Чна гьеле хабар гайивал, алукьнавай йис юбилейралди девлетлу я. Абурукайни сад Дагъустандин халкьдин шаир Байрам Салимован 90 йис тамам хьунал гьалтзава.
Шаирди яргъал йисара чи газетдин редакцияда, культурадин отделдин заведующий яз, кIвалахнай. Вичин вахтунда ада хайи чIалан хазина хуьзвай къулав хейлин жегьилар агудайди я.
Редакциядай экъечIайдалай кьулухъни Байрам Наврузбеговича чакай кьил къакъудайди туш. Лап эхиримжи йикъаралдини ада чи газетда вичин хсуси рубрика — “Ифей маша” кьиле тухвана. Хейлин месэлайра чун, адан виликан сухтаяр, чIехи шаирдал алукьиз хьана. Гайиди я ахьтин хийирлу насигьатарни рагьметлуда, кIусни инжиклувал авачиз.
Мукьвал-мукьвал ада тикрардай: “Литературадин, культурадин хилера кIвалахзавай журналистрихъ гьамиша яцIу хам, чIехи сабур хьун лазим я. Куьз лагьайтIа, абурун патав къвезвайбур гьиссериз назик, фад хкIадай, гагь-гагь гьуьжетризни акъатдайбур я. Сабурдивди кIвалахайтIа, кьве патазни хийир жеда. Иллаки — газетдиз…”
Байрам Наврузбеговичан гафарин гьахълувал чна, ам чахъ галамачирла, мадни дериндай гьиссзава.
Къенин нумрада, шаирдин цIийиз гьазурзавай ктабдай эсерар гуналди, чаз адан юбилейдин йис ачухиз кIанзава. Умудлу я, шаир рикIел хкидай материалар, документар чаз мадни къведа. Юбилейни, чи фикирдалди, виниз тир гьазурвал аваз, тешкиллудаказ кьиле фида…
Мердали Жалилов
______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Селибур
Мад аватIа и дуьньяда ихьтин чил,
Ихьтин векьер, ихьтин цуьквер, бубуяр?
Лекьерив гвай, кьилел элкъез, вини кьил,
Агъа кьиле авай кьуьлиз дудуяр.
Маргъунава Мариятан адахлу,
Къуьнер вичин гьекь акъудиз къалуриз.
Мехъер жеда и мукьвара дамахлу,
Гьеле такур гьич саданни вилериз.
Машгьур ашукь жеда ахьтин мехъерик,
Далдамдинни зуьрнедин сес явашриз,
Хабар ийиз Селибурдин чуьллериз
ЦIийи хизан дуьз чранвай лаваш хьиз.
ЦIийи кIвализ гъиз намусни берекат,
Мариятан шалдихъ галаз кьилеллай,
Кутаз вири и несилдик гьерекат,
Къав хьиз чIехи дагъдин хуьруьн винеллай.
Къун мумкин я гъетерин марф цаварай,
Чилерай кьил хкаждайвал цуьквери.
Эхь, къвезвайд я Селибурдин чIафарай
Сел, авачиз санани тай, экверин.
Дуьз лагьанва…
Инсаф авач дергесдихъ къе Талада,
Чан къачузва ада гьевес акатна
Гьар са куьнин…Амма гьа и арада
Къизилгуьлдин цуьк къаршидал акъатна,
Акъвазна ам, вичин кIанид акур хьиз,
Дергесдиз цуьк чир жедани лугьумир,
Эхь, чир жеда иервал чин тийидай
ЗатIни авач дуьньяда и хару тир,
Гуьзелвал я гъизвайди чаз берекат,
Кутазвайди чи кIвачерик гьерекат.
Гуьзелвал я ракъиниз чим гузвайди,
Экв гузвайди вацраз мичIи йифериз,
КIанибурун рикIе даим кузвайди,
Инанмишвал гъиз кьведанни вилериз.
АтIуда рехъ чун кьацIурдай алчахдин.
Зун, лагьайтIа, гуьзелвилин есир я,
Ам ава гьар сана, гьар са чкада.
Гуьзелвал зи куьтягь тежер фикир я,
Гьар са куьнай заз гуьзелвал аквада.
Дуьз лагьанва: и дуьньядин вири кар
Гуьзелвили хуьзва барбатIвиликай.
Рекье
Гьиниз тухузва зун ихьтин рекьи,
Заз жувазни гьич авачиз хабар?
Вилик фирдавай жезва заз мекьи,
КIвачерал жезва зи физ-физ къабар.
Булутар хьиз, зал фикирар са луж
АлтIушзава и рекье, квачир кIан.
Низ кIанзава икI зун хьана ажуз,
Гана и рекье за захъ авай чан?
Ахьтинбурни захъ тахьай береда,
Тек са вун къвезва фикирдиз зи къе.
Анжах са валай гьа и жуьреда
Алакьда ийиз зун яваш рекье.
Вуч я зи тахсир, малум авуна,
Ахпа тур зун ви есирда кIевиз.
Чун кьве дагъни сад — сада акьуна,
Таххьун мумкин я ахпа мад виниз.
Зи рехъ ви рехъ я, маса рехъ авач,
Са ракъини чаз акъудзава чим.
Вучиз физва вун галайнихъ зи кIвач,
Ни лугьуда туш чи муьгьуьббат им?
АтIуда за и рехъ эхирдал кьван,
Чирна чандик зи квайди лезги кьел.
Нани чира вун алай тирди чан,
Хьана экуь гъед чи кьведан рекьел.
* * *
За жуваз хайи шагьадатнаме
Кхьизва жуван чирна хайи вахт,
Хайи чил чирна ва хайи дехме,
Жедайвал вилик квай уьмуьрда бахт.
Гьиссдайвал гьар са кар зи уьмуьрдин,
КIуь-цурудан дад акуна сифте,
Кваз кьун тавуна кьадар гелирдин,
Алишверишдив гвай чIавуз уьлкве.
Намусдал леке хьун тавун патал,
Квахь тийидайвал тIвар эхир кьиляй,
Вахтунин гьакIан винт тахун патал,
Кар алай елкен акъатна гъиляй…
Эхна чIурувал йикъан ва йифен,
Харарни эхна, эхна марфарни,
Уьмуьрдин никIе давамда за гвен,
Гьайиф татана ширин ахварни.
Къалурда ихьтин дуьньядиз нагьахъ
Жуван хушунив атун тавурди.
Алахъна акваз адалатни гьахъ,
Абур вилериз акун тавурди.
Герек туш
Заз яйлахар герек туш, авачир цуьквер,
Булахарни герек туш, чах-чах тийизвай.
Звер тийизвай машинри герек туш рекьер,
ВацIарни заз герек туш, алахь тийизвай.
Герек туш марф, бубуйри хъвер тийиз къвадай,
Къуьлуьн кьилни ригеяр тим-тик тийидай.
Яргъи рушни герек туш, вилиз таквадай,
Тван тийидай къанажагъ чанда виридан.
Муьгьуьббатни герек туш кьве касдин рикIе
Санал битмиш тахьана, рекьидай эхир,
Авахьзавай вацIаллай кьисметдин муькъвел
Уьмуьрдикай туькIуьрдай эбеди фикир.
Инсан
Ада тийидай са карни авач:
Ник цада, яда векь, фена сувуз.
Санагни авач хкIун тавур кIвач,
Селибурдин я гъуьрчехъан лугьуз.
КIвалер эцигда къелеяр хьтин,
ХъуьтIуьзни гатуз ракъар илифдай.
Алерар расда кIарасдин пипин,
Фургъунни герек касдиз теклифда.
Шаламар вуч я ада илигдай…
Яшамиш жезва ам и жуьреда,
Амма садни гьич, адаз килигдай,
Авач кIвализ ам хтай береда.
А кас рази я вичин кьисметдал,
Инсанриз къуллугъ ийизва лугьуз.
“ТIимил яни хьун халкьдин гьуьрметда,
Ида зун жегьил хъийизва!” — лугьуз.
Зи чIехи дустар
Сад Алирза, садни Забит бахтунай
Дустар хьана захъ галаз зи вядеда.
Абур хкаж хьана чпин вахтунал,
Лекь Шагьдалдал хкаж жедай жуьреда.
Забитав гвай къуват чилин, цавун зи,
Алирзадив — сирер вири рекьерин.
Гьабурукай я къе ргазвай рахун зи,
Гузвай ягьни къанажагъ чи рикIериз.
Сада са кьил, муькуьдани муькуь кьил
Кьуна цавуз хкажна чи Эрзиман:
Чирна тирди лезги патал лезги чил,
Кьве чкадал пай тежедай пагьливан…
Бес куьз ала сергьят къизмиш Самурдал,
Гъейрида куьз кIур гузва кьве патазни?
Амач лагьай чIал я им чун абурда,
Лагьай чIал я къайгъу авач садазни.
Алирзани Забит эгер амайтIа,
Жедачир икI, Самурдин циз килигиз,
Гьахъ гьинава лугьуз, са кас рахайтIа,
Адан кьилел гьулдандин цIай иличиз.
Бес амачни ахьтинбур чи арада,
Шарвилини Гьажи Давуд кьилевай,
Эхиз тахьай гъил атана чарадан
Хайи чилел, гьар са касдин рикIевай?
Вири ама чахъ, чи халкьдин арада,
Лезги чилин садвал цIийи ийидай.
Забитанни Алирзадин мурадар
Хвена кьилиз фидалди чи ивида!
ЧIехи дяведин етим
Чи буба фенай дяведиз, хуьре
Туна дидени чун — ругуд аял,
КукIварда душман лагьана, хиве
Кьуна, хизан чи тапшурмишна зал.
ЦIикьвед йис хьанвай зи а береда,
Гьисаб тийиз зун итимдай чIехи,
ЭгечIдай вири чпин жуьреда,
Аялдив хьиз зав, — жедайни эхи?
Бес куьз тапшурмиш авурди тир зал
Хизан бубади вич фидай чIавуз,
Бирдан хьайитIа и дяве яргъал,
Аявал ая хизандин, лугьуз…
Акьур хьиз хьана чаз рикIе гуьлле,
Хтана чIулав чар — кьена буба,
Эх тежедай яс гьатна чи кIвале,
Дерт женни эхир идалай зурба?
Кьуна лапатка, каца за гила,
Авуна кIвалах, итим я лугьуз,
Гагь жез гишила, гагьни мекьила,
Буба амачир етим я лугьуз.
Дашлуда за векь яна, цан цана,
Вири кIвалахар итимди хьиз за
Авуна, — диде, хуьр рази хьана,
Хвена хизанни тух ва михьи яз.
Амма бубадин чка хьанач кьаз,
Фад чIехи хьайи итим я лугьуз,
ТIвар ганвай хайи жемятди заз,
ЧIехи дяведин етим я лугьуз.
* * *
Гьикьван дуьнья дар ятIа-ку инсандиз,
Анжах тек са хиял фида яргъариз.
ФикирайтIа эгер чна хъсандиз,
Уьмуьр ухшар я гьакIан са ахвариз.
Садавайни гьеле лугьуз хьанвай туш,
Вучиз жезва яшамиш чун, эхирни
Физ хьайила, тахьана и дуьнья хуш,
Туна вири, авай хийир-шийирни.
Туна диде-буба, стха, яр, дустни,
Гьахьда фена мичIи фура, вири хьиз,
Сур я лугьуз, мад артух гьич са кIусни
Жедач чка, чилер гьакьван кьери хьиз.
Нивай хьана чIуриз гьа и жигъирар,
Эхирни чи рехъ гьа им я, аквазва.
Яшар гзаф жердавай зун, фикирар
Къвез, аруш жез, дуьз гъавурда акьазва.
* * *
Къе рагъ гьазур я куз векьер, цуьквер,
Инсаф ийизвач садазни ада.
Зи кIанид къвезва сивел алаз хъвер,
Ифенвай а рагъ къужахда кьадай.
Ахпа твадай а рагъ рикIе вичин,
КIандай жуьреда ишлемишиз ам.
ЧIалал атана рагъ жеда кIвачин,
Гьар садаз инсаф ийиз, къачуз кам.
РикIе авайбур ракъарни варцар,
Атанвайди я гьа икI арадиз.
Сифте ам рикIе турди я зи яр,
Гвен гуьз фейила гатуз Таладиз.
Жедай кIвалах туш лугьумир куьне,
Ракъинилайни муьгьуьббат адан
Ргар я, къвез-къвез ийизвай вине,
Гьа ракъинал хьиз, алай къизмиш чан.
Ракъар, варцар ваъ, инсанар кIани
Акъудзавайбур я дуьньядиз чим.
Зи кIанидан хьиз гьар са кар къени,
Вири девиррин гьакъикъат я им…
Серкер
Дагъдин синера акьунва ишигъ,
Гьуьлуькай хкаж жезвай ракъинин.
Серкер, араба гваз ийиз чIигъ-чIигъ,
Рахазва ахъа хьанвай экуьнив.
Гьатзава са-сад хипер цIиргъина,
Хкаж жез яру хьанвай тепедал.
Кьве чубан ава суьруьда, ина
Серкер фикирдиз фенва бередал.
Ацадани нек къе, тахьайтIа къуй
КIелери кефрай лугьуз са юкъуз,
Аллагьдин вилик зун батIул тахьуй,
Зун я серкер и гьайванрин, лугьуз.
Дашлуда
Араба гваз Дашлуда ава Алибег,
Ракъини гьич са кIусни ийизвач инсаф.
Амма физва кьве яцни адан къвез-къвез бед,
Акъудзавач сагьибди сивяй гьич са гаф.
Ингъе абур агакьна къанавдив рагъул,
Чеб-чпелай акъвазна кьве яцни анал.
Алибегаз хабар тир а яцарин тIул,
Ахъайна хвал галайнихъ къве яцни санал.
Сифте гьахьна яцар це ацукьна чпиз,
Чуьхвена чеб кIандайвал ихьтин чIавариз.
Ахпа абур эгечIна, ярмадин дад чиз,
Мез гуз вилик эцигай синид равариз.
Ахпа фена мад гьахьна абур къаналда,
На лугьуди гьамиша авайбур я икI.
Ахпа абуру чпин рехъ мадни давамда,
Куьз лагьайтIа а яцар авайбур я рикI.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 2-нумрадай
_________________________________________________________________
Чинар
Зи кIвалин патав цана за чинар,
Гатфариз сифте КцIарай гъана.
Заз ван хьайид я, чинардихъ гьунар
Авалда, жедай вич хуьз гьар сана.
Вунни экъечIа, чинар, за цазвай,
Къацу ая зи кIвални, гьаятни.
Лагь заз аватIа вахъ чка тIазвай,
Сагъарда, харжна вири къуват зи.
Хьухь къацу, къуй вал хьурай агъзур хел,
Гьар са хилел са агъзур пеш чIехи.
Ингье атанва ви хилерик кIел,
Адахъ галазни — аялар гъвечIи.
Къугъвазва абур, ви пуна гьахьна,
Жезва лугьуз мад вун чIехи ина.
Хкаж жез виниз, цавуз алахъна,
Тар хьана чIехи гьаятдин чинал.
Гагь жеда пешер мани лугьуз ви,
Гагь секин жеда, гатфарин югъ хьиз.
АватIа яраб ви чанда иви
Дагъвидин, вердиш гьар са затI эхиз?
Дегишна шикил на зи кIвалерин,
Гила вуч фикир аватIа, лагь заз.
Хилер рахазва цава гъетерив,
Са вуч ятIани мад ви рикIик кваз.
Гатфарин мани
Чи кьуд пад къацу жез башламишна,
ВацIни чи чIалал атана, ада
Лагьана мани, вичи сечмишна,
Гьатнава аваз адан кьуд пата.
За жузунай, бес хъуьтIуьз вучиз кис
Хьанвай вун, гьич са ван акъуд тийиз?
— ХъуьтIуьз мекьи тир, им за гатфар гьисс
Ийиз, лугьузвай мани я цIийиз.
Чун северин таяр туш
Зун къекъвезвай шегьерда са сеферда,
Садлагьана зи вилик къван акъатна,
Акъвазна кьуд кIвачел севрен тегьерда,
АкI хьанай, ам юзанай, чан акатна.
Тушир гьакIан къван ам, аваз гъавурда,
Эцигнавай гуьмбет тир чи чIехида,
Бирдан сада къайда чIуриз акуртIа,
Ам гьа къванцин севрев гекъиг ийидай.
Чиркиндайбур михь авунвай куьчеяр,
Какатайвал гадриз кьатIар пIапIрусрин.
Вири абур лап северин жуьре я,
КIур гуз жедай къалин тамуз урусрин.
Морожнияр тIуьна, чарар, пинеяр
Гадардайбур гьа какатай чкадал,
Север хьиз я, кьилелайни виневай
Руфун, гъизвай къайдасузвал арадал.
Чида ахьтин севрен гуьмбет виридаз,
Амма чидач, чун сад — садаз ухшар туш.
И кар чир хьуй вири гъвечIи-чIехидаз,
ГьикайтIани чун северин таяр туш.
Лекьрен хъен
Лекьрен хъен акьур инсан бахтлуди
Жеда лугьуда чина гьар сада.
За акьуна хъен лекьрен хару тир,
Векь ягъиз авай чIавуз Навчада.
КIаниди хьана, хьана захъ мехъер,
Жуван кIвал хьана, ахпа аялар,
Акатна вахтсуз кIвачерик зи звер,
Авун хъувунач артух хиялар.
Гьа икI жедай хьиз хьана гьамиша,
Кьил вине кьуна къекъвез жедай зун.
Ийиз хьанач бахт завай уьдмуьшар,
Акатна къвез-къвез кIвачерик зурзун.
Мад акьазмач хъен за лекьрен хару,
Акьурди завай хуьз хьанач, гьайиф.
Гила чIулав кьил хьайила лацу,
Гьиссзава: хьанва зун пара зайиф.
Лекьрен хъен эхиз алакьна кIанда,
Гьа чIавуз бахтлу я лугьуз жеда.
Жуван мураддив агакьна кIанда,
Галачиз лекьрен хъен, цавай къведай.
Асеф, вуна…
ЦIайлапанди ванна, цавар пад хьана,
Ахпа къвана, гатаз кьуд пад, марф ири.
Кьуру хьанвай чилер вири шад хьана,
А марфадив гвай рикI алай мани ви.
Мел авунва сада, сумаг атIана,
Мукьва-кьили, къуни-къунши какахьна.
Бегвалзава ви маниди атана,
Тариф ийиз гам атIайдан алахъна.
Маргъвар жезва Селибурдин далуда,
СтIурвиди гьекь акъудиз къуьнериз.
Ван къвезва ви мани кIевиз лугьудай,
Ам бегенмиш жедай жуьре цуьквериз.
Лежбер ава гвен гуьз вичин гъазада,
Ракъини хъвер ийиз, мадни къизмиш жез.
Ви мани гваз ава са руш сузада,
И арада лап Эслидиз дуьнмиш жез.
Гъизва вичиз свас чубанди гатфариз,
Зуьрне-далдам яваш жезвач гьаятдал.
Ви маниди ракъурзавач ахвариз,
Йифизни кваз ават тийиз къуватдай.
Асеф, вуна ахъаймир ви манияр,
Вуч кIантIани ая лугьуз, хуьрериз.
Ваз хьиз абур чаз виридаз кIани я,
Акурай икI гьамиша чи вилериз.
* * *
Инсан хъуьреда, гьайван хъуьредач,
Инсанар шехьда, шехьдач гьайванар.
Фитне-къаргъишни гьайванрихъ жедач,
Жедач инсанрив жедай дуванар.
Амма хъуьремир лугьузва чаз къе,
Хъуьредай гьалдиз гъанвай хуьрни кIвал.
Шехьмир лугьузва, еке са уьлкве
БарбатI авуна, туна рикIе тIал.
«Лезги газетдин» 2019-йисан 22-нумрадай
___________________________________
СанкIарар
Папа хкана куьчедай са кицI,
Зунжурда тахьай са вацрани гьич,
Эцигна адал вичин гъуьлуьн тIвар,
Хуьз башламишна кIвале а санкIар.
— Заз и кицI гзаф кIанда, лагьана,
Къаст ава адан чанда, лагьана,
Къуллугъ ийидай чи кIвализни чаз,
Вафалу хьана анжах зазни ваз…
Гъуьлуь атIана папан гаф анал:
— И явани вун гьикI хьурай санал?
ЭцигайтIани лап на жуван тIвар,
Бажагьат жеда вердиш а санкIар!
Папа, рацIамар хкажна бирдан,
Хълагьна кIевиз, акъажна гардан:
— Вун вердиш авур и беден авай,
И санкIар вердиш жедачни завай?
ТIул
Са мус ятIани инсандихъ ягъи,
Маймундихъ жедай, тум хьана яргъи.
Ишлемишдай тир ахьтин тум ада
Бугъуйри беден кIасдай арада.
Къвез-къвез ам михьиз галудна эхир,
Нетижайрикай тавуна фикир.
ИйидатIа вуч гила чин тийиз,
Гьич са кIвалахни вилик фин тийиз.
Галамачиз тум амазма инсан,
Са мус ятIани хвейи ширин чан.
Адан чкадал алама са гел,
Вири кIвалахар ийизва энгел.
Инихъни анихъ какур тежедай,
Фидай рехъ вилик жагъур тежедай…
Гьаниз килигна инсанри, рикI куз,
Чпин кIвалахар, туькIуьрдай чIавуз,
Гьакимриз чIехи, гвайбуруз гьунар
Къекъуьрзавайди я чпин тумар.
Галамачиз тум, кума чак а тIул
Тумар къекъуьрдай, агъуз ийиз кIул!
«Лезги газетдин» 2023-йисан 46-нумрадай
