15-сентябрдиз Дербент шегьерда Дагъус­тандин халкьарин садвилин сувариз ва Россиядин къадим Дербент шегьердин  2000 йисан юбилейдин серенжемар агалуниз талукьарнавай мярекатар гурлудаказ кьиле фена.                          

Дербент зулун нурлу рангара гьатнава. Шегьердин “Азадвилин майдан” суварин зурба межлисдиз элкъвенва. Адет хьанвайвал, гьар чlехи сувар авайла,  иниз кьибледихъайни кефердихъай инсанрин сел ахмиш жеда. И сефердани гьакl я. Мугьманри ва шегьерэгьлийри ина ­хьанвай дегишвилерал дамахзавайди ­аквазва.

РикIел хкин: 2000 йис къейд  авур зурба суварин вилик шегьерда хьайи дегишвилер: Цlийи майдан, аваданламишнавай 14 куьчени 4 парк, цlийи хъувунвай кlвалер, къир цанвай куьчеяр, цIийи школа, туькlуьр хъувунвай “Нарын-къеле”, та­рихдин имарат-музей “I Петрдин кlвал”…

Дербент шегьердин  2000 йисан юби­лей­ лайихлудаказ кьиле тухуниз еке ­фи­кир гайи ва сувар арадиз атун патал гьа­зур­ви­лер акваз са шумуд йисуз и кlва­лах­дик кьил кутур  Имам  Мизамудинович Яралиеваз  чна рикlивай сагърай лу­гьузва.

Шегьердин куьчеяр, паркар, архитектурадин имаратар цlийи кьилелай туь­кlуьр хъувуна, 15-школа эцигна акьалтlар­на, 18-школа тамамдиз реконструкция аву­на, яшайишдин къурулушдин объектар ремонтна. Шегьерда туризмдин индустрия вилик физва. Алай вахтунда ше­гьерда 25 мугьманханани гъвечIи отелар ва туристрин кьве база кардик ква. “На­бережный” тIвар алаз ял ядай чка ачух­­нава. Мукьвал вахтара Дербентда си­ягьатрин Бюро ахъайда.

Экуьнин сятдин кlуьд. Чун шегьердин  куьчейра къекъвезва. Къанун-къайда хуьдай органри хатасузвал таъминарунин рекьяй вири серенжемар кьабулнава.

2000 йисан юбилейдиз хьиз, шегьер агалнавач. “Азадвилин майдандин” къвалав гвай куьчеда “Тади куьмекдин” маши­нар акъвазнава. Женгинин баркал­лувилин паркуна агьалийриз ва мугьманриз ял ядай вири шартlар тешкилнава:  фонтан кардик ква, аттракционри кlвалахзава, недай-хъвадай шейэр гузвай кафедилай, столовойдилай ва ресторандилай  гъейри­, кьилдин лавкаяр кардик ква. Цlал чразвай­ якlун атирди агьалияр ва мугьманар ши­шер язавайбурухъ ялзава. Лагьана кlан­да­­, вири къуллугърин кlвалах хъсандиз теш­килнава.

Кьуд патахъай ван къвезвай халкьдин милли авазри рикlик шадвилин гьиссер ку­тазва. Майдандал суварин тегьерда ви­жевай сегьне туькlуьрнава. “Азадвилин майдан” авайвал цlар кьуна, Дагъустандин халкьарин  миллетрин гьаятар-булахар  кардик ква.

Майдандин са пипlе  пагьливанри чпин тадаракар эцигна гьазурнава. Къе ина кьи­ле фейи “Пагьливанрин” суварик Мегьарамдхуьруьн райондин “Гьунар” дестеди, республикадин Дагъустандин Огни шегьерда кардик квай циркинин искусстводин школадин ва Къули райондин  пагьливанрин “Цовкра -1” школадин  коллективри иштиракна.

Чун булахриз килигзава. Лезги булахдал чун Мегьарамдхуьруьн райондин Культурадин кlвалин директор Эседуллагь  Селимова  къаршиламишна. Адан гафарай малум хьайивал, чи милли булахдал Изам Улубегов кьиле аваз зуьрнечийрин десте, “Мегьарамдхуьр” тlвар алай фольклордин коллектив, Рубаба кьиле аваз Ахцегьрин ашукьрин десте, пагьливанрин “Гьунар” десте, Сулейман-Стальский  райондин художественный самодеятельностдин коллектив, машгьур манидарар тир Керим Камилов, Седагет Саидова ва масабур кlватl хьанва ва агьа­лийриз хъенчlин къапар, халкьдин сеняткарвилин алатар, милли музыкадин алатар къалурзава.

Лезги булахдал атай мугьманар квар юзурзавай Сулейман-Стальский  район­дин Культурадин кlвалин худрук  М. Ягья­­­е­вадин кlвалахдиз дикъетдалди килигзава. Ада вичин нубатдай абурун суалриз тамам жавабарни гузва.

Ингье чун агъул, ногъай, чечен, къу­мукь­, лак, авар, табасаран, урус, цlахур, дарги, рутул халкьарин гьаятриз килигна. Ан­ра милли парталар, хъенчlин къапар, га­мар, милли музыкадин алатар, яшайишдин куьгьне аваданлух, алай девирдин заргарвилин безекар, яракьар ва ма­са затlар авай. Гьаятра халкьдин устад­ри гамар хразвай, чхрадал сарикай гъалар ийизвай, чепедикай  хъенчlин къапарни гетlеяр, ракьукай чу­кlулар гьазурза­вай. Гьар гьаятда кьавалар авай ва абуру тама­марзавай туьнт лезгинкадин авазрал кьуьлер ийиз халкь кlватl жезвай­.

И арада шегьердин администрациядай “Азадвилин майдандал” РД-дин Гьукуматдин Председателдин Сад лагьай за­мес­титель Анатолий  Къарибов, Дербент шегьердин кьил Малик  Баглиев са жерге юлдашар галаз атана, миллетрин гьаятриз килигиз башламишна. Кlватl хьан­вай жемятдиз М.Баглиева вичин тебрикда къейдна хьи, Дагъустандин халкьа­рин садвилин югъ республикадин Кьилин Указдалди 2011-йисуз тестикьарайди я. Су­варин югъни кьасухдинди туш -1741-йи­­­сан и юкъуз дагъви халкьарин сад тир кьушунри Надир шагьдин кьушунар кукl­варна ва абур катуниз мажбурна. И вакъиа республикадин халкьар сад хьунин лишан хьана. Да­гъустанвийрин садвални сихвал республи­када кьиле физвай гьар са кардин бинеда ава. Вири миллетрин садвал — Да­гъус­тан вилик финин, ада цуьк акъуду­нин замин я.

“Азадвилин  майдандин”  юкьвал  же­гьил­ художникри чпин яратмишунар къалурзавай “Ирсдарар”  тlвар алай арт-майдан кардик ква. Шикилриз итиж ийизвайбур­ инални­ кlватl хьанва. Ктабрал, кlелу­нал­­ рикl алайбуруз ина Дагъустандин ктабрин из­да­­тель­ст­войри выставкани тешкилнава.

Ина гьакlни РД-дин карчивилинни инвестицийрин агентстводи вичин павильонни ачухнава. Ана Къизлярдин Урицкийдин тIварунихъ галай якIун комбинатдин”, ширинлухрин “Дагинтерн” фабрикадин,  “Ellco” интернет-провайдердин, керамогранитный плиткаяр акъудзавай “Marabi-дин”, кlвачин къапарин  “Artman” фирмадин, “Сепаратор” заводдин ва масабурун продукция авай.

Сятдин кьудаз суварин сергьятра аваз кьиле фейи  “Ватандашрин садвал — Да­гъус­тан хкаж хьунин бине” форумда ишти­ракай Дагъустандин Кьил Р. Абдулатипова  анин иштиракчиярни мугьманар галаз Лезги театрдин вилик квай майдандал алай Стlал Сулейманан, паркуна авай Ни­зами Генжевидин ва Советрин Союздин­ Игит Шамсулла Алиеван тIварунихъ галай­ паркуна авай “Яс чlугвазвай дидедин” гуьм­бетрал цуьквер эцигна.

Лезги театрдин вилик квай майдандал  театрдин коллективди мугьманар хушдиз къаршиламишна, памятникдал цуьквер эцигайдалай гуьгъуьниз шегьерэгьлийриз ва мугьманриз вижевай концертдин прог­рамма къалурна.

Анлай абур вири суварин асул мярекатар кьиле физвай “Азадвилин майдандал” хъфена, гьар са миллетдин гьаятдал кьил чIугуна, анин иштиракчийриз, халкьдин художественный сеняткарвилин пешейрай устадриз, шегьерэгьлийриз ва мугьманриз сувар мубаракна.  Дагъустандин Кьили къейдна хьи, и сувар рес­публи­кадин гьар са баркаллу кардихъ, агалкьу­нихъ галаз алакъалу я ва миллетрин арада авай ислягьвили, стхавили, дуствили, руьгьдин мукьвавили чун вилик фин лишанламишзава.

“Зи халкьдин кьуьлерни манияр” тlвар алаз  “Азадвилин майдандал” кьиле фейи концертда Дагъустандин милли алатрал къугъвазвай устадри, фольклордин ва кьуьлердайбурун коллективри, ашукьри, шаирри ва халкьдин манияр лугьузвай манидарри иштиракна .

Нянин сятдин ругудаз “Набережныйда”  “Жегьилрин сесер” тlвар алаз манийрин сувар башламишна. Ана шегьердин ва республикадин эстрададин ва халкьдин манияр лугьузвай жегьил артистри иш­тиракна.

Суварин мярекатар акьалтlарзавай “Агъзур йисарин тарих”. “Дагъустандин хъен­чIин къапарин чарх: Дербентдин къеледилай Кремлдин варарив кьван” му­зыкадинни театрламишнавай чIехи межлис “Нарын-къеледа” нянин сятдин иридаз башламишна. Кьве сятда давам хьайи концертда Дагъустандин вири театррин коллективри, кьуьлердай машгьур ансамблри, искусстводин устадри иштиракна.

Шадвилер суварин  фейерверкралди акьалтlарна.

Суварин  иштиракчийрин фикирар

 Фахрудин, шегьерэгьли:

— Шегьерда эхиримжи йисара авунвай къулайвилер вири чун патал я. Зун зи хтул Гьуьсейни галаз суварик иштиракиз атанва. Хтулдиз ина гьаятра авай кьван халкьдин гъилин яратмишунрин шейэр акурла, адан шадвилихъ а кьил авачир. Ада заз гайи кьван суалар. Къе ам чирвилериз са чипlинин чlехи хьана. Сувар хъсандиз тешкилнава. Сагърай вири.

Ризван  Къурбаналиев,  РД-дин карчивилинни инвестицийрин агентстводин директордин заместитель:

— Чи агентство и сувариз фадлай гьазур жезвай. Им лап еке метлеб авай сувар­ я. Иниз чна юкьванни гъвечlи бизнесдал машгъул жезвайбуру акъудзавай продукция гъанва. Кьиблепатан Дагъустан женнетдин пlипl я. Къадим Дербент шегьер ла­гьайтlа, ачух музей. Къе гьаят­рал­ кlватl хьанвай республикадин вири миллетрин векилри чпин культурайрин та­даракрал­ди, искусстводалди, хуш рафтарвилелди­ халкьарин садвал къалурзава. Дербентдин агьалийриз сувар мубаракрай!

Къагьриман Ибрагьимов