди я,

Няс ксаркай Ватан хуьз.

 

РикIиз кIани мукьвада хьиз,

Гьар са тарци хвеш гъида.

Гарарини, акI жеда ваз,

Самур вацIун кьеж гъида.

 

Хуш жеда ваз инин чимни,

Инин мекьни, циферни.

Пакам кьиляй ксай йикъар,

Ахвар тавур йиферни.

 

Ви дустарни кIан жеда ваз,

Урал, Алтай, Кубандай…

Вири сад тир са стхаяр

Авайла, рикI кIубанда!

* * *

Къе Ленинан кIвалева чун

Ина ава собрани.

(Заставадин собранийра

Хьанвачир зун садрани).

 

ЧIехи, экуь кIвал я. Цлар

Кьунва гуьрчег стендри.

Чав рахазва жегьил сержант,

АлукIнавай къешенгдиз.

 

Юкьван буйдин къумрал гада,

Гьяркьуь, ацIай къуьнерин.

Къуват вуча, кIашар хьтин,

Гъутар квай гъилерин!

 

Играми кас, зи кIелдайди,

На лугьузва, вуж я ам?

— Лезги я ам, зи стха я,

РикIиз гзаф хуш я ам.

 

Лезги я ам, Лезги чили

Адаз вичин нек гана.

Лезги я ам, Лезги цаву

Адаз вичин экв гана.

 

Адаз вичин хуьрни ава,

Мектебни, накь вич фейи,

ВацIни, гьикьван балугъар кьур!

Дагъни, кIелер хуьз фейи.

 

Шалбуз дагъдин рагара ам,

Шагьвар хьана, къугъвадай.

Дерейрани, шуьрбетар гваз,

Чарчар хьана, рахадай.

 

Самур вацIук экечIдай ам,

Рагарин са ккIал хьиз.

Гагь кьуьлердай шиш синерал,

Тавдин кIвалин къавал хьиз.

 

Ярдин гъиляй чехир хьтин

Хъвадай атир цуькверлай.

Айвандихъай хьтин хъвердай

Хважамжамдин муькъверлай.

 

Къе — командир… Рахазва ам

Чав Ватандин тIварцIелай.

“Вафалубур жен  бубайриз!” —

Важиблу я месэла.

 

Рахазва ам, чIулав мекер

Юзаз чIехи пелелай.

Сабурдинни камалдин хвеш

Ава чIулав вилера.

 

— Юлдашар, чун Петр Таранан,

Кретинин Павелан

Несилар яз ина ава.

За лугьузва гьавиляй:

Вафалу хьун герек я чун

Чи къагьриман бубайриз.

Бубад бармак хуьн лазим я

Марифатлу рухвайри.

Чун — жегьилар, жегьил къуват,

Жегьил рикIер хуравай…

(Бирдан кIвалик акатна сес,

Пешерик хьиз тараллай).

Чун — рухваяр, гъил-кIвач мягь­кем­,

Акьул хци, агьваллу.

Чун фида чи чIехи рекьиз,

Бубайри тур, баркаллу…

 

Диде, сагърай!

 

Лезги диде Гьажиханум,

Руьхъ хьиз цIвелер рехи я,

Чинал хулар ала дерин,

Гьелбетда, ам чIехи я.

 

Авай са хва, — азиз Салман

Аскервилиз ракъуриз,

Акъвазнава чIеред кьилел,

Явашдиз гъил юзуриз.

 

Салман, гъилик чамадан кваз,

Юкьвал ала гьаятдин.

Килигзава, фикирлу яз,

Дидедин хуш къаматдиз.

 

И арада бирдан цавал

Салманаз лекь акуна.

Хабар тушиз, гададин рикI

Ада вичел чIугуна.

 

Лекь элкъвезва дагъдин кьилел,

Булутрик физ, хкечIиз.

Рехи къванцел ацукьиз гагь,

Мадни аршдиз эхкъечIиз…

 

— Аквазвани, диде, ваз лекь,

Рагъ хьун патал мукунал,

ГьикI элкъвезва, цифер титаз

Дагъдин чIехи мулкунал?

 

Шад хьухь вунни, азиз диде,

Физва ви хва Ватандин

Ислягьвал хуьз. Азаб гумир

Жуван рикIиз, масанди!

 

ИкI лагьана, Салман чара

Жезва вичин хуьруьвай.

Яраб чара жериди я

Хуьрни хва чеб чпивай?..

* * *

Диде шад я: чIехи я хва,

Аскервилиз фидайвал,

РикIел хквез, накь и аял,

Къужахда кьаз, гъидайвал.

Са гъил кьуна “У-упа!” — лугьуз,

Къекъуьрдайвал къаварал,

Машгъулардай, гагь ацукьна,

Къугъунариз тупIарал.

Шад я диде… И хуш чинал

Бирдан кьве нагъв, хабарсуз,

Аватзава кьве вилелай,

РикIяй фена къайи зуз…

Диде, вуна ракъурдайла

Жуван итим Несредин

Дяведин цIуз, хьаначир хьи

Ви рикI зайиф, къе хьтин.

Вучиз къе бес накъвар къвезва,

Диде-чан, ви вилерал?

ТахьайтIа ваз кичIезвани,

Ажуз жез хва рекьера?

Я туштIа, вуч себеб ава?

Шад тушни вун хцел ви?

Ваъ, вуч ятIан са маса кар

Хквезва къе рикIел ви.

ИкI ракъурнай итимни на

Четин рекьиз, яргъал тир.

А вахтунда Салман са йис

Хьанвай, курквачI аял тир.

 

Амма фейи итим къени…

Къанлу дяве, на дидедин

РикIе къе мад тIал туна.

Итим кьена, вуна адан

Хиве кесиб кIвал туна.

А вядеда кIвал хуьз, хуьр хуьз,

Фу гуз кесиб эллериз,

Яраб такур са кар, диде,

АматIа ви гъилериз!

 

БицIек хвани чIехивуна,

Чирвал гана мектебда.

Вердишарна кьаз гьамиша

Вич вине тир мешребда.

 

Къе ракъурна яргъал рекьиз,

Килиг, чIехи итим я.

КIвал-югъ вири авазва, ам

Ни лугьуда етим я?..

 

Шад я диде, къе вичин хва

ЧIехи тирди кьатIайла.

Пашман я ам, мад дяведин

Хирер рикIел хтайла…

 

Аскердин чар

 

Варцар фена, ингье эхир

Секин я рикI дидедин.

Хцин патай хтанва чар, —

Къаравулдин уьлкведин.

 

— Азиз диде, хъуьрезва зун,

Гьа ви цицIи аял яз.

Амма чир хьухь, къекъвезва зун,

На вердишрай кьегьал яз!

Ви гьалаллу фу рикIик квай,

Завай тежер вуч ава? —

Зи уьмуьрдин рекьера къе

Захъ рагарин гуж ава!

Кьегьал хцихъ жедайбурни

Кьегьалар я дустарни.

Гзаф ава дустар къе захъ,

Сад тир рикIин къастарни.

Яргъавач зун, азиз диде,

Копет дагъдин синелла.

Самурдал хьиз, кьибле цавни

Кьибле рагъ зи кьилелла.

Кьибле гъетер, гьа хуьре хьиз,

Хъуьрезва заз инани.

Кьибле гарар, гьа хуьре хьиз,

Элкъвезва зал инани.

И накьварни, хайибур хьиз,

Багьа хьанва рикIиз зи.

И халкьарни, хайибур хьиз,

Мукьва хьанва рикIиз зи.

Кьуьзуьбур зав гьа инани

— Зи хва, — лугьуз рахазва.

Жегьиларни зав, гъил кьуна,

— Стха, лугьуз,  рахазва.

Дуьз лагьайтIа, авач ина

Дагъдин къайи булахар.

Гужлу вацIар, рекьин тийир,

Къацу цIвелер, къавахар…

Амма хуш я и синер заз, —

Чил я хайи Ватандин!

Гьи кикел зун хьайитIани,

Ам хуьда за масандиз!..

 

Кис хьухь, гарар!

 

Къвезва, къвезва, цIар чIугур хьиз,

Дуьз жергейра аскерар.

Гьар камуник юзазва чил,

Акурла и къуватар.

Къвалал — гъвечIи лопаткаяр,

Автоматар — къуьнерихъ,

Гур я мани, а мани мад

Тикрарзава синери.

— Ксус, зи эл, йиф ятIа,

Хамир ахвар!

Къарагъ, зи эл, югъ ятIа,

Шадиз йикъар.

Йиф. Къекъвезва сергьятдал

Пограничник.

Югъ. Хъуьрезва сергьятдал

Пограничник.

Сагьиб я зун — куь аскер

Куь ахварин.

Гуьзелвилин гуьзчини

Куь йикъарин.

РикIе хиял авай кас,

Йиф хьиз чIулав,

Ви кIвач атIуз хуьда за

Жидад къилав.

“Кис хьухь, гарар”, — лугьуда

Йифера за.

Рагъ кьаз тадач йикъара

Циферив за.

Тадач лув гуз цавал чи

Къузгъунрив за.

Вил акъудда чал пехил

Азгъунрин за…

* * *

Къвезва, къвезва… Жедани квез

МуьтIуьгъ тежер мензилар?

Къуьнер къуйрагъ, вилер хци,

Къекъуьн зиринг жегьилар…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 20-нумрадай.

_________________________________________________

Россиядин Федерациядин Государстводин Гимн

 

Россия — чи хайиди, чи паклу Ватан,

Россия — чи багъриди, чи кIани диге!

Къудратлувал къастарин, машгьурвал кьакьан —

Ви кьисмет я, девлет я мидаим еке!

 

Машгьур хьурай мад ви ад, Бубалух азад,

Чи халкьарин садвилин къадимлу къеле,

Несилри тур камалдин я им жанлу чад!

Машгьур хьурай мад ва мад!

Чи дамах — уьлкве!

 

Кьибле патан гьуьлерилай та-а полюсдал кьван

Ви чуьллер я гегьеншбур, тамар я къалин.

Вун авайди тек сад я! Гуьзел я гьикьван!

Сад Аллагьди хуьзва вун, Ватан чи хайи.

 

Машгьур хьурай мад ви ад,

Бубалух азад,

Чи халкьарин садвилин  къадимлу къеле,

Несилри тур камалдин я им жанлу чад!

Машгьур хьурай мад ва мад!

Чи дамах — уьлкве!

 

Сагъ уьмуьрдиз, шад, гурлу, мурадриз нурлу

Чи пакадин йисари ачухзава ким.

Ватан хуьни ийизва чун мадни гужлу,

ИкI тир, икI я, икI жеда генани даим.

 

Машгьур хьурай мад ви ад,

Бубалух азад,

Чи халкьарин садвилин къадимлу къеле.

Несилри тур камалдин я им жанлу чад!

Машгьур хьурай мад ва мад!

Чи дамах — уьлкве!

Урус чlалай таржума.

«Лезги газетдин» 2021-йисан 23-нумрадай.

________________________________________________

Явшанрин хъвер

* * *

— Ви чкадал заз регъуь жедай, — лугьузва бубади хциз. — ЦIуд йисаз акъатна, икI тапарарзава?…

— Вуна гьи яшдиз акъатайла тапарар хъувунач? — суална гадади.

* * *

Буба, — лугьузва хци бубадиз, — вуна ви шарагдиз, дискотекадиз физ, цIуд манат це ман.

— Вун чIехи хьанвай гада я гила. Аялдин рахунарзавани?

— О-кей, папа! Дискодиз физ червонец вегь кван! Са кIус тади къачу, козел…

* * *

— Килиг, чан руш, гьар юкъуз дискотекада вахт акъудмир. Япар биши жеда ви.

— Сагърай, чан диде, за фу тIуьнва, — жавабна руша.

* * *

Гада тади кваз кIвализ хтана, бубадив агатна­:

— Пагь, буба! Къе мектебда ахьтин вакъиа хьана хьи, ви вацран мажибни бес жедайди туш!..

«Лезги газетдин» 2021-йисан 44-нумрадай.

_______________________________________________________________________________________________________

ЦIийи девирдин рахунар

ЕГЭ-да

— Пехъ гьи рангунинди я? — суал ала ученикдив гвай чарчел. Агъадихъай мумкин тир жавабарни кхьенва: чIу­лавди, лацуди, рагъулди, цIа­руди, шуьт­руьди.

Ученикдиз инал гъанвай вири рангарин пехъер акунвай. Гьим хкяда гила?

Аялди фикирзава: “Гьи ранг ала­тIани, пехъ гьа пехъ я. Вичелай гъейри садазни яб тагудайди”. Эхирни ада вири рангарилай цIар чIугуна,

— Заз вири пехъер са гафар я, муаллим.., — жаваб гана.

Филни цегв

Гьайванханадин музейда шуьшедин кIаник филдинни цекврен шикилар сад хьиз эцигнавай. Экскурсия тухузвайда и кьве гьайван­динни алакьунрикай суьгьбетзава.

— Фил чIехи яни, цегв? — суал гузва аялди.

— Гьелбетда, фил, — жаваб гузва музейдин къуллугъчиди.

— Бес цеквре ахьтин гьайбатлу вагьши гьикI гьелекна?..

Гьамамда

— КIарасар пара хана. Амма кIан­завайди гьамамда яд хьун тир.

— Ам чешмедай кьуранва…

Дустунин пай

Вичи фадлай межлисра ички хъун техйизвай Къасима гьар нисинихъ дустариз 100 манат пул гуз хьана.­

— Им вуч налог я на гузвайди? Я па­ра, я тIимил жезвач…

— Зиди зи пайни дустарин столдик кумайди чирун я, рикIелни хуьн патал­.

— Дустари вун рикIелай ракъурзавач.

— Пул гузмай кьван тушни?..

КIвал — види, гьаят — зиди

КIвалеризни чилериз “къацу чарар”  къачуна кIанда, тахьайтIа, куьн кIевера гьатда лагьайла, Мерденни абурун гуьгъуьниз фида.

Кавхадин идарада идав гвай чарар са-сад тупIалай авуна, архитекторди лугьуда: — Вуна чи шегьердин мулкуниз еке зиян ганва, гьавиляй жерме къвезва вал.

— ГьикI? Икьван йисара зун гьа кIвал алай чкадал яшамиш хьана, цIивдай цицIибни закай инжиклу хьайиди туш. Мулкуниз — зиян?..

— Бес гьикI? Ингье и цIар аку — яруди. Ада къалурзава хьи, вуна чарадан чил кьунва. Нин ихтиярдалди?

— Я хва, анал зун яшамиш жез, зур асир хьанва. Зи гьаят я ам, кIва­лиз физ-экъечIзавай рак алай чка. За чарадан чил гьикI кьуна?

— Халу, виш йис вахт алатнава­тIани, кIвал види я, гьаят — зиди, муни­ципалитетдинди. Жерме це, ахпа рахада чун…

— Чилер Халикьди халкьнавайди я, хва. Муниципалитетривай чилер халкьиз жедайди туш. Жермени за, белки, Халикьдиз гуда…

Халисан карчи

Карчивал вилик тухуз, бухгалтер герекзавай. Имтигьан тешкилнава.

Виридаз гузвайдини са суал я — кьведра кьвед гьикьван я?

Дуьз жавабар гайи са касни идарадин чIехидаз хуш хьанач.

— Ваз кIани кьван, чIехиди! — жаваб гана са  лутуди.

— Вакай карчи жеда, хва! — хкяна ам имтигьан тухузвайда. — Кхьихь, руш, при­каз. Зи бухгалтер жеда ам инлай кьулухъ…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 49-нумрадай.

__________________________________________________________________________

Тамун суварик Къабандин къарар…

Фельетон

Тежер крар амани и вахтара чи патара? Вирибуруз “азадвилер” малу­ма­рай­да­лай кьулухъ кикер, кIирер чIехибурни гун­гар, кIу­фар гужлубур виридалай вилик акатна. ЧIе­хи къуллугъарни, дуллухарни, гьуьрметарни  гьабурун эменнидиз элкъвена.

Гунгар гужлубур хьуниз килигна, са тама чIехидан къуллугъдал чIурун вак — Къабан тайинарна. Вилик вахтара юкъуз садрани ва­кIан кIеверай ачухрал экъечI тавур, амма, йифера тамар-тарар  къечез, чпин кьил хвейи­бурун тайифадай сад…

Гьамиша  Севрел  ихтибарай и къуллугъ гила къабандин хва Къабандал гьалтна. Севрехъ хьиз яцIувал, куьквал, чIарчIин къалинвал хьунилай артух Къабандихъ яргъи гужлу гунгар хьуни, тIишни датIана чиляй фини, япаризни хъсандиз ван атуни адан лайихар вилик кутуна. Къабан воевода хьуниз Пеленг­дини еке къимет  гана. Къабандихъ, Севрев гекъигайла, лайихар мадни авайди къейдна ада: чил датIана чалзавай, куьгьне тарар, дувулар кIаняй акъудзавай, яр-емиш тIуьна, къецез экъечIай кьван абурун цилер накьварив кIевзавай. Нетижада чIуру кицикрин, чумалрин, жикIийрин, жумарин валар,  кул-кусар, куьрелди, кIевер пара жезвай. Артух зегьмет алачир хийирар… “Халисан карчи, бизнесчи, гелер квадарунин рекьяйни устад”, — фикирна къармахриз чIехида.

Воевода хьуниз килигна, Къабандал тама гьялна кIанзавай гзаф крариз къимет гузвай экспертрин чIехивални ихтибарна. Адан разивал авачиз чIижревайни вирт гуз хьун мумкин кар яз амукьнач. Сев и кардал рази ту­ширтIани, Пеленгдив гьуьжет кьунач.

Вучда, вуч ийидач? Тама са чилинбур туш кьван уьмуьр, асайиш арадал гъизвайбур. Сад­­рани, кьил хкажна, цавуз килиг тавур Къабандиз тарара къушар — билбилар, ка­руяр, чIим­чIи­рар, кIекIеяр, керекуларни жедайди чиз­вай. Амма абурун сесерай, авазрай, крарай­ кьил­ акъудун… Са кардин гъавурда Къабан хъсандиз авай: цавунбур чилерал яшамиш же­­­дач, гьавада лув гуз, кьил хуьз­вайбур я. Ве­­­тIерилай­ни тIветIерилай артух девлет кIа­ни­бурни туш. Я хийирарни абуру тамуз са артух гузвач. Вири асул гьисабдай гьакIан чIа­ларба­нар я. Манияр лугьунилай гъейри, затIни чидайбур туш. Са гьихьтин ятIани газетарни акъуд­зава, радиодай, телевиденидайни чеб къалурзава… Бязибуруз “писателарни” лу­гьуз­ва…

Гена кIекIейризни керекулриз гаф авач: садбуру хъсандиз далдамар яда, тарарай куквар акъудда, чилерални вегьеда куькбурни екебур. Муькуьбуру, къал-къиж акъудай­тIа­ни, гзаф мукар ичIи ийида. Чуьнуьхай кьванбур, гъиз, къабанрин лекъвера кIватIда, суьрсет артухарда вакIариз…

…ГьикI ятIани, и магьалда Тамун югъ — су­вар тухудайвал хьана. Гила тухун тийизвай югъ амани? Чилин югъ, цин, гьавадин йи­къар… Гана Пеленгдини разивал. Тешкилатчияр, Къабандин куьмекчияр яз  Жанавур, Сев, Чакъал­, СикI хкяна. Чебни кIевелай тагькимарна: Къабанди къуьрериз, миргериз, чилин ачкарриз, верчериз, къветериз гьихьтин шартIар ганватIа ахтармишин. Ни квелди кьил хуьз­ватIа чирин, вирерик, вацIарик куьр, балугъ куматIа килигин… Неинки чирин, гьакI Къабандиз герек куьмекар гун. Суваралди тамун кьулухъ галамай­ крар вилик кухтан!.. Лайих­лубур, хъсан тIва­рариз, пишкешризни савкьатриз кутугайбурни тайинарин. Чарар-цIарар­ни вахтунда гьазурин… Тапшуругъар мадни авай.

Экспертар санал кIватI хьана. Къабандин къайгъуяр яцIа гьатна: “Там вич-вичиз ах­цIузвайди я. Гьайванрини гьарда вич хуьзва. Суварик вири къведа. Шабагьар низ гуда?” — фикирна ада. “Вуж хкяда, нин тIвар лайихлубурун жергеда твада?… Тамал абур ни гъизва? Ни хуьзва ам?..”

ЮкIвар-чипIер гзаф яна. Пеленгдин вилик уьзягъдиз гьикI фида? Тамун югъ тIвар патал­ди ваъ, кар паталди тирди Къабандин техвез чизвай. Нин тарифда?..

Бирдан Жанавурдин рикIел тарара чIа­лар­банар, тарифрин устадарни авайди хтана. Сиф­те нубатда Билбилдиз, ахпани чIим­чIир­ризни каруйриз, гьатта кукупIризни тамун тарифдай, ана сагъ тар, шараг квахь тавур муг ама­чир­тIа­ни, Къабандин крар машгьурдай чIалар туь-кIуьрунин тапшуругъ гана. Ма­лу­ма­тар чилинни цавун арачи Керекулди чу­кIурна. Пагь, акатна гьа тамук велвела. Сад­бу­ру зирзибил хчIална, масадбуру вирер акъаш­на,  вер­­чериз, къветериз мукар кухтуна… Лагьана ма­нияр, кхьена тарифар. Там гьакIанди ваъ, женнетдин юкь я лагьана бязибуру. Лайихарни, гьелбетда, Къабандин къайгъударвили гъизвайбур, хуьзвайбур тирди раижна. Нетижада виридалайни чIехи  тIварни, хъсан савкьатарни воеводадиз гунин фикирдал атана векилар.

Генани чIехи лайихар тама чакъалрихъни сикIерихъ авайди къейдна. Хъуртар михьзава абуру лагьана. Мадни еке лайихар чилин кIаник квай алемрихъ ава. Муьнуьгърив, Цимилрив, уьлегьанра авай Хундузрив, Хазарив вуч агакьда? Лайихлубур я суварин савкьатар гуниз, чебни чIехибурун папар патал савкьатар тушни?..

Экспертрин комиссияди вири теклифриз разивал гана. Тамун югъ хъсандиз кьиле фи­дайдини  къейдна. Бирдан сада, Чакъалди  ятIа лугьуда, Тамун суварин юкъуз савкьатар­, пишкешар гудайбурун сиягьдик тарара, цава­ра авайбурукайни кутун тIалабна. Гьич та­хьай­тIа, Билбилди датIана Тамун тарифза­вайди я лагьана. Гун гьадазни кутугай са савкьат…

— Вуч савкьат? — гьарай акъатна Къабандай. — Адан къадакьар алачир кIуфу зун гьи­кьван­ бизарзавайди ятIа чидани? Тамун вилик, ам хуьник адан са лайихлувални заз аквазвач.

— Билбил тахьайтIа, ЧIимчIир хьурай.

— Ам Билбилдилайни фейи лагълагъчи я. Жедач гьамни!..

— Керекул, КукупI хьурай…

— Мани лугьудай садни жедач! — атIай гаф лагьана экспертрин чIехида.

— Абуру чи там машгьурзава чпин чIала­ралди, — гаф кутаз кIан хьана СикIрез.

— Там чIалари ваъ, емишрини тарари, гунгарини кIирери машгьурзавайди я, — кIевивал къалурна Къабанди. — За мегъвер нез акур Пехърени кваз, вуна там кьурурзава лугьуз, зал бугьтенар вегьейди рикIелай алатнани? Билбил галачизни там амукьда!.. Вичиз кIан­тIа дастанар туькIуьррай…

Гьа икI, экспертрин комиссия Къабандин къарардал рази хьана.

Ингье ам: “Тамун крар виликди тухунин еке лайихлувилер, яргъал йисарин бегьерлу зегьмет гьисаба кьуналди, Тамун суварин юкъуз агъадихъ галай шабагьар ва савкьатар, пишкешар гун. Сад лагьай  дережадин премия ва диплом — Къабанов Къабанбегаз, тамун чIехидаз. Ибурал савкьат яз, кьве чувал­ чрай чуьхверарни, кицикарни алава хъийин­. Кьвед лагьай дережадин кьве премия ва “лайихлу гъуьрчехъанрин” тIварар гун: Жанавур Жуванбеговаз  ва Сев ЧIижер­хъа­новаз. Ибурал алава яз гьардаз кьве таза супа, вир­тIе­дин­ кьве гетIе, целцин нисини. Пуд лагьай де­режадин пуд премия ва дипломар, хура твадай запабар, птикар кхьиналди, гун: СикI Сер­кIвероваз, Чакъал Феремазоваз ва Цимилбег Гьамбароваз. Савкьатар чпи хкярай…”

И къарардихъ кьвед лагьай пайни хьана.

“Тама датIана садазни герек авачир гаф-чIал, фитне-фиргъа чукIурунай Билбилбеган газет агалин.

ТIиб Тайибовичан типография чукIурин… Чарчин кхьинарни “савадар” гвайбурун гереквал амач… Сагърай Интернет!..”

Урусатдин чIехи классик-сатирик Салтыков-Щедриназ ихьтин крар акунайтIа, яраб ада гьихьтин цIийи мах кхьидайтIа?!. Воеводствоярни воеводар кьве виш йисалайни кардик кваз амукьда кьван?.. Анжах а чIавуз абур Север тир. Гила Къабанри эвезнавайди хьиз я.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 1-нумрадай.

_________________________________________________________________________________

Яран дафтардай…

Мах

Гатфарин сифте йикъара, гьикI ятIани, куьгьне сандухдай зи гъиле гьахьтин куьгьне дафтар гьатна. Ачухна кIелун хьана. Ина Яраз авуна кIани крарин хейлин меслятрихъ галаз санал хъсан насигьатрин келимаярни, виликрай ван тахьай хьтин са махни авай.

Яраз текьей яц яргъалди яшамиш жеда. Яр — гатфариз, яд — чIафариз… Яран йиф  яргъиди жедач… Яру чIичI — яру ич… Ярамаз­вал авурдахъ яр жедач… Яру яц яран ярж я… Яру яцра цайиди чIулавдазни бес жеда…

Ихьтин келимайри зун мах кIелунизни мажбурна.

Кьве стха хьана: Берембегни Зегьембег. Са тарцин пуналай атай кьве тан хьтин. Санал чIехи хьана, санал ракъинизни къаяриз, гараризни марфариз таб гана, хел-пут гъана… Амма са бубат варлу хьайивалди, ибурун арада са гьихьтин ятIа чIулав сикIре фитне — фиргъа чукIуриз эгечIна. Гуя са стхади муькуьдан рехъ атIузва, сада муькуьдан яд тIимиларзава, садан хъенди муькуьди эзмишзава… Идан аялри аданбур курзава…

Гафарин гум ялавриз элкъвена. Гьакъи­къатдани, сада — садан рекьер агализ, арада жугъунар эцигиз, ида адаз, ада идаз квахь лугьуз эгечIна…

Са арадилай акуна хьи, Зегьембеган (за тIварар дегишарнава) данади Берембеган къацаз инадзава. Чуькьнач Берембега. Стха я, белки, хатадай хьайи кар я лагьана. Дана никIяй акъудна,  чуьлдихъ алудна.

Маса юкъуз, къацари твар кьазвай вахт тир, Зегьембеган верчери никIиз инадзава. ТIуьрди тIуьна, амай тварар кьилера  амаз, чилеривди садзава. Киш лагьана, ахкъудна верчер къуьлуьн никIяй. Хъияна стхадин гьаятдиз. Хатадай хьайи кар я жеди лагьана. Верчер тушни, лув ганани фидайди я къуьл — твар авай чкадиз…

Берембега вичин верчериз кьилдин гьаят туькIуьрнавай. Мухни, къуьлни гьана вегьезвай. Гелкъуьн авай верчери какаярни булдиз хазвай. Зегьембеган зегьле  физвай, чIехи стхадин верчерин къакърайрин ван атайла. Гуя вичихъ верчер авач, я абуру къакърани язавач…

Агакьна гад. Берембега ратIрал  хкай цуьлерикай чIехи марк эцигна, къе-пака юг гатадайвал тир. Са пакамахъ къарагъайла, акуна хьи, цуьлерин марк, Зегьембеган яру яцрани рехи ламра чукIурна, чиле тунва. Вич лагьайтIа, затIни такурди хьиз, кIвале ксанва­.

Берембеган папай гила гьарай акъатна: — Я иеси авачир гиликьай  кьвед! Куьне зи маркуниз вуч авуна?!

— ГьикI хьана, паб? Вуч къал я? — къецел акъатна Берембег. Акур агьвалатдин гъавурда ам гьасятда акьуна: гъвечIи стхадин кар я.  Тевледа хуьзвай яцни лам санал  икI къуьлуьн маркунихъ ягъун?  Душманди тийидай кар я. ЯтIани Берембега секинвилелди ах­къудна яцни, ламни вичин ратIрай хъияна стхадин гьаятдиз.

Инал Зегьембеган папай гьарай акъатна: — Им вуч шуван я? Чавай жуван са яцранни ламран къайгъу ийиз жезвач. Ибуру чараданбурузни дуьнья дарзава! Вуч гва ви мез авачир и гьайванрив?

— Гьайванрихъ мез авач, Туьремез вах. Мез авай куьн гъавурда куьз акьазвач? — секинариз алахъна Берембег. Туьремез генани туьнт хьана:

— Чахъ кьадар гъавурар авазва. Куьне куь рат вучиз агалнач? Къаравулар куьз кьунач? Кас алачир харман недайди я ман малари?..

Инал Берембеган папак цIун фелек акатна: — Я маларилай фейи мал, бес марк чараданди  я лугьуз,  адахъ нехир ядани?  Ви гад гару ярай, чархифелек!..

— Гару ядайди гьа куьн хьтин къанчанахрин гад я. Куьне чав гад ийиз тазвани? Чи никIерал къаз хквезмани? Куь акъатай вилери незва чи берекатар!..  Куь хийир шийирдихъ фирай! Гару ярай куь гьар са чIичI! Куьн хьтин къуншияр, стхаяр жедалди…

— Регъуь хьухь, я стхад свас, я Туьремез! — рахана Берембег. — Ви итим Зегьембег зи стха я. Ада гьикI кьабулзава къунши стхадиз ихьтин зиянар гун? Зи верч, зи дана, зи яц ви къарадай физвач. Ракъурзавач чна абур. Вибурухъ куьз авач иеси?  РатIрал къаравулар кьадай чкадал гъизвани чун куьне?..

Зегьембег, яргъалай хьиз кьил къалурна, ванни тахьайдай кьуна, элячIна кимихъди фена…

Берембегаз амукьайди паб секинарун хьана: “Бес икI хьайила тушни лугьузвайди: къунши къени хьайила,  кьецIи рушазни илчи акъатда. ЧIуру къунши, вични стха, патав жедалди, чIуру къавах тар хьанайтIа, белки, хъсан тир. Емишар тагъайтIани, къавахди зегьем юкъуз серинвал гудай…”

Акъатна стхайрин къал суддал. Ина Зегьембегахъ са къефле адан тереф хуьдайбурни галаз жеда.

— ГьикI? — тажуб жеда Берембег. — Квехъ вуч хьанва? Ида датIана къуншидиз зиянар гузва, куьне зиянкардин тереф хуьзва? Гьуьр­метлу прокурор, вунни ибурун терефдар туштIа?

— Берембег! Вуна фикир гузвани ви стхадихъ галайбуруз? Абур пара я, вун — тек… За нин тереф хуьда?

— Зиянкаррин? Чарадан малдиз хиянатзавайбурун? Малдин иесивал тийизвайбурун? Им гьихьтин гьахъ, гьихьтин дуван я?

— Зиянкаррин ваъ, Берембег. За гзафбурун тереф хуьзва. Къуват гьи пата гзаф ятIа, гьа патаз фидайди я гьахъ… Чавай ви стхадиз са жазани гуз жедач. Жерме вал къвезва, ратIран иесивал тавур… Вун гьеле стхадин папан виликни  тахсирлу я. Ви паб галаз санал адал писликвал гъиз алахъна…

— ГьакI я?

— Эхь, гьакI я, Берембег! Вири девирра гьакI я. Къуват акурла, гьахъ чIатIунайни физ амукьдач…

— За гьисабзавайвал, садни куьн гьахъ туш, — лагьана, вилерал алай айнаяр пелел хкажна хьиз, судьяди. — Вилик квайди Яран югъ — сувар я. Яра чавайни, гьахъ — батIулди тайинарзавай ксаривайни, кьве падни рази жедай къарар кьабулун истемишзава. Са вил ада прокурордихъни элкъуьрна.

— Махарик жедай судья я вун, вирибур гьахъарзава…

— Гьакъикъатдани, стха стхадин мидядиз элкъуьрдани? Хийир низ гуда? Яран суварин адет я: вири мидявилерилай гъил къачуна, хъел хьанвайбур туькIуьр хъувун. Куьнени, стхаярни папар, инал гъилер хъияна, хъфена, кIвале яру нехуьн чIахарикай яру кIек кьилел алай аш авуна, Яру гичиндай яру чехир дадмишиз, сувар къурмиша. Папарини чпин итимриз гьуьрметин. Гьам я дуьз дуван …

— Им судья я! — сифте рахана виридалай туьнт Туьремез. Амайбурухъ гаф амукьнач… Инал махни куьтягь хьана.

Терсалидин терсебаяр

Кьиса

Гьамиша дуьз рекьер инкарунал ашукь Терсали Яран суварин виликни вичин терсина крар веревирд авунив эгечIна:

— Мердбуру, мергьяматлубуру, жумартбуру чпин крар авурай. За жуван саягъ сувар къейдда: вирида мугьманриз ширинлухар гьазурда. За цурубурни чIурубур кIватIда.

Вирида шемер куькIуьрда, за туьхуьрда.

Вирида “шарни пепе-гьуьлуьхъди!” лугьуда. За “шарни пепе-кIва­лихъди!” тикрарда.

Виридаз — рагъ, заз — циф; виридаз — югъ, заз — йиф.

Вирида эцигда, за чукIурда.

Вирида кутада, за хкудда.

Вирида “чан” лугьуда, за — “яман”.

Виридахъ — танишар пара,       захъ — иблисар…

Вирида тIур гуда, за — кIур…

Вирида вилик чIугвада, за — кьулухъ…

Гьа ихьтин хиялрик кваз, Яран йиф алатна. Терсали вичин дехмеда самарин бажгъандал аламаз, къецел гатфарин ракъини экуьн нураривди сални, багъни, бахчани, кIвалерни, куьчеярни ­зарлу авуна. Авагъна гьар са затI. Ачух хьана сифтегьан цуькверни. Рахана бахчада нуькIерни. Фена салариз къапуяр, керкияр, перерни… ВацIун лепейрикни звал акатна. Хтана чIерейрал чубарукрин жуьтерни…

Сада-садаз муштулухар, къенфетарни ичер, зурарни кIерецар пайзавай бадейрини бубайри, рушарини гадайри кьуна куьчеярни майданар. Агалнавай са ракни амачир…

Анжах гила Терсалидиз акуна, вич гьикьван терс хьайитIани, гатфарин рехъ садавайни агализ жедач. Атана ам, катна дуьньядилай, ерли тахьайди хьиз, хъуьтIуьн аязни, циферин цурни, гарарин цуьруьхуьмни, муркIарин тиршерни…

Терсалидихъ амукьайди вичин куьгьне дехмедай къецел алай ­дегишвилериз, суварин шадвилериз терсина килигун хьана. “Куьне квез лагь манияр, ая кьуьлер, ширинлухар це. За, акси яз, хъелда.  ЭкъечI­дач кIваляйни, дегишдач куьгьне партални, куь паяризни темягьдач…”

— Вун аюх я ман, чан алачир, — лагьана Ракъинин сачахди ачух цавалай.

— Терсерин рехъ мичIеринди я. Куьн хьтинбур ерли тахьайтIа, мерд­бурун рекьерни, рикIерни, экверни, цуькверни, бейтерни, бегьерарни артух жеда! — алава хъувуна Ра­къиник хъуьрезвай Шалбуз дагъдинни Базар-Дуьзидин рехи кьилери, жумартвилелди булахрин жилавар, цуькверин сумахар, векьерин яйлахар ахъайна хьиз…

И аламатар акурла, зани тикрарна:

Ша, гатфар!

Вун чи азиз мугьман я.

Ша, гатфар!

Вун чи рикIиз дарман я.

Яр такIанди, кар такIанди

Ам вич вичин душман я…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 11-нумрадай.

_____________________________________________________

Чун вужар я?

“Урусар чакай туш, абуруз гьуьрметни герек авач”, — лугьузва дуьньядин русофобри. Ахьтинбуруз зи жаваб.

 

Чун вужар я? Урусар я!

Чун дуьньядин намусар я!

Таъсиб хуьнин кукIушар я!

Чун Россия я,

Россиявияр я!

 

Чи къилих туш гъибетчивал,

Чара я чаз миллетчивал,

Чи къуват я зегьметчивал,

Чун Россия я,

Россиявияр я!

 

Чешнеяр я игитвилин,

Бинеяр я жигитвилин!

Чи ара жеч гьич шитвилив,

Чун Россия я,

Россиявияр я!

 

Балтикадлай Курилрив кьван —

Чуьллер гегьенш, дагълар

кьакьан.

АватIа чи вацIарихъ сан!

Чун Россия я,

Россиявияр я!

 

Шумуд виш чIал, мани, аваз,

Къаматрин хвеш, кьуьлерин наз…

Вири муркIар муьтIуьгъ я чаз —

Чун Россия я,

Россиявияр я!

 

Зайифбурув вугуда гъил.

Душманрал терс илисда кьуьл.

Чарадандал жедач чи вил —

Чун Россия я,

Россиявияр я!

 

Шумуд къаргъа, шумуд гъуьлягъ

АтайтIани цавай, чиляй,

Акъуд жедач чун чи кьиляй —

Чун Россия я,

Россиявияр я!

 

Дамахзава дустаралди,

Руьгьдин михьи къастаралди,

Агъзур, агъзур йисаралди

Чун Россия я,

Россиявияр я!

 

Халкьар — пара. Ватан сад я.

Кьисметдал чун вири шад я.

Чун саналла — чун азад я.

Чун Россия я,

Россиявияр я!

 

Течирбуруз къуй хьурай чир,

Авач ина гьич маса сир,

Инсанар я, Инсанвал хуьр —

Чун Россия я,

Россиявияр я!

20.03.2022-йис.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 14-нумрадай.

_____________________________________________________________

Цав хуьз ракъин нурариз…

Эбеди гуьмбет 

 

Къе зи рикIел хтана зи аялвал.

Хьар кутунвай чилин кIвале дидеди.

Хьрахъ ажеб авачни и кьегьалвал  —

Фу чразва санлай чIехи магьледиз!

 

Дяведилай гуьгъуьнин сар… Каш амай.

Фалай пара хъчар физвай руфуниз.

Аллагь шукур, чахъ чи хьарни сач амай,

Игитар тир, белки, абур махунин!

 

Гьихьтин тини атайтIани, фу чраз,

Кьабулдай хьи гьам хьра, гьам сачуни.

Картуф квай фу, мукаш квай фу къачу ваз!

Шак тадачир кашан кьенер атIуниз.

 

Зун хьтинбур, кьил-кIвач кьецIил кIерпеяр

Фу чрайла жедай хьран неведал.

Гъалиб хьанай кашарал чи дидеяр,

Бубайри женг чIугваз яргъа-дяведа.

 

Яр къекъифна дакIуннавай баклукрихъ,

Куьв гекъигда, жедай тIеам — ширинвал!

Къафун квез я? Неъ, кьве гъилив алчукиз…

И няметдив рикI тухардай вири гва!

 

Ихьтин йикъар хьаначиртIа кьисметда,

Икрамдалди чна къе низ гьуьрметдай?

Диде — хьрак… Гуьмбет тушни эбеди!

Женнет кьисмет  хьурай даим дидедиз!..

6.05.20

 

Такурди аматIа?..

 

Агь, зи Ватан! Ваз такурди аматIа?

Чапхун, тараш, кашар, мекьер, ивияр…

Амма хвена гьамиша сагъ къуватар,

Хкаж хъийиз руквада тур ерияр!

Чингисханар, тимурленгар, надирар,

Бонапартар, врангелар, гитлерар…

Вири иви хъваз атайбур — кафирар,

Ажал-дажал къекъуьрайбур чилерал.

Амма Ватан мад къахрагъна бипIинрай!

Мад хтана цуьк алугай ерийрал.

Душманрин зур редна вири батинра,

Рекьер генгна, руьгь датIана дири яз!

ВацIар фена турбинайрай. Мяденри

Гана булдиз ракьни цIивин, якъутар,

Газни, нафтни, уьмуьрдин дад кьетIенриз…

Чуьллер вуч я, къизилдин нур акъудай!..

Дуьнья михьиз гьейранарна къудратди,

Къалурзавай вуч затI ятIа асайиш.

Белки, тешпигь амачир жед къуватдиз,

Югъ-къандавай вилик тухуз яшайиш.

Амма нефсер чIулав, пехъи гатIумна,

Гьахьна, белки, гьар са дибда, дамуна,

Зилийри хьиз, иви хъвана, штIумна,

Якни тIуьна, яцракай ли авуна.

Мадни чапхун, мадни тараш, чукIурун,

Алдатмишун, тегьне ягъун, кIур ягъун…

Мудда туна гьар михьи затI кьацIурун,

Хаинринди хьана хуруз тур ягъун.

Агь, зи Ватан! Элкъуьрна вун чIукариз,

Маса гана, базардаллай парча хьиз.

Амма хьанач асил бине кукIвариз,

Руьгь амукьна сагъдиз, къизил-хунча хьиз.

Садвили вун хвена гена халкьарин,

Са къастуни, са кьисметди тарихдин,

Мад ахкъудна ви адлувал цавариз.

Гьуьрметарни хвена хасдиз, лайихдиз…

Дявейралди хьанач, Ватан, вун кIудиз.

Гила мефтIер ава кутаз загъадик.

Шумуд жуьре фигъил ава алчудиз,

Сагъзавай тан элкъуьриз кIанз юнгъвадиз.

БуьтIруькралди кIанзава вун чуруриз,

Гьевес, нефес ви садвилин кьуруриз.

Амма жедач ви къаст, къилих алцуриз,

Жедач сагъвал уфтанривай цIуруриз!

Имтигьанар,акур кьадар, тарсар я.

Дуьньяда вун анжах са ваз ухшар я!

Динар, чIалар, кьатIунарни адетар

Са вахъ ава вири чIехи Чилихъ кьван!

Хаталу я ваз тек са ви нефсетIар,

Масадавай жедач вегьез кьилиз къван…

02.04.20

* * *

Уьмуьрдивай затIни амач хкIамай.

Вири, вири агакьна зав алаз хьиз.

Еке цIукай цIверекIарни цкIламар

Яваш жезва, куьтягьзавай аваз хьиз.

 

ГьакI ятIани, къекъвей чIавуз деринра,

КьатIунзава, такурбурни пара я.

Пара вахт зи фена сугъул серинра,

Мублагьвилер агат тийиз, чара яз.

 

КьецIилвиле фейид я зи аялвал.

Дидеди хьиз, къужахда кьаз живеди.

ВацIа  чуьхуьн гьисабдай яз кьегьалвал,

Магьле хьана, фидай гагь чун “дяведиз”.

 

Мухан фуни аквадай хьи къуьлуьндай,

АцIайвал тир кIанзавайди къуршахдиз.

ИкIид цикIен гьикьван верцIи, шириндай!

Ахьтин нямет недай чна уртахдиз.

 

Ругуд пине алай пенжек жагъайла,

Кьабулдай хьи ам шивитдин пальтодай.

Шалам-дулах кIвачиз мягькем ягъайла,

Чанди бегьем дамахдин зуз къачудай!

 

Жегьилвили мадни гана лезетар:

Сергьят хвена пакдиз чIехи Ватандин!

Квадар жедач аскервилин адетар —

Къаравул я къени чIехи виждандин!

 

КIелна вузда, чIалан сагьигь пешедай.

Ахпа чирвал пайна шумуд несилдиз!

Бахт авай хьиз тир садахъни тежедай,

Къудратлувал хуьзвай сейли эсилдин!

 

Мадни, белки, чIехи жедай мурадар,

Асилсузри гъаначиртIа курвилер.

Кьиле гьатна тух тежедай муртадар,

Авудна зи чIехи Ватан гурвиляй…

 

Мад къекъуьнар, мад къехуьнар, зидвилер —

Асиррин рехъ ругна, рамна кIурарик.

Вилик кутаз кубутвилер, куьтвилер,

Гьарамарна рехъ умудрин нурариз…

 

Са низ гьа им хьана чIехи къулайвал.

Са низ хьана завалрикай хазина.

Са низ хуш яз тапрукьвални тулавал,

Туйда туна туьремайрин везинар…

 

Ама жал мад угърашривай такурди?

Ама жал затI, дене гудай, дад гудай?

Гьар са юзун хьанва гьакьван агъурди,

Амай хьиз туш затIни рикIиз ад гудай.

 

Кхьиз, пайиз ава жуван ктабар,

КьазватIани течиз а кар гьисаба.

Чида: мадни физ жеда зи араба,

Суалри бул кун тавуртIа кIарабар.

09.4.20

 

Зи гуьнеяр…

Дагъустандин халкьдин шаир Арбен  Къардашаз

 

Зи гуьнеяр, зи мигьияр, зи никIер,

Кьуру я хьи куьн, акъатна хъачни цаз?

Амачни квехъ куь иеси — куь лежбер?

Хквезмачни, куьтен кьуна, цанар цаз?

Закни тахсир ква жеди куьн хьунай икI.

Шегьердава, ялгъуз дагъда туна кIвал.

Амма хьанва зунни бегьем къе гъарикI,

Багъривилин атIун тийиз хура тIал.

 

Са зун хьанач. Шумуд несил гена мад

Гьи яргъариз акъатнава, туна хуьр?

Чидач, гьикьван хьанва абур варлу, шад,

Амма чида, рикIе хуьзва ви жигъир.

Хуьруьн нуькIер, катайтIани гьи яргъаз,

Мад хтана, кухтаз жеда хуьре муг.

НуькIериз кьван акьул мегер ганач чаз,

Хкведайвал хайи мукал, алаз руг.

 

Гъил къакъажна, элягъиз мад цана хвал

Дергесдалди къалинариз векьин маргъв,

Макъар цIийи лигимариз чатун цIал,

Акъаш хъийиз гьар гатфариз къубу, арх…

Зун авачиз,  куь къайгъуда хьана вуж?

Заз акъатна маса къерех, маса гел.

Жегьилвилиз сирлувилер жеда хуш,

Зунни фена гьа сирерихъ, кIвахьиз кьел.

 

ГьакI хъсан яз акун гьихьтин ятIа деб?

“ГьакI хъсан я!” — разибурни хьана бул.

Амма хуьре амай ялгъуз хайи кьеб,

Хуьре амай кIватI тийизвай хъипи зул…

Зи гуьнеяр, зи мигьияр, зи никIер,

Чидач заз къе  алатIа квел шумуд хер.

Багъиш жедай кIвалах ятIа квахьун хъвер?

Зи мигьияр, зи гуьнеяр, зи никIер…

07.06.20

 

РикIелай зи фидач…

 

РикIелай зи фидач накьвад къавар чи.

Къугъун патал тир вижевай навар чи.

ЧIерейрални жедай купIад тикъилар,

Къелейринбур тир абурун шикилар!

 

Вили гумар цаварихъ физ гурмагърай,

Циферин ким гьинаватIа суракьдай.

Лекь къарагъдай тик рагалай астадиз,

Луварин хъен чилерилай алтадиз.

 

Гьарай фидай и арада верчерай:

— Тухузва чун! Куьмекдиз фад эвера!

ЦIарба катдай, цавухъ элкъвез, элуькьиз:

— Чи верчер ваз гьикI акуна, гиликьайд?..

 

Хъфидай лекь цавун аршдай Шалбуздихъ,

Гьаятди чи хьайи къал-къиж акурди…

 

Дагъда цIарцIар гузва хци дергесри,

Маргъара тваз къалин векьер гьевесдив.

Мезредани агакьнава техилар,

Рушар физва гвен гуьз, шад яз гуьгьуьлар.

Илигайла, билбилри хьиз, манидал,

Звал акьалтдай вирибурун ивидал!

 

Нянрихъ ким кьадай устад кьавалри,

Дем кутадай инал хуьруьн кьегьалри.

Маргъухъанар, бичинчияр, малдарар

Санал хьайла, шадвал жедай мад пара.

 

Агъсакъалри худда твадай тарифар:

— Бахтлу хьурай чи жегьилрин тайифа!..

 

Гатун йикъар, йифер сад хьиз алатиз,

Аквадай хьи хуьруьв марфар агатиз.

Зулун йифер кьисмет жедай йигариз,

Молотилкад сиви самар кукIвариз.

Къизилдин къуьл гьатдай кьакьан гьамбарда,­ —

ГьикI лугьудай кефияр ви къумбардач!..

 

Зи йиф фидай мад чи къавун чIередал,

Пакамалди цIийи чIалар хъуьредай.

Къени физвач а шад йикъар рикIелай,

Жегьил хъийиз зун мад цIийи цикIелай.

 

Ватан зи!..

Дагъустандин халкьдин шаир Майрудин  Бабахановаз

 

Ватан зи, дагълар зи — ажайиб макан,

Вилер ви тухуда аршари кьакьан.

Цифери, живери, муркIари къалин

Къалурдай хьиз я заз ви яржар кьилин!

 

Агъада, дереда, югъ-йиф ягъиз къув,

Зверзава вацIари, кьулухъ туна сув.

Аранриз багъишиз, ягълу хьиз миже,

Асайиш хразва махарик тежер!

 

Бустанрин берекат, багъларин атир,

НикIерин ацIайвал, тамарин ширшир,

Булахрин шуьрбетар, рекьерин версер…

Экверихъ, цуькверихъ авай кьван кесер!

 

Инсанри, мугьманриз ачух яз варар,

Пайзава мердвилив рикIерин нурар.

Вугузва гегъигун тежер асайиш:

“Инсанвал вине тваз, хьухь куьн яшамиш!”

 

Кар хьана, атайтIа бирдан ягъияр,

Аквадач садазни ана яргъияр,

Асиррай агакьай уьтквем адетдив

Бамишда, батмишда душман нифретдив!

 

Авайвал и чилихъ булвал рангарин,

Туьнтвални такабур ава рагарин!

Тавази, теселли, генгвал, гурлувал,

Зерифвал, зегьемвал, назни нурлувал…

 

Авачир вуч ава, лагь, и чилерихъ!

Къаних я абур чи уьтквем гъилерихъ!

Къаних я бул хьунихъ сесер кьепIерин,

Къаних я лув гунихъ кьилел лекьери!

 

Ватан зи, дагълар зи — ажайиб макан,

Вилер ви тухуда аршари кьакьан!

Тарихар къатар я, лугьуз жедач сан,

Юбилей къейд жеда миллиард йисан!..

19.06.20

 

Тебрикар

Сталинграддин дяведин ветеран стха Жалилан  хва Валериказ

 

Къе са къатда пакам кьиляй

Къвезва шадлух тебрикар —

Сагъвал хьана кIанз зи кIвале,

Вири я зи шерикар.

Миграгъайни, Ахцегьайни,

Макьай, Край, Дербентдай…

Ава  зи югъ гуьрчегариз,

ТIал квадариз бедендай.

РикIел хкиз игитвилер

Чи бубайрин, дидейрин,

Вугузва зи бокал гъиле,

Жем хьиз четин вядейрин.

 

Карагзава вилерикай

Рекьер игит рухвайрин.

Цаварилай, чилерилай

Чукуриз къал къаргъайрин.

ВацIарайни уьлегьанрай,

Гьахьиз хура ялаврин,

Гьихьтин четин имтигьанрай

Фенай мурцар къилаврин!

Тахтайбурун, тахкурбурун

Икрамиз пак сурариз,

Хиялри зун къарсурзава,

Цав хуьз ракъин нурариз.

Сенгеррилай, сергьятрилай

Кам къачузва астадиз.

Хирер хьиз я ахварик квай,

Иви элкъвез лахтадиз…

 

Уяхарна мад зенгери, —

Тебрикар гваз суварин.

АцIурзава кIвал эквери,

Савкьатри хьиз цаварин.

Рагьметар хьуй кьейибуруз,

Амайбуруз — нуьсретар.

Къенин югъ чаз хвейибуруз

Виш сефер хьуй женнетар!..

09.05.20

 

Дяве

 

Таб ийимир дяведикай,

Тапан гафар чукIурмир.

Раб ийимир деведикай,

Фагьум жуван кьацIурмир.

 

Хаин мийир игитдикай.

Усалармир игитвал!

Чан аламай мейитдикай

Душмандиз жеч бажитвал.

 

Душман рекьиз герек я къаст,

Герек я рикI гьулдандин!

Асланвилин герек я маст,

Пару кьакьан виждандин!

 

Гьайиф, гьикьван игит чанар

Фена, накьв жез, чилерик.

Азадвилин экуь фонарь

Хвейибур чи эллериз!

 

Эхь, ягъайбур душманриз цIай,

Къастар вагьши кайибур.

ЭкъечIайбур цIайни вацIай,

Гъалибвал чаз гъайибур!

 

Къе рахазва мецер наши,

Игитрикай шер ийиз.

АкI я, ама кьилер вагьши,

Айгьамривди хъвер ийиз.

 

Хер ийизва, рухуз рахшанд,

Таб тваз тежер къиметда.

Алатнавай хьиз я зарпанд,

Хаинвал тваз гьуьрметда…

 

Жериди туш Игит рекьиз

Са куьнивайни, садрани!

Гъед жеда ам, цава куькIуьз,

Ватандани, ядрани!

 

Таб ийимир дяведикай,

Таб тулайрин емек я.

Тахт жедайд туш магьфедикай,

Мейитриз ам куьмек я.

21.05.20

«Лезги газетдин» 2022-йисан 21-нумрадай.

______________________________________________

Игитрин чил

 

Донбасс, Донбасс — игитрин чил,

Игитрин гьисс, кьел, иви…

Ни кьабулдач ихьтин гуьгьуьл?

ГьикI тарифдач бес за ви?

 

Къуьлуьн мяден, ракьун мяден,

Мяден цIунни цIивиндин,

Гьулдан гузвай яру мартен,

Яру ялав чуьгуьндин…

 

Гьунарлу халкь — лежбер, фяле,

Имтигьанра руьгь — алмас!

Вижданлувал — мягькем къеле,

Къагьриманар — гьар са кас.

 

Ихьтин Ватан — фашистриз кван?

Инсансузрин кIвачик руг?

И усалвал гьикI хиве кьан?

Пехърез жедан лекьрен муг?

 

Ни къакъудна? ГьикI къакъудна?

Рехъ феначни тарихдин?

Душманвилер гьикI агудна?

ГьикI нез туна синихрив?

 

Пентагондин птикрикай

КIан хьанани архавал?

Тамун чIуру кицикривай

Хурма — багъдин захавал?

 

“Са газардихъ гуда маса

Ламра вичин азадвал”, —

Ван хьаначни квез и мисал?

Гьинизна куь абадвал?

 

Бубад мал хьиз хазина нез,

Шумуд гачал хан хьана?

Маймундихъ мус акуна квез

Асландин суй, тан хьана?

 

Шумуд ампа, экъисна сас,

Элкъвена и еридал?

Гьар атайда жинабар хаз,

Палдум вегьез фиридал…

 

Ламар, шаксуз, акъатай хак,

Ийирди я секинар.

Рекьиз жери затI яни гьахъ?

Чеб бедлемна батинар?

 

Къарагъайла хваяр эркек,

Рехъ хуьз игит бубайрин,

Амукьдайни тулайрихъ экв,

Чеб телефна тубайри!

 

Донецк, Луганск, Бердянск, Херсон…

Азадвилин женгера,

Днепрди тебрикиз Дон,

Ачухарна жигерар!

 

Бандеровчийрин хашар вили

Ават хьана кIурарик!

Къурмишнава сувар, килиг,

Ракъинин мерд нурари!..

 

Россия чи! Пак Россия!

КIватI хъия ви веледар!

Душманриз я хупI азият,

Сад тирла ви эвледар!

 

Хтанва къе Донбасс лувак

Вичин хайи дидедин.

Агал жедач садрани рак

Багърийриз чи дигедин!

 

Ватан! Ватан! Бедвилер ваз

Садрани мад тахкурай!

Яру пайдах кьилел къугъваз,

Чи рехъ даим акурай!

 

Хъсан чизва чаз чи кьисмет:

Гьайиф къведач садаз чан.

Ватандиз я чи къаст, къимет, —

Авайди туш адахъ сан!..

23.09.22.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 39-нумрадай.

____________________________________________

Мерд Алидин дафтардай

ЦIийи девирдин агьвалатар

* * *

Судда:

— Куьн чара вучиз жезва?

— Гьуьрметлу судья, чан текьей итим, аялрин пул гайивалди, духандиз физва.

— Паб вични физвайди я, чIехиди! Пенсия атайвалди, дидедиз уьндуьшкадин дуьшперияр кIанзава лугьуз, кIвале жа­гъиз­вайди туш…

* * *

Кьве къуншиди:

— Вуна жуван кицIин иесивал ая, къунши. Ада, къвез, зи гьаятар чиркинарзава.

— Зиди датIана зунжурда ава. Белки, ам гьамиша ачухнавай ви кицIин гьунар туштIа?..

* * *

УстIарни муьштери:

— За ам са юкъуз ийида, — лугьуда вичин алакьун­рихъ агъанвай устIарди.

— Са юкъуз авурди кIвалах туш, за маса устIар кьада.

— Ваз кIанивал хьурай. Кьвед-пуд юкъуз­ ийида. Анжах гьакьван артух пулни хьурай!..

* * *

— Къиметар къе акурвал пака амукьзавач.

Им гьи гьал я, Къулибег?

— Ваз гьикI авай? Базарди экономикани хкажна кIанзавайни? Базардинди пул я, пул!..

* * *

— Ви мажиб гьикьван я, Къулибег?

— За ваз гьикI лугьун? Агъа кIанинди я.

— Ам гьикьван я?

— Яцра тIуьна, тIуна амайди.

— Вун яц тушни? Валай гзаф ни ял­зава?

— Гьа гзаф ялзавайвиляй тушни зун и гьалда авайди? Яц къарагъдалди данаяр вилик акатзава…

* * *

— Пенсия хьанвани, Къулибег?

— Жеда лугьузва.

— Мус?

— Чан аламукьайтIа, 65 йис хьайила.

— ?..

* * *

— Чубайс катна лугьузва, чи уьлкве туна.

— Ам вичин хайибурун патав хъфен­валда.

— Ина ам мугьманвиле авайни?

— Гьамбардин мугьман кьиф я. Кьифре кIвални хвена кIанзавани?

— Ам кьадай кац хьаначни?

— Кацерин тIем акакьдайди тушир лугьу­да а кьиф…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 42-нумрадай.

____________________________________________________________________

Нумрадиз шиир

 

Гуьгьуьллуйрин марш

Къарагъ, юлдаш! Къарагъ, ша фин,

Эвер ганва Ватанди.

Гьар са кьегьал хьанва кIвачин,

Яд кьуруриз душмандин!

 

Дяве я каш, дяве я мекь, —

Кьабул женни зулумат?

Чакай гьар сад — са уьтквем лекь, —

Иланриз къван къалума!

 

ГьикI хтана фашизм кIвачел,

Рам авур чи бубайри?

Фарашдани адан хчел,

Кармаш тийиз тубайри?..

 

Чи Россия! Ватан чи пак!

Мус хьайид я чапхунда?

Къудуз ламар, акъатай хак,

Къалгъанралди къазунда!

 

Авайди туш маса кьисмет,

Чун — Ватандин дестекар!

Ягъиз тада вагьшийрив мет,

Чирда вуж я эркекар!

 

Шак алачиз жеда къулай,

Къениндалай пакади!

Ватан патал рикIин ялав

Кьадайди туш руквади!..

12.10.22.

«Лезги газетдин» 2022-йисан 43-нумрадай.

________________________________________

Хъсан духтур

 

Яшар 80-дав агакьнавай зи дуст Къулибег духтурдин патав вичин шикаятар гваз фида.

— Валлагь, духтур, йифди ахвариз физмач. Кьи­ле тIал гьатзава, вилер дакIвазва, вучдатIа чизмач­.

— Яшар гьикьван я, халу?

— 80-дав агакьнава.

— Кьил тIа хьун, ахвар квахьун гьадавай я, халу.

— Бес япарини гагь-гагь уьфтер ядай хьиз я.

— Гьамни гьадавай я.

— Руфуни ванзава, тIуьрди иливзавач…

— Гьа карни гьадавай я.

— МетIер тIа жезва, кIвачер хъсандиз физмач.

— Гьамни, халу, гьадавай я…

— Я хва, ваз маса гаф чирнавачни? Дарман авайди тушни зи гьалдиз? — кIевиз рахана Къулибег.

— Ваз хъел къвезвани, халу?

— ГьикI бес!..

— Гьамни гьадавай я! ЖедатIа, жуван яшар жегьил хъия…

— Эгь, вун — духтур!.. — экъечIна къецел Къулибег.­

Гьалтда гьа вич хьтин Велибегал.

— ГьикI хьана, Къулибег, хъел кваз рахазва хьи?

— Хъел къведачни, я кIвал къени хьайиди, за зи дердийрикай лугьузва. Духтурдиз са гаф я чиз вайди — “гьадавай!”

— Гьидавай?

— Зи 80 йисан яшаривай.

— Кьуьзуьвал я, Къулибег ам! Адаз дарман авай­ди туш. Духтур лап вижевайди я. Ада ваз авайвал лагьанва…

«Лезги газетдин» 2022-йисан 47-нумрадай.

______________________________________________________

Таниш авани?..

Фельетон

Агь, таниш, таниш!.. Ви бажарагъдив агакь­дай къуват аватIа?.. Таниш авайда дагъдин кукIушдайни уьруьш акъудун мумкин я. Къванцикайни ниси ийида!.. Таниш авачтIа…

Гьа икI, Яран вилик квай йикъара зи дуст Къулибеган теспачавал, чинин цифедин къалинвал акурла, рикIяй тефей хиял хьанач. “Веледди вафасузвална жал?” — лагьа­на за. “Гьи душманди идан дамунал да­бан гьалчнатIа?” — мад фикирна за. Эхирни хабар кьуна:

— Ана гьикI хьана, я Къулибег? Я стха хьтин дуст? Ви чиниз вегьей рипе цуькIни квахьдайвал ава хьи? Къузадай вак авахьнани? Ви вуч квахьнава? Алукьзавайди —  Яран сувар, ша вуна ви гуьгьуьл чIурмир…

— Э-э-э, кIвал къени хьайиди. Квахьай затIни авач. Я жагъайдини. Са месэлади зи рикIиз тIал акъуднава. Къе-пака зи гадади мектеб куьтягьдайвал я.  Вири йисара вири предметрай, тарсарай виниз тир къиметар къачурди я. За адаз са медаль, са еке савкьат гудайдак умуд кутунвай. Ам­ма… Накь зи кIвализ директор атанвай. Бес, лагьана, гададин крар туькIуьн патал гиламаз къайгъуяр акуна кIанда… Захъ тани­шар авайди яни лагьана, хабар кьуна. Яъ, лагьана за, вири йисара “отлично” хьайи­даз танишар куьз герек жезва? Директордин жавабди зи кьилин кIукI гатана:

— Танишар авачтIа, медаларни чарар, савкьатар жедач… Вирибуру  хьиз, гьадани­ аттестат къачуда, имтигьанрай акъа­тайтIа, гьахьда вуздизни…

— Я хва, я директор, — лагьана за, — зи та­ниш вун я. Зи умуд захъ авай зи гада я. Ада, югъ-йиф талгьана, кIелайди я. Гилани кIелзава, ктаб гъиляй ахъайзавач. Шикил мектебдин цлал ала… Медаль гуз жедач.

— Гуз жедач лугьузвач за, —  жаваб хьана директордин. — Таниш кIанда, таниш! Гьа и райондилай гатIунна, министерстводив агакьдалди… Танишри гьялзавайди я ахьтин месэлаяр…

— Вуна, дуст, рикIиз азаб гумир. Чирвилер авайбур куьчедал аламукьдайди туш. Ви гадани гьахьдайди я вичиз кIани чкадиз­. Медалар гваз, вини мертебайрай кIватза­вайбур гьикьван авайди ятIа, чидани ваз? “Танишар” са гила туш арайра гьахьзавайди. Гьеле алатай асирда, Советрин вахтундани, чи сатирик Жамидина а месэла вичин саягъда къалурайди я. “Таниш авани?” ктаб кхьейди я касди. Папаз кутугай са шал къачун патални танишар жагъурна кIанза­вайди тир. Куьрелди, “танишар” цIийи “азар” туш. Жува-жув хуьх…

За ваз гьа и мукьвара жув шагьид хьайи маса кардикай лугьуда. Зи таниш Адибаз, гьихьтин муаллимдиз ва шаирдиз, вичин кIвалахдин йисарин тежрибани, агакьзавай яшарин кьадарни (60 йисав агакьзавай кас), пенсиядиз фидай вахтни гьисаба кьуна, культурадин ва я педагогикадин рекьяй “лайихлу” лагьай са тIвар къачуз кIан хьана. Чкадал алай вирибуру адан тереф хвена. Гьатта райондин администрациядани. Самбар тарифрин чарар авай касдихъ, алатнавай йиса­ра инай-анай ганвай. Инай-анай лагьайла, гъвечIи чкаяр  хьиз жемир. Газетрин редакцийрай, райадминистрациядай, профсоюзрай, жуьреба-жуьре олимпиадайрай… “Лайихлу” хьун патал герек вири  авайди хьиз тир касдихъ.

Чарар гваз ам министерствойрив агакьна. Ваъ лагьанач ксари чи  муаллимдизни шаирдиз. Хъсан кандидат, фадлай чIехи пишкеш гуник квайди я лагьана. Амма… Гьа и “амма” лугьунни, чи кандидатдин чандай зуз фена. “ЧIехи чкада ваз “таниш” авайди яни?” — хабар кьуна министерствода чарар кIватIзавай ханумди.

Хуьруьн муаллимдиз министерстводани таниш авачирла,  вини гьи дережадай мад “таниш” кIанзавайди ятIа, касдин кьил акъатнач. Рекьера ам гзаф  къекъвена, пенсиядизни экъечIна, амма “чIехи таниш” гьина авайди  ятIа чир хьанач. Гьа и чIавуз Адибаз акуна хьи, гьич са олимпиададани гъалибвал къачун тавур, я санизни са ма­къала кхьин тавур Дирибегаз “лайихлу насигьатчидин” тIвар гана.

— ГьикI? — гьарай акъатна Адибай. — Вуч насигьатчи? Гьихьтин насигьатар? Дирибег дередин луту тирди чизвач жал? Мектебдилай пара, белки, ам райондин чIехидан замрин кабинетра хьана жеди…

“Хкаж  хьана” кас танишрин гъилералди… Медални алкIурна хурудал… Амма ме­­далди нур гуни Дирибеган чинин чIу­лаввал артухарзавай. И кар адаз вичиз ваъ, кIвалевай факъир папаз акуна.

— Я Дириди! — гьарайна папа са юкъуз, итим  мад райондин идарадиз физ гьазур жезвайла,  — И залум хъуьтIуьн юкъуз вун гьи суьргуьндиз физвайди я? Артухлама, кьурал хуьзвай уьндуьшкадин кIекни тукIуна, чантада тунва? Аялриз ам гьарам жедайни, залумдин хва?! Бесрай ман ви  чинин ягьсузвал! Ам хъурхъ яни, садан гафни акат тийидай? Мад вуч “лайихлу” тIвар кIанзаватIа ваз? “Лайихлу итим” хьухь  сифте жуван кIвале!..

— Паб! Вун алатна рахамир! “Лайихлу” тIварар куьчебасанризни кепекдикни квачирбуруз гузвайди туш! Зи дережа гьина­ватIа фикира! Дирибег Деребег я зун! Бег! Ван къвезвани ваз! “Бег — насигьатчи”! Гила за “Бег — таблигъатчи!” тIвар къачуда! Аквада ваз къачудачтIа… Танишар кIанда, та­нишар! Абур жагъуризни алакьна кIанда!..

— Агь, ви гьа танишриз вуч лугьун, — эхиз хьанач папавай. — Абур гьа валайни фейи усал лутуяр, идан-адан кIусуна вил авайбур я. Гьайиф, къуллугъар гьихьтинбурун гъиле тунва?.. Акъатда гъиляй  къуллугъар­ — аватда виляй вирибуруз. Им куьн хьтинбурун эхиримжи кьисмет я. Гьа чIавуз же­да вакай “лайихлу насигьатчини” “лайихлу таблигъатчи”. “Лайихлу луту-гьарамчи” я вун хьтинди! Маса тIварар квев кьадайбур туш…

Къулибег зи суьгьбетди са бубат секинарай хьиз я. “Жуван хцин кIелунрал гуьзчивал тухвана кIанда. Медалар чпин “танишриз” гурай. Заз гьа чирвал артух хьурай…”, рази яз хъфена зи дуст вичин кIва­лиз, Яран сувариз гьазурвал акваз…

________________________________________________________________

АбутIалиб  Гъафуров, Дагъустандин халкьдин шаир

 

СтIал Сулейман

 

Акур тегьер лугьузва квез,

Кавказ амай мичIера,

КIуф ягъиз, пехъ кьилел элкъвез,

Гузвай сурун кичIерар.

 

ТIушунзавай саврухри чун

Асиррин терс чIулавра.

Чанда ама хирерин кун,

Гьатай яман ялавра.

 

ГьикI экъечIдай цавариз кард,

Ашукь тиртIан аршарал?

КутIуннавай адан лувар

Къазаматдин лашарал.

 

ГьикI аквадай экуьнин гъед,

Кьунвайла ам цифери.

Нурар вири ийизвай ред.

Юкъузни кваз йифери.

 

Азадвилин къарагъна гар,

Инад кьуна цифериз.

Ажеб хьана и бахтлу кар, —

Ачухна гъед эллериз!

 

Хкаж хьана мани азад,

Рагъ илифна бинедал.

ЦIилер кьатIна, къарагъна кард,

Мани лугьуз сегьнедал.

 

Дар хьана ваз ви гъвечIи хуьр,

Москвада ви тарифна.

Ви сес хьана дуьньядиз чир,

Машгьур хьана ариф яз!

 

Ачух хьана гафун къуват,

Иеси мерд камалдин.

МуьтIуьгъарун асирар мад

ТIимил я вун паталди.

 

Амма симер жезва хьи буш,

Яваш жезва авазни.

ЧIулав хабар низ жеда хуш?

Хьана хьи мез акъваз ви.

 

Амач ви сес. КIвал я секин.

Авач мумкин рахадай.

Амма ви руьгь, гьакьван эркин,

Чав гума сагъ, заха яз.

 

Ваъ, гуз жедач ерли ажал

Игитризни ашукьриз.

Вун сагъ жеда амай кьван халкь,

Камалдив чаз къуллугъиз…

 

Шивни гаф

 

Игитдиз шив — уьмуьрдин пен,

Багьа затI жеч вичелай.

Гафни гьакI я, мана кьетIен,

Ужуз жедач шивцелай.

 

Вилера — рагъ, буйдиз  — тIарам,

Япар — турар, ериш — гар.

Гьич  рази жеч къамчидал ам,

Къамчи квез я? Руьгь — азгар!

 

КIвачи кьурвалд мягькем уьзенг,

Шив къудгада, кваз ялав!

Игитдизни хас кар я женг,

Лагълагъардач цIун къулав.

 

Анжах са гаф, къиметлу гаф,

Къамчидилай къуватлу,

Герек жеда итимдиз саф,

Рахурдач мад мез шаклуз…

 

Зуьрне

 

Шад инсанриз къилихдай

Хуш я зи зуьрне.

Ада ракъин тарифда,

Рахурда дуьне!

 

Дишегьлидин тарифда,

Чилин ва кIвалин.

Ингье вучиз илифда

Дустар зал къалинз.

 

Яб гуда зи зуьрнедиз

Дагълари кьакьан.

Сесер къведа сегьнедиз

Нуш жедай гьикьван!

 

Гьайбатлубур я сесер

Зуларин муьжуьд.

Ийидачни хупI эсер

Къилихриз ажи.

 

Гагь шехьиз, гагь хъуьреда

Тарихрин шагьид.

Аваз къведа зуьрнедай

Душманар кайи.

 

Зуьрне шуьшка туш, гьелбет,

КIудиз терс кьилер.

Амма ягъиз тада мет

Ягъийрив чилел.

 

Къуллугъда за зуьрнедиз,

ХьанватIан яшар.

Терсер тергда тегьнедив,

Хкажда аршар!..

 

Рагъ акьадайла

 

ХкечIдайла гьуьлуькай рагъ,

КуькIуьн жеда кьакьан мурцар.

Къеле гайи кварцин саягъ,

Къизилди хьиз гуда цIарцIар.

 

Кьуркьушумдин квахьда чIулав,

Ачух жеда михьи къизил.

Руьгьдай квахьда къайи хашлав,

Мани мецел къведа кьезил.

 

Ашукь тежер амукьдач кас,

Акурла и экуьн сегьер.

Синер къвазда къуьн къуьне тваз,

Стхайри чеб кьадай тегьер.

 

Дагълар кьакьан, секин гьикьван,

Агудиз югъ санал чпин,

Ахварама хуьрер накьан,

Кьилихъ дагълар галаз эркин…

Лак чIалай.

 

Мегьамед  Агьмедов, Дагъустандин халкьдин шаир

 

Легьзеяр

 

Легьзеяр хъваз, жезвач зун тух,

Мад пара я къанихвал.

Кьуразва туьд гена артух,

Агатзава дарихвал.

 

Югъ — и дуьнья вири гвай вав.

Йиф — къахкъудна ацIай тав.

Амма кьведни я хьи кьве лув,

Тухузвай вахт тарихдиз.

Ана гьиссна кIандачни жув

Садвал хуьниз лайихди.

 

Йикъахъ жеда йифен серин,

Йифехъ — пакам яр ширин.

Инсанриз куьз ганвачтIа бахт,

Хуьдай руьгьдин разивал?

Дарих жезва, катайла вахт,

Хабарсуз я кьуьзуьвал.

 

Гьикьван кIанда инсанриз и легьзеяр?

Агъзур йисни аквада хьи зерре яз…

 

Гатфар

 

Мартдал жедач ихтибар гьич.

Мад ахгатда къайни циф.

Амма тарцив агатдач кичI,

ТIурар дакIваз, редда йиф.

ПIузаррикай гуя таза

Кушкушзава: “Кьуьд туш заз!”

Акваз ихьтин къаст, хцивал,

Мартдиз жеда регъуьвал.

Апрель ала гьа гуьгъуьнал,

Гваз ачухвал, верцIивал.

Рагъ экъечIда, авахьда хвеш

Пешерилай пешерал.

Кужумнава вирида кьеж,

ЧIиж элкъвезва цуькверал…

* * *

Мукьва я заз и зулун чIал,

Руьгь ачух я адаз зи.

— Мукьва я заз дурнайрин гьал,

Цавар атIуз, квай тади.

Сефил кушкуш кьурай векьин,

Бахтлу йикъар хьайи бул,

Къалабулух цавун эркин,

ТIурфан гьиссна, къачур фул.

Гарун уьфтни я заз таниш,

Стха я ам саврухдин.

Вири рекьер ачух, ениш,

Авачиз са къурух гьич.

Вири, вири санлай икIа

ГьакьзаватIа гьикI зи рикIе!..

* * *

Амач сесер, кIвахьна пешер,

Чинар йифе я секин.

Гуя ктаб кIелна бетер, —

Эхиримжи чар элкъуьр.

Амма ксай ахварани

Тикрар жезва зи мецел

Йикъан гафар, тапарар туш…

Гьар са гаф я заз эфзел!

* * *

Лацу хъуьтIуьн лацу я югъ,

Жив — кьуьлуьник эркиндиз.

Михьивал я адан къуллугъ,

Элкъвез, къугъваз, секин жез.

Михьи лацу чар ква вилик,

Ачух я заз адан чин.

Зун къах хьанва, акъвазна тик,

Кам къачузни кичIезва,

Живедал гел таз кIвачин…

Авар чIалай.

 

Сталинграддикай шиирар

Андрей  Петров

* * *

Алугай чуьл Россиядин,

Вуч ваз чIехи гъамнавай?

Ваъ, дергесрин зулар тушир,

Танкари вун рамнавай.

Ваъ, гьамбарриз фенвачир къуьл,

Чурурнавай накьвара.

Алатнавай кенефдин кьил,

Мани гьатна накъвара.

 

Иви алай ярар векъи

Йиф-югъда куз къилав кваз,

ТIурфан тушир дагъдал рехи —

Чуьллер кузвай ялав кваз.

Сагъ амукьай тек сам-игит

Эзмишзавай жаллатIди.

Хендедайрин шел жез илитI,

Язавай чун къуватдив.

 

Эхь, яргъалди хьана эхун,

Рагъ чир техжез руквадай,

Берлиндиз кьван фидалди чун

Волгад  багьа яхадай.

ГьакI ятIани, руьгь садвилив

Чна чи мерд гъилерив

Кьисасдин ваъ, азадвилин

Пайдах бахшна эллериз.

* * *

Женгина зун пулемет гваз

Авай, беден куьцIена.

Лейтенантни, килигиз чаз,

Жизбинавай бегьеман.

ЧIикь-чIикьзава лишанар сагъ,

Ялав къуриз луьледай.

Гагь кьуру шим гару кстах

Вегьезва чи келледал…

Гила, ягъиз вижеваз ял,

Шадвал чна къурмишна.

Гуьмбетдин хъен ала мукьвал,

Ада гьиссер багъишна.

Гуьмбет ава багъда секин,

Сур хуьз багъри стхайрин.

Къугъун тушир — женг тир четин

А къагьриман рухвайрин.

 

Фикирар

Леонид Решетников

* * *

Мукьва я чаз гьам мах, гьамни гьакъикъат.

Вири чна алемдивай къачузва.

Амма гагь-гагь са твар ийиз фаракъат,

Чна пака кьил гъидай къаз атIузва.

 

Югъ-къандавай артух жезва, алахьиз,

Гумни, руьхъни, пасни, муьрхъни ракьарин.

Са бязибур разини я:

— КIвалахдин

Харжияр я, — лугьуз вири руквариз.

 

Фагьум тийиз, хел атIузва тарцелай.

Белки, гьа гьам чаз артухан герек тир.

Къвердавайни тIимил жезва къецелай

КIекIедин ван,

Вич там патал куьмек тир.

 

ЦIийи асир атанва икI ракIарал,

ГъвечIибур туш адан гьар са месэла­.

Ада са къат ван твазва чи япара —

Инсанар! Хуьх и чил, цав — гуьзелар…­

* * *

Владимир Гордейчей

Метродин станция

“Революциядин майдан”

 

Монументар акъвазнава, чан алаз.

Мугьман гада ама абуруз килигиз.

Ангье лентер, къудгунзавай ван алаз,

Ангье наган — кIандач чилел эцигиз.

Жегьил мугьман акахьзава рикIелди

Москвадин чIехи халкьдик михьи тир.

Хкаж жезва ам метродай винелди

Яру къелед патав, гьуьндуьр чIехи тир.

Кремлдиз килигиз, ам гьейран я.

Жегьил вични артух инал гуьрчег я.

Гуя цIийи Гагарин я, жаван я,

Цаварив вич гекъигзава, са гъед яз.

Шумуд сефер чIехи хьана тирдалай

Гададиз вич аквазва и сятера.

Гуя ракьун матросри ам виридалай

Цава кьуна чпин ракьун къуьнерал.

* * *

Экуь цIу къулавай тухузва вилер,

Лап гьа кьил элкъвезвай, рикIеллама зи.

Дидеди ахварай авудна кIвале,

Кьуд пата гьелелиг амазмай  мичIиз.

 

Кагьул тир, хев квачир къарагъуник гьич.

РикIивай гьиссзавай тирди заз туькьуьл.

Эл гьеле ксанма, кьуд пата мичIи,

За гьиниз атIузва мад яргъал мензил?

 

ДакIардихъ саврухди атIузвай хьиз ракь,

Ванзавай — вуна вуч куьмекда, инсан?

Агь, нагьакь, лап нагьакь хтана зун накь,

Са гьяд югъ паталди хьана икI жаздан.

 

Пичинал мад сефер элкъвезва вилер,

Дарих я, де гьиниз чуьнуьхда на жув?

Фул къекъвез, экъечIна зун къайи къецел,

Тадиз чин чуьхвена, рекьиз чанда къув.

 

МуркIадик дакIунвай легв акур чIавуз

РикIяй зи къвезва себ лап кIанзни-такIанз…

Мад вучда, абур тир зи сифте йисуз

Мектебдиз кIвалахиз физвай са яргъаз.

 

Дидеди, чин сефил, аладариз хьухь,

Гуьзетдай секиндиз зи гьар са юзун.

Гуя зун аял я галамай хурухъ,

Четин я кьведазни къе чара авун.

 

Тегьмираз  Имамов

* * *

Пулди ванда: верекь-верекь!

Чандиз нушдиз акъатда гьекь.

Пул гвачирла, буш яз жибин,

Амукьдач хьи рахар мумкин…

* * *

Пашман накъвар —

Туькьуьл яд хьиз виридалай.

Шадлу накъвар —

Ширин я хьи виртIедилай!

* * *

Чидач, вучиз ятIа и кар:

Са берейра кIан жеда заз кьецIил­вал­.

Амма, вучда, гьа легьзеда

Гьиссда кьилин кьезилвал.

* * *

АкI жеда заз, зун акьалтIай бишид я,

И дуьньяда авачир хьиз са сесни.

Секинвили гьарайда заз, вагьши яз:

— КъакъуднатIа ви кьарайсуз гьевес ни?..

Урус чIалай.

Таржумаяр — Мерд  Алидин.

«Лезги газетдин» 2023-йисан 11-нумрадай.

_________________________________________________________

Ражаб булах

 

Жагъизвач заз гекъигдай затI

Ражаб бубад булахдин яд.

Ви эвезар аватIа мад,

Шалбуз дагъдин къаймахдин дад!

Чигер кIватIиз къурухривай,

Эквер — кьакьан бушлухривай,

Шекер — сусан сандухривай,

Ражаб бубад булахдин яд —

Шалбуз дагъдин къаймахдин дад.

Тай авач ви къайивилиз,

Сад Аллагьди гайивилиз,

Хва сагърай вун гъайи кIвализ,

Ражаб бубад булахдин яд —

Шалбуз дагъдин къаймахдин дад!

Ирид чилер, ирид цавар —

Ачух я ваз вири навар!

Вун хъвайи кас я бахтавар,

Ражаб бубад булахдин яд —

Шалбуз дагъдин къаймахдин дад!

Зи кьеб, зи къул — хайи Муграгъ,

Ви къаравул я ЧIехи Рагъ!

Эбеди вун хьурай гумрагь,

Ражаб бубад булахдин яд —

Шалбуз дагъдин къаймахдин дад!

30.04.23

«Лезги газетдин» 2023-йисан 18-нумрадай.

_________________________________________

Йисарин хтар

Поэма

 

И дуьнья са фана багъ я,

Куьне квез гьуьрмет ая тIун…

(Етим  Эмин)

 

Итим яни, тушни вун

Къалурда ви уьмуьрди:

Вуна гайи хийирди,

Вуна тагай шийирди…

(Алирза  Саидов)

 

*  *  *

Йисар, йисар — хтарихъ хат,

Физва къатар, шумуд къат!

Лацудини, шуьтруьдини,

Яру, чIулав са бубат…

 

Чим галайди, гъайиди къай,

Акурди циф, гагь-гагь цIай,

Гишинз къекъвей, тух яз къекъвей,

Гагь ичIи жез, гагь ацIай…

 

Гьи йис хъсан, гьим тиртIа пис,

Ни лугьуда? Чида низ?

Са-сад рикIел ава хкиз,

Са-сад вахчуз, эхцигиз.

 

“Зи йисар я зи девлетар”,

Лагьай ксар, уьлметар,

Гьихьтин туна куьне тарсар?

Гьихьтин туна девлетар?

 

Вуч хьана квехъ ийир дамах?

Гьихьтин мани? Гьихьтин мах?

Хъуьруьн пара хьанатIа квехъ?

Серин, вилел гъайи нагъв?

 

Нин кьуна гъил, низ гана рикI?

Къуьл цанани, никIе — цуькI?

ГьикI алудна куьне аран?

ГьикI алудна дагъдин тик?

 

ГьикI кьабулна кIвале мугьман?

ГьикI чир хьана дуст-душман?

Гьикьванбуруз гана шадвал?

Шумуд туна яз пашман?

 

Йисар, йисар — гьисабар ваъ,

Инсанар яз хьайи захъ,

АтанатIа шумуд дуван?

АтIанатIа шумуд гьахъ?..

*  *  *

1943. Зи сифте йис,

Дуьньядиз зун гъайиди,

Рахурзава ада зи гьисс,

ТIварни ала — хайиди.

 

Заз чидачир адан къилих,

ТиртIа гьикьван заланди.

Геж чир хьана, гьикьван къаних

НезвайтIа ам душманди.

 

Агакьнавай фашистрин кам

Волгадивни Кавказдив.

Шадвилелай пара тир гъам,

Кузвай рикIер аязди.

 

Душман гатаз фенвай буба,

Халу, амле, акьрабар…

“Вагьши тергда! Гъидач талба,

Хада кьулан кIарабар!..”

 

Сталинградди фашистриз — сур,

Майдан гузвай мейитриз.

Чпиз чпин къалумиз тур,

Игитвал чи бажитиз…

 

“Эдельвейсар кана, хашар

Багъишзавай Кавказдиз,

Фашист кицIер, квез куь лашар

Яда, эхдач чи назди!”..

 

Хкажнавай игитри марш,

Алудиз яс цаварин.

Ихьтин юкъуз экечIна къаш

Зи кьепIинин тангарик.

 

Дидедиз — хва, бубадиз — берт,

ЦIийи аскер — Ватандиз!

Шумуд рикIин цIрана дерт,

Уламар гуз асланриз!..

*  *  *

Хва хьайидан хабарди шад

Шив багъишна бубадиз.

Къуват ганай са шумуд къат,

Душманрин пен барбатIиз!

 

Дидейри цан, дидейри тум

Цана гегьенш никIера.

Гьар дердиниз гана дурум,

Муьгьуьббат хуьз рикIера…

*  *  *

Гъалибвал гваз буба варцел

Хтай чIавуз кIвалин чи,

Зун къугъвазвай, ифена цIвел,

КIерпейрик кваз кимин чи.

 

Чемодан гвай аскер халу,

Низ чидай, зи буба тир!

Пагь, а югъ тир гьикьван зарлу!

Гьикьван зи бахт ахъа тир!

 

АцIурнавай медалри хур,

Къирав кьунвай спелри…

Къалин хьана ракъинин нур,

Рак кьазмачир гуьрцелри…

*  *  *

1953-йис. Хьанвай закай

Школадин ученик.

Чирвилерин къачузвай пай, —

Сифте камар гьелелиг.

 

Аламатар тир а тарсар.

Яшлу муаллим Абдуллагь,

Диндирмишдай тир ам устIар,

Гьакьван кIандай кар-кIвалах.

 

Тарс чир тавур жедачир югъ.

Чарчел шикил чIугвадай

Чи къиметдин, тушир шулугъ,

Гъетер гвай хьиз аквадай.

 

Чанта ацIай хьанай “вадар”

Агъсакъалдин гъилелай.

Тарифардай, кьуна хьиз тIвар,

Кап алтадиз кьилелай.

 

Чун, аялар, адан гъилик

Юмшагъ жедай, кIелер хьиз.

Классрай чун фенай вилик,

Гатфарар физ, хъуьтIер физ…

*  *  *

Бирдан хабар, — чIулавна югъ,

Эвел тиртIан гатфарин:

“Кьенва чи вождь…” Ишелрин

юргъ…

Хур гатазвай папари.

 

Са муаллимди, галачир гъил,

Хтай залан гъазадай,

Рахунарнай, къарсурдай гьуьл,

Рагар, белки, юзадай.

 

“Вождь амачиз, ама Ватан,

Ама халкьдин Игитвал,

Ама садвал, гъейрат, виждан,

Ама руьгьдин бажитвал.

 

Вилик чIехи мурадар ква,

Рекьер — гьикьван экуьбур!

Ватандиз жен гьар сад арха,

Ниятар яз михьибур!..”

 

Ветерандин насигьатрин

Акьазвай чун гъавурда.

Айиб гъидай гьакъикъат тир,

Къенин кар къе тавуртIа…

*  *  *

Хуьрер, кIвалер жезвай къулай

ГЭС-ри гуз экв Ильичан.

Кьит жезмачир хуьрек къулал,

Хразвай гам, халича…

 

Темпел ксар гатазвай терс,

КьацI язавай крариз.

Комсомолрин гужлу тир сес,

Зур гуз сирлу ярариз.

 

Зи фельетон — “Яд Лахама”

“Коммунистдиз” акъатнай.

Акьурди хьиз тумпуз кьама,

Хуьруьк къиргъин акатнай.

 

ЦIийи кунгар хкиз хуьруьз,

Ахвар квахьнай советдин.

Залан къванер юзурда хьи

Халкьди авур туьгьметди!..

 

Шалбуз дагъдин земземдин яд

Къени хайи хуьрема.

Шаирвилин сифтегьан “къад”

ИкI авунай бегьемар…

 

Гзаф крар жезвай кьезил,

Цан цаз, гвен гуьз, юг гатаз.

Куьруь жезвай яргъал мензил,

Машинар физ кьуд патаз.

 

Амачир жед суал шаклу,

Космосдиз кам вегьенвай.

Ватандиз тир крар паклу,

Кузвай руьгьда жуьгьенар!..

*  *  *

1963. Ингье зун

Ала яргъал сергьятдал.

КьетIенбур я гьар са юзун,

РикIел текъвез регьятвал.

 

Копет-Дагъдал фейи гатар,

АтIай хъуьтIер, гатфарар

Лигимарай я зун чатар,

Къилихдинни заргарар.

 

Сергьятчидиз чидач ахвар,

Чидач рекьин заланвал.

“Няс душмандал къурда за хар!

ЧIухда адан уфтанвал!”

 

Сумбардикай Самур хьана,

Копет-Дагъ заз Шалбуз тир.

Пеле даим зи нур хьана,

Ни лугьуда ялгъуз тир!..

*  *  *

Амма вучда! Ватанд кьиле

Гьатайди хьиз вакIарбан,

ВакIан хци кьитна кьилер,

Чил авуна такварган.

 

ГьажикIайра туна вири,

ЦIвегь авуна фан къафун.

Тунач садахъ ният ири,

Юнда туна буш рахун.

 

Эхирни вич авуна йихт

Тахт хуьн патал Ватандин.

Михьна чи багъ, чи ратни ник,

Рехъ ахчухна Виждандин…

*  *  *

Пудкъанни вад — пудкъанни цIуд —

Вад йис фена вузда зи.

Чидач, гьикьван чарар яцIу

Сахламишна кузда зи…

*  *  *

1973-йис…

Зун мектебдин муаллим я.

Амач мажал гьич жедай кис,

Къайгъуярни къалин я.

 

Виш аялдин виш жуьт вилер,

Ваз килигиз, гьейран я.

Кьабулзава ви чирвилер,

— Жегьилвал вуч девран я!

 

Республика ала кIвачел,

Элкъуьриз чил багълариз.

ЦипицIлухар, ахъайна хел,

Агакьнава дагъларив!

 

Чилер юзай нетижаяр

Алудзавай эллери.

Аранривай къачуз паяр,

Ери кьазвай хуьрери…

 

Къазмайрилай Тагьирхуьруьн

ЧIугвазвай зун Самурди.

Махарин там — мелгьем ширин,

Мескен хьиз я махпурдин…

 

Зегьметчийрин “гъетерикай”

Кхьин тавун гьикI жедай?

Сел тахьанмаз гьекьерикай,

Къарабасда ник жедач…

 

Орден ганай газетдиз чи

Гьакьван чIехи Гьуьрметдин.

Къимет тир ам зегьметдиз чи,

Къелемчийриз адетдин.

 

Зи чIалариз сифте сефер

Шииратдин Меккада

Халкьди ганай чпин сесер,

Савкьат ганай аквадай.

 

Сифте сефер Сайдумовахъ

Галаз хъванай “чаяр туьнт”.

Эхь, чир хьанай авайди захъ

Парцик кутаз жедай къуьн.

 

Агакьайла, алаз жилдер,

Поэма зи — “Сергьятдал”,

Цав кьван гегьенш хьанай

зи хъвер,

Шадвалзавай кьисметдал…

 

“Шаир — муаллим” — кьуна зи тIвар

Аялрини агьилри.

Тешкилзавай герек шартIар,

Къачуз тежер къизилрихъ…

 

Зи Периди гъана кIвализ

Къулайвални ацIайвал.

Кьеб рахуриз, гана рикIиз

Веледрин чим, кадгъайвал…

*  *  *

1983-йисуз

Хтанвай зун меркездиз.

Илимдин пар вилик тухуз,

Тежрибадин эвездиз.

 

И шартIара гана эвер

Заз къуллугъдал газетдин.

Касбуба тир чIехи сердер,

ЦIарар кIелдай лезетдив.

 

Лагьана заз: — Инлай кьулухъ

Инаг жеда мескен ви.

Эдебдивди ая къуллугъ

ЧIалан михьи жуьгьенриз…

 

Зи кам тефей амукьнач пIипI

Жуван багъри Ватанда.

Ачух хьана заз гьар са чIиб,

Гьейранвал тваз чи чанда!

 

Мерд Алидиз элкъвена тIвар,

Къелемдикай хьел хьана!

Бушвилелай чIугуна цIар,

Руьгьда халис вел хьана!

 

Очеркарни фельетонар,

Шад хабарар, тебрикар…

Таъсибдин тар вине туна,

Пара хьана шерикар!

 

Ктабрикай хара хьана,

Кхьиз, даим чIурна за.

Шив датIана гара хьана,

Цуькверин багъ хьурна за.

 

Вилив техвей гьуьрметрикай,

Къиметрикай пай гана.

Заз къелемдин зегьметдикай

Гьар са йикъан гьай хьана!..

 

Амма вучда? Чи генсекар

Фена са-сад эхирдиз.

Рекьерал къвез терс кесекар,

Дуьнья дарна нехирдиз…

*  *  *

1993-йис… Залан йис

Агатна чав лап иблис.

Парабуруз хьана гьакI пис,

Парабуру кьуна гьис.

 

ТунатIа затI тавур дегиш?

Маршарикай тIач хьана.

Ваучеррив кьацIурна тIиш,

Зегьметчидин кIвач хана.

 

Беловеждин тама санал

Къув ягъай пуд чакъалди

Квадарна чи карни камал,

Къал чимна гьар магьалдиз…

 

70 йисуз кIватIай

Мал тарашна ампайри.

Къаралмишри, ният кьацIай,

РикI тIуьна чи лампайрин.

 

Коммунистар тир гафарай,

Гьихьтин чIулав душманар!..

Дуствал туна гьикI кафанра?

ГьикI батмишна замана?..

*  *  *

1999-йис. Са юкъуз

Геллегьри чал гьужумна.

Жедачни вун ажугъди куз?

ГьикI чанди цIай кужумдач?

 

ГьикI къалурдач дагъвийри чеб

Тван тийирди руквара?

Атайбурун атIана еб,

Чирна чпин магъара!

 

Чун Россия тирди чирна.

Чун — невеяр Игитрин!

Ваъ, усалриз гардан кIирнач,

Кьакьанвал чи бажитна!

 

Москвадай атай чIехи

Регьберди чи тарифна:

“Такабур я дагълар рехи,

Чидайбур туш зайифвал!

 

Икьван гагьда заз куьн хуш тир.

Гила артух кIани я!..”

Ватан хуьнин алхишди и

Рахурна чи манияр!..

*  *  *

2003-йис.

60 хьана яшар зи.

ВацIун ериш жезвачир кис,

Ахтармишиз аршар зи.

 

Дувандин ван девирдин няс —

Севт хьиз рагъул кIамарин.

Жуван саягъ чIугвазвай бягьс

За терсвилив ламарин…

*  *  *

2013-йис…

Бижвал, бедвал пара жез,

Базардаллай билбил ажиз,

Гъейратдивай чара жез…

 

ГьакI ятIани, руьгьдин муькъвер

Саламатдиз хуьн патал,

РикIин цIа куз хьана мекьер,

Рехъ виликди фин патал…

*  *  *

Ингье гила кьве агъзурни

Къанни пудни алукьна.

Низ кьезилди? Низ агъурди?

Нихъ вуч гьава галукьна?

 

Фашизм мад фарашзава

Капиталдин къузгъунри.

Гьалалдин мал тарашзава,

Рехъ ачухиз азгъунриз.

 

Кьудкъад йисан виликди хьиз,

Мад ава чун савашда.

ТIегъуьндикай дуьнья михьиз,

ГьикI чна женг явашда?..

*  *  *

Ингье рангар хтарин зи.

Шумуд жуьре элкъуьнар!

Зар артухиз яшарин зи,

Тежез ерли секинар…

 

Миграгъа зи ама гелер,

Эренлардин жигъирра.

Анин гьава, анин цуьквер

Дири я зи шиирра.

 

Диде, буба — хайибур зи

Фаракъат я Самурда.

Кьисметди гай муг я ам зи.

Несилри заз ахмурдач.

 

Лезгидалди рахурна за

Пушкин, Гейне, Гьамзатни.

Абуруз утагъ гьазурна за

Жуван руьгьдин къуватдив.

 

Гьикьван дустар къакъатна зи,

Гьикьванбур мад жагъанва!..

Яшар бегьем алатна зи, —

Хтулрини кьатIанва.

 

Хуш жен-тежен. Гъвелер я зи

Кьисметдинни къелемдин.

Ивидик квай кьелер я зи,

Ганвай чIехи алемди.

 

Фида йисар мадни шумуд,

Залан жез пар теспягьрин.

Рекьеривай жезвач зун кIуд,

Жезвач гьисаб куьтягьиз…

13.03.2023

«Лезги газетдин» 2023-йисан 22-нумрадай.

___________________________________________

Яцра цайиди…

(Фельетон)

Гьамиша ачух пелелди, мез дилавар яз рахадай зи дуст Къулибег, и сеферда акурла, заз чир хъхьанач.

Вичизни зун чир хьайиди хьиз туш. Къвалавай тIуз, саламни тагана, элячIна.

— ГьикI хьана, я Къулибег? Я кIвал къени хьайи кас? Куьгьне дустарни саймиш хъийизмач хьи?

Зи ван хьайи ада кам явашарна, са кве ятIа акьурда хьиз, кьил хкажна.

— Яда, я чан зи стха хьтин дуст! – рахана ам, зи къаршидиз хтана. – Кас ахквадай  гьалда тазвани чун? Фу кьилиз  хьайибуру чна, пенсионерри, дарманрихъ гудай пулни бес тежезвайбуру, пара незвайди хьиз, мад пенсиядикай атIанва. Бес, лугьузва, вун кIвалахзавай пенсионеррик акатзава. Гьахьняй пенсияни артухардач. Алава яз, гайи пулни вахчуда. Пенсийрин фонд «алдатмишиз» кIан хьана кьван заз…

— Яда, я факъир… Вавай ахьтин къурулушар алдатмишиз жезвайди яни? Гьавая жува жуваз тIуькь гумир…

— Жезвалда алдатмишиз. Зун кIвалахдик кумачиз шумуд йисар я! Амма зун кхьинрал (газетриз, журналриз) машгъул кас яз, и мукьвара жуван са макъала кхьин хьана. Амни газетдиз гьасятда чапна, гонорарни гана ксари. За кьатIайвал, газетдин макъаладай заз, гьуьрметни зи патаваз, 500-ев агакьна пул ганвай. Ам карточкадиз атунни, пенсия гузвайбуру зи пенсиядал гьар вацра алава яз гуз эгечIай  1000 манат ахтIана. Зун «кIвалахзавай» пенсионеррик ахкатна эхир!

Гьукуматди, эхь-эхь, гьакьван фагьумлу, жумартлу, къайгъу­дар гьукуматди «кIвалахзавай» пенсионерриз алава пул тагунин къарар фадлай кьабулнавай. «КIвалахдин мажибни, пенсияни къачуз, пенсиядал алаваяр вучиз кIанзава?» лагьана заз. Зи пенсиядин кьадар, 50 йисуз кIвалахнаватIани, гилани агъа кIанинди я. КIвалах тавуна пенсия къачурбурулайни агъада ава жеди… Социальный, яни кIвалах тавурбуруз гузвай текьинин чарадин пенсия исятда 13 агъзурдалай алатнава.

Зиди 12 агъзурдал алама. Бес! Яцра кьван кIвалахна, яцра цайиди масада незва…

«Гзаф рахамир, — лагьана заз, — гзаф рахайдан сивиз ядни фин мумкин я. КIвалахзамач лагьана, тапан  справкаяр ганвай вун лутуйрин луту, угърийрин угъри тирди чизвани ваз?» — лагьана, къурхуярни хгана заз…

Де гила вуна лагь, зи пел гьикI ачух хьурай? Ни ачухрай зи гуьгьуьл? Зун вири уьмуьрда кIелиз-кхьиз вердиш кас, гьа жуваз гайидал рази хьайиди… КIвалах алакьзамай кьван за ялна. Жуван чIаларалди, кхьинралди несилар тербияламишиз алахъна. За ктабар кхьена, жуван пулдихъ абур акъудна, халкьдиз пайна… КIвалах алакь тийизмайла, ял ягъун кьетIна. Бес за жуван къелемни гадардайни? Кхьин  хъийидачирни затIни? Кхьинни кIелун авачир уьлкве гьихьтинди жеда? Макъала кхьена — зун зи «амадагри» — социальный «гьахъвал» гвайбуру жазаламишна… Мад кхьейтIа, мад жазаламишда! За кхьей кьван ктабрай са пай гонорар ганайтIани, зи кIаник са вижевай машин жедай, аялри адакай менфят хкуддай. Я туш санал са къулай кIвалер къачудай – хтулриз регьят жедай. Хьанач, ганач эхир гьа пуларни садрани. Писателдин кIвалах гьакьван къиметсузди, гьуьрметсузди яни бес?

— Къулибег, — рахана зун адав. — А тегьерда «жазаламиш» хьанвайди са вун туш. Асибурун юкьва и девирда, хабарни авачиз, «жазайрик», хатайрик акатзавайбур пара хьанва, дуст.

За ваз яцракай са къаравили ахъайда. Са куьгьне ктабдай кIелайди. Хандин никIе цан цазвай яцраз алаф кIан хьайила, вилик кьел авай сини гъана лугьуда.

Яц рахана: — Я иеси, заз гишинзава, алаф це. Кьел куьз я зи?

— Кьел ви паквариз я, — хъел атана инсафсуз хандиз. – Мез хвена, кьел неъ, ядни хъухъ. Тух жеда вун.

— На, зи иеси, за цайидан са пай кьванни вахце…

— Яцра цайиди яцраз хгайла заз вуч амукьда, авам? – жаваб гана ханди…

Вун гьа яц я, Къулибег. Ваз гудайди ганва. Мад хгудайди вилив хуьмир…

— Яцракай къаравилияр зазни ван хьайиди я, Деребег стха. Яц хъуьтIуьз мекьила текьин паталди, ханди адаз къав алай тевле эцигналда. Анжах анаг фитедикай михьун иесидин рикIелни атанач. Гатфариз яц цаниз акъудайла, акуна хьи, ам фитедин гъурушда ава. Тевледа кьил тваз жедай гьал туш. Тахсир яцрак кутуна: «Пара тIуьна-пара кьацIурна. Яцра авурди яцра вахчун лазим тир…».

Бес! Ихьтинди я, дуст кас, девир. Зун геж ахварай аватна…

— Вири девирра, Къулибег, яцранди – ялун, хандинди – буйругъар гун хьайиди я. Вахтар финалди дуьнья дегиш хьайи чка авач. Мад кхьимир затIни. КIвалах тийизвай пенсионер жеда вун. 500 къачудач, кIвалахна  атай. Гьар вацра 1000 вахчуда, кIвалах тавурла, гузвай…

— Бес чирвал, акьул, камал ни гуда, чун хьтин яшлубуру, пенсионерри тагайла? Савадлувал хкIанзамачни?

— Пара савадлу хьунни хаталу я дуст. Иллаки «цIийи ханариз» савадлу несилдив рахун ерли хуш туш. Жуван савад жуваз тур…

«Лезги газетдин» 2023-йисан 24-нумрадай.

_______________________________

Вагьшийриз — лянет!

 

Вагьшийри мад къурмишна чIулаврин завал,

Гурханадиз элкъуьрна шадвилерин кIвал.

Шумуд диде шехьна мад, шумуд етим — кур,

Шумуд руша гатана чпин назик хур…

 

Пулдихъ руьгьни жасадар ганвайбур маса

Азмишдачни, руьцер хьиз, кIурарик са-сад?

Пак ивиди исандин, квачир са гунагь,

Батмишда куьн, буьтIруькар, амачиз панагь!

Лянет я квез къведайди мецерилай чи.

Тфуд кIвал я эхирни гьар садан вагьши.

Террористар терг авун я чи кьилин тарс.

Чи садвилин сенгерар жерибур туш хаз!

 

Алахъмир куьн, абдалар, кутаз чак къурху,

Вагьшийрив чи куьруьд я гьамиша рахун:

Гьа куь иви жеда квез, эхь, хешилни хаш,

Кьилелайни кими жеч чи кьисасдин лаш.

23.3.2024

«Лезги газетдин» 2024-йисан 14-нумрадай.