Адалатлу кар жедай
Фрид Гьасанович Кисриев и дуьньядал Ахцегьрин хуьре 1914-йисан 28-апрелдиз атана. Гележегдин алимдин аял вахтар пара залан шартIара кьиле фена: Дуьньядин сад лагьай дяведилай, кьве революциядилай, гражданвилин дяведилай ва Дагъустанда туьркверин интервенция кьиле фейидалай кьулухъ ватан лап четин гьалда авай.
10 йис тамам хьайила, гада Ахцегьрин сифтегьан школадиз физва, 1929-йисуз ада чирвилер къачун жегьил лежберрин школада давамарна.
Гуьгъуьнлай Фрид, а вахтара гзафбуруз адет тирвал, Бакудин нафтIадин институтдик экечIна. Амма Дагъустандин хуьруьн майишатдин институт ачухнамазди, ам цIийи вуздин емишринни майвайрин факультетдиз хтана.
Вири и йисара Фрид общественный кIвалахрални ашкъилудаказ машгъул тир, адакай институтдин комсомолдин тешкилатдин секретарни хьана. Лап хъсан къиметар аваз институт акьалтIарай жегьил Ахцегьиз хквезва, ина ада райондин кьилин агроном яз кIвалахзава ва дагъдин этегар багълар кутун патал ишлемишдай къайдаяр чирдай тежрибаярни тухузва.
1938-йисуз Фрид Гьасанович Дагъустандин хуьруьн майишатдин институтдин патав гвай аспирантурадик “Селекция плодоовощеводства” пешедай экечIзава. Гьа са вахтунда ада и вуздин кафедрадани кIвалахзава, партбюродин секретарвални ийизва.
Жегьилдин илимдал желб хьанвай фикирар дяведи кьатIна. Гьа сад лагьай юкъуз ам фронтдиз фин патал сборный пунктдиз фена ва Буйнакскда военный вердишвилер къачуз башламишна. Амма са тIимил вахт алатайла, жегьилдиз эвер хгана, адан хиве Кьасумхуьруьн райондин Герейханован тIварунихъ галай чIехи совхоздин директордин везифаяр туна.
Дяведин йисарилай кьулухъ Фрид Гьасановича вичин пешедин рекьяй жуьреба-жуьре къуллугърал кIвалахун давамарна.
1947-йисан февралдиз адакай ДАССР-дин хуьруьн майишатдин министрдин заместитель хьана. И йисара ада аспирантурада кIелун давамарна ва Москвадин К.А.Тимирязеван тIварунихъ галай хуьруьн майишатдин академияда диссертация агалкьунралди хвена.
1954-йисуз Ф.Гь.Кисриев Дагъустандин хуьруьн майишатдин министрдин къуллугъдал тайинарзава. Гьар юкъуз важиблу месэлайрал машгъул жезвай и девирда Фрид Гьасанович Дагъустандин чилел хуьруьн майишатдин рекьяй илимдинни ахтармишунрин институт ачухун чарасуз я лагьай фикирдал къвердавай мягькем жезвай.
1956-йисуз, ихьтин институт ачухунихъ галаз алакъалу яз, Фрид Кисриевакай адан сад лагьай директор жезва. Тамам 20 йисуз ада институт идара авуна. И девирда цIийиз ачухнавай институт Кеферпатан Кавказдин хуьруьн майишатдин илимдин зурба центрадиз элкъвезва. Директор хьанмазди, Фрид Гьасановича хуьруьн майишатдин жуьреба-жуьре хилериз талукь 14 отдел тешкилна. Адан регьбервилик кваз, Махачкъаладин къерехда авай баябан чуьл илимдин шегьердиз элкъвена. Ири панелрикай ибарат тир яшайишдин вад кIвал, институт патал пуд мертебадин дарамат, къуллугъчийрин аялар патал мектеб эцигна. Отделриз чIехи алимри регьбервалзавай.
Идалайни гъейри, Дагъустандин хуьруьн майишатдин рекьяй илимдинни ахтармишунардай институтдин директор хьайила, Фрид Гьасановича тежрибайрин пуд станция арадал гъизва: Ахцегьрин, Дербентдин ва Буйнакскдин. Адан регьбервилик кваз 20 йисан вахтунда институтди ципицIрин 18 сорт (абурукай 5 сорт Дагъустандин тIебиатдин шартIара ишлемишиз жедайбур тир), емишрин ва майвайрин культурайрин 23 сорт, ири карч алай маларин кьве жинс (Кавказдин рагъул ва Дагъустандин), лапагрин ва вакIарин цIийи жинсер арадал гъана. И кIвалахдай ам 1973-йисуз ВДНХ-дин къизилдин медалдиз лайихлу хьанай. Ахцегьа авай ахтармишунринни тежрибайрин участокда келемдин цIийи сорт арадал гъанай.
Фрид Гьасанович Кисриев зурба алим, агроном тир. Институтдин кьиле хьайи 20 йисан вахтунда ада республика патал хуьруьн майишатдин рекьяй гзаф кьадар жегьил алимар гьазурна. Адан гъилик чирвилер къачур пешекарри къе Дагъустандин хуьруьн майишатдин институтда, илимрин академиядин филиалда, республикадин ва адалай къеце авай маса вузра ва идарайра кIвалахзава.
Ф.Гь.Кисриев анжах са илимдинни производстводин база тешкилунал машгъул тушир. Ада гьакIни гегьенш майданра ахтармишунардай кIвалахарни кьиле тухузвай. Ада 50-далай артух илимдин кIвалахар гьазурна ва чапна. Адан регьбервилик кваз коллективди “Дагъустанда хуьруьн майишат кьиле тухудай къайда” кIвалах гьазурнай.
1973-йисуз Москвада, кьиле РФ-дин Гьукуматдин Председатель Полянский ва Россиядин илимдинни ахтармишунрин институтрин директоррин иштираквал аваз, совещание тухванай. Инал Ф.Кисриевни раханай. Адан докладдилай кьулухъ Полянскийди Дагъустандин хуьруьн майишатдин НИИ-дин директордин тIвар вуж я лагьана хабар кьунай. Залдай са касди, “Кисриев я” лагьана, жаваб ганай. “Эхь, Кисриев, дугъриданни, илимдинни ахтармишунардай институтдин халисан директор я”, — къейднай а чIавуз Полянскийди. Ада майдандиз экъечIна рахай вири директоррин арада вичиз Фрид Гьасанович Кисриеван доклад бегенмиш хьайидакай лагьанай. “Адаз вичин республикадикай делилар лап хъсандиз чизва”, — къейднай а чIавуз Гьукуматдин Председателди.
1972-йисуз НИИ-да, Дагъустандин обкомдин хуьруьн майишатдин рекьяй секретарь Ш.Шихсаидован иштираквални аваз, илимдин совет кьиле фенай. Анал секретарди алимдиз ихьтин суал ганай:
— Юлдаш Кисриев, зун сакIани гъавурда гьатзавач, вучиз Куь тежрибадин майишатра 1 каликай йиса 1800-2000 кг нек, гьа са вахтунда XXII партсъезддин тIварунихъ галай колхоздин председатель Насрудинован майишатда 4000-4500 кг ацазва?
— Юлдаш Шихсаидов, XXII партсъезддин тIварунихъ галай колхозда къенин юкъуз 500 кал гьисабдиз къачунвач, гьаниз килигна, абуру ацазвай некIедин кьадар акьван екеди я. Эгер зи майишатра гьисабдиз къачун тавунвай малар авайтIа, за са каликай 5000 кг нек ацазвай делилар агакьардай, — жаваб ганай Фрид Гьасановича.
Илимдин советдилай гуьгъуьниз обкомди тешкилай комиссияди, дугъриданни, XXII портсъезддин тIварунихъ галай колхозда гьисабдиз къачун тавунвай ацадай калер авайди тестикьарнай.
Фрид Гьасанович Кисриев гзаф намуслу ва гьахълу руководитель тир. Ада институтдин къуллугъчийриз гьамиша вичивай жедай куьмекар гуз алахъдай. Гьар йисуз суварар алукьзавай йикъара ада тежрибадин майишатрай жуьреба-жуьре продуктар — ичер, чуьхверар, як, вирт, келемар гъана, ужуз къиметрай маса гун тешкилдай.
Гьайиф хьи, Фрид Гьасанович 1975-йисан 23-мартдиз, 61 йисан яшда аваз, вахтсуз кечмиш хьана. И дуьньядал вич яшамиш хьайи куьруь уьмуьрда Дагъустандин илим вилик тухун патал зурба кIвалах кьиле тухвай алимдин зегьметар, гьелбетда, государстводи къейд тавуна тунач: ам Зегьметдин Яру Пайдахдин ва “Гьуьрметдин Лишан” орденрин, женгинин пуд медалдин, ВДНХ-дин къизилдин медалдин, ВАСХНИЛ-дин Мичуринан тIварунихъ галай медалдин, са жерге маса наградайрин, “Россиядин лайихлу агроном” ва “РСФСР-дин илимдин лайихлу деятель” тIварарин сагьиб тир. Амма хайи халкь патал чан эцигиз гьазур касдиз виридалайни багьа награда адан тIвар и халкьдин рикIе амукьун я.
Са шумуд йис идалай вилик кьиле тухвай илимдин советдал Дагъустандин хуьруьн майишатдин НИИ-дин коллективди институт ам тешкилай кас тир зурба алим Фрид Гьасанович Кисриеван тIварунихъ ягъунин къарар кьабулнай.
2019-йисуз, Дагъустандин хуьруьн майишатдин НИИ-дин бинедаллаз са шумуд институт кIватIална, Государстводин федеральный аграрный центр тешкилна, амма Ф.Гь.Кисриеван тIвар галачиз. Зи фикирдалди, им и центрадин алай вахтунин руководстводи рехъ ганвай еке гъалатI я. Дагъустандин хуьруьн майишатдин илимдинни ахтармишунардай институт ва Илимдин шегьер арадал гъайи кас Ф.Гь.Кисриев я, гьа са вахтунда адан тIвар са чкадизни ганвач. Гьаниз килигна, зи фикирдалди, эгер аграрный центр, я тахьайтIа, Илимдин шегьер Фрид Гьасановичан тIварунихъ ягъайтIа, адалатлу кар жедай.
А.Агьмедагъаев, хуьруьн майишатдин илимрин кандидат
