Уьмуьрдиз вил вегьейла, гьикьван дегишвилер кьиле физва дуьньяда. Бязи чкайра жезвай тIебии бедбахтвилер (еке къаяр, чилер зурзун, яд акьалтун) акурла, на лугьуди эхирзаман я.
ТIебиат гьикI дегиш хьанватIа, гьайиф хьи, инсанрин къилихарни гьакI дегиш хьанва, жезва. И секинсуз дуьньяда инсанрин, гьатта багърийрин арадани гьуьрмет-хатур амач. ИкI, алай ва алатай девирар гекъигин. ЧIехибурувай ван хьайивал, гьакI гъвечIи чIавуз чазни акурвал, виликрай хизанда диде-бубаяр, стхаяр, сусар вири санал яшамиш жезвай, вирида алтIушна, киредин са къапунай кIарасдин тIураралди хуьрек недай. КIвалин чIехиди буба жедай, амайбур вири адаз — табий, чIехидан гаф виридаз къанун тир. Сусариз апаян, къаридин, гъуьлуьн чиниз экъечIна рахадай ихтияр авайди тушир. Чпиз авай са тIимил суьрсет авачирдахъ, дарда авайбурухъ галаз пайдай. Инсанар мергьяматлу, регьимлу тир. Ихьтин кIвале, гьелбетда, гьуьрмет-берекатни жедай. Къал-къиж, къайи рахунар, туькIуьн тавунар вучтинди я!
Бес гила? Са къавун кIаник квачтIани, гьарма сад чпин хсуси кIвалера яшамиш жезватIани, гьатта багърийриз, мукьвабурузни садаз-сад аквадай вилер авач. Са шумуд мисални гъиз кIанзава.
Са бубадихъ рухваяр жезва. Абурукай бязибур жуьреба-жуьре шегьерриз акъатзава. Рухваяр авайвиляй бубади, абур мугьмандиз хтайла, къаткиз-къарагъдай чка хьуй лагьана, еке кIвалер эцигзава. Диде-буба амай кьван гагьди стхаяр арада гьуьрмет аваз яшамиш жезва, абур гьар гьи вахтунда хьайитIани, рикI секин яз, бубадин кIвализ хквезва. Вахтар хьайила, диде-бубаяр рагьметдиз физва. Гила мугьмандиз хтай рухвайриз маса шикилар аквазва. Алатай йисара хьиз ди-де-бубадин ни галай и кIвалихъ гьуьрметлувал, чимивал, багъривал, берекатлувал амукьзавач. Бубадин кIвалера рухвайрикай сад вичин хизан галаз яшамиш жезва. А кIвалер эцигдайла, хабарни авачир, цлал гьич керпични хкаж тавур суса лагьайтIа, гила абур кьилди-кьилихъ чпинбур, маса гьич саданни пай квачирбур яз гьисабзава. Хуьруьз хийир-шийирдик хквезвай гъуьлуьн стхаярни чпин бубадин кIвализ атун хуш жезвач. Итимни, веледарни вичин чIалав кьуна, кIвализ вили-вилик хтай гъуьлуьн стха ва я адан хизанар кьулу-кьулухъ хъфидайвал ийизва. Адан чиниз экъечIзава, рикI тIар жедай гафар лугьузва, паркутар гьалчзава. Вуч кIанзава ихьтин сусаз? — стхаяр сад-садавай къакъудун, шегьерра авайбуруз чпин бубадин кIвалихъай кIвач атIун…
КIвалин кавхавал папан гъиле хьайила, стхадивайни са затIни жедач. Ам стхадихъ галаз алакъаяр чIурунални рази я, ам-ма папан кефи хаз кIанзавач, мийир-межер лугьуз жезвач. Дишегьлидин фигъил маса затI я. Бес мукьвавал, стхавал, багъривал, архавал и заманада герек амачни? Бес стхаяр сад-садаз санални герек хкведачни? Гележегда абурун веледар сад-садахъ галаз алакъада хьана кIандачни? Жув чIехи хьайи, тербияламиш хьайи диде-бубадин кIвалихъ веледрин вил жедай адет я.
Гила ихьтин дуьшуьшдикайни лугьун. Са дидедихъ са хвани кьве руш авай. Хци, кIвал кирида кьуна, шегьерда кIвалахзавай. Кьве рушни, чпин кIвал-югъ хьана, дуланажагъни хъсан яз, стхадихъ галаз са шегьерда яшамиш жезвай. Яшар хьана, диде рагьметдиз фена. Гила рушарин вил хуьре авай дидедин кIвалера жезва. Абуру стхадиз кIвалер пуд чкадал паюн теклифзава. Вахарихъай вил къязавай стхадин ийир-тийир хьанвай. Эхирни ада кIвалер кепекрай маса гана, вичиз са машин къачуна. И кардикай хабар хьайи вахари стхадин гуьгъуьна къаргъиш туна. Машиндини а касдиз хийир ганач — ам бедбахтвилин дуьшуьшдик телеф хьана.
Вуч тухузва и дуьньядилай? Инсанвал квадар тавуна яшамиш хьайитIа, хъсан тушни? Девлетар, кIвалер, машинар туш хьи агъа дуьньядиз тухузвайди. Кьве гаф я хълагьзавайди: хъсанди тир, писди тир.
Инсанар жуьреба-жуьре я. Вуж гьахъ, вуж батIул ятIа, бязи вахтара кьил акъудизни четин жезва.
Гьуьрметдивди яшамиш жезвай стхайрин арада сусар гъайивалди къайивилер, такIанвилер, гьатта къал-къиж, кукIунарни кваз жезва.
Бязи сусари къарийриз ахьтин гужар ийизва хьи, абур гьатта чпин гъилералди эцигай, хизан кутур кIвалерай накь атай чарадан руша акъудзава. КIва-лиз свас я лагьана гъайиди сивяй цIай чкIидай кускафтар, жанавур хьана лугьуз амукьзава бязи къарияр.
Гьа са вахтунда чIуру къариярни авачиз туш. Гьи дидедилай алакьда, 2-3 кIвалер аваз, аялар галай хвани свас куьчейра тваз? Адаз юкъуз кьарай, йифиз ахвар гьикI къвезва?
Винидихъ къалурнавай хьтин дуьшуьшар алай девирда гзаф хизанра жезва. Им лагьай чIал туш хьи, вири инсанар писбур я. Дагъустанда ахьтин гьуьрметлу, хатурлу хизанар ава хьи, чпелай чешне къачуниз лайихлу тир. Месела суварриз, хайи йикъариз вахар-стхаяр санал кIватI хьана, рагьметдиз фенвай чпин диде-бубаяр, са къайгъуни авачиз абурун лувак фейи чпин аялвилин йисар рикIел хкида, дерди-гьал санал ийида, меслятарда, сада-садаз куьмекарда. Хизан къени хьайила, хуьрни къени жеда лугьуда. Багърийрин араяр рекъидайвал авун дуьз туш. Гьахъ-адалатдин терез гъиле, а патал алай касдин итижарни гьисаба кьуна кIанда. ГъвечIида чIехидаз гьуьрмет авун вири девирра авай адет я.
Къуй чахъ адалатлу хизанар гзаф хьурай.
Надият Велиева
