Гъиле къелем кьуниз, зун мажбурайбур “Лезги газетдин” алай йисан 16-нумрадиз (18-апрель) акъатнавай  “Шарвили” эпосдикай, адан суварар тешкилуни­кай гзаф кхьинар авунвай бажарагълу шаир, публицист, журналист Мердали Жалилован “Эверуниз гьай гьикI лугьузва?”.. ва шаир, зи къелемдин дуст Шагьа­будин Шабатован “Шарвилияр гьамиша авайди я” итижлу макъалаяр я.

И кьве автордини къейднавайвал, лез­ги халкьдин игитвилин эпосдин сувар­ кьиле тухуз 20 йис тамам хьун, дугъриданни, гзаф лишанлу ва вичикай мад ва мад сеферра рахана кIани вакъиа я. ГьикI хьи, а сувари чи халкь тупламишзава, вичин баркаллу тарих, игит рухваяр эбеди­ рикIел хуьниз, халкьдин хъсан адетар, баркаллу крар, игитвилер инлай кьулухъни давамаруниз эверзава. “Шарвили” эпос арадал гъунин, ам чи рикIера тунин, эбедиламишунин метлебрин кьилинбурукай садни гьа им тушни мегер!

РикIи ухайшдайвал лагьанва Ш.Шабатова: “Шарвилияр чи игит лезги халкьдихъ гьамиша хьайиди я, гилани ава, ин­лай кьулухъни жеда. За абурун — чи  хайи элдиз, хайи чилиз вири асирра  вафалу хьайи ва гилани вафалу тир рухвайрин тIварар кьазвач, тикрарзавач — гьакIани вири элдиз, вири алемдиз малум я!..”

Къейд ийин хьи, гьар сеферда “Шарвилидин” суварик фидайла, бязи крар, татугайвилер рикIел хкведа.

Месела, бязи районрин, идарайрин вилик-кьилик квайбуру “Шарвилидин” суварик чпин районрин, карханайрин, тешкилатрин (сувар кьиле тухузвай йи­къар­ кIвалахдинбур туштIани — киш, гьяд) чIехи­буру Ахцегьиз чпин жемятрин векилар, делегацияр тешкиллувилелди рекье туниз са  акьван фикир гузвач. И барадай лап гьа жувни шагьид хьайи са дуь­шуьш рикIел алама. Са шумуд йис идалай вилик Дербентда хьайи кар я. “Шарвилидин” суварин вилик квай йи­къан­ нияниз за жуван тIварун стха, лезги халкьдин вафалу рухвайрикай сад тир Нариман Салманович Рамазановаз (вичиз Аллагьди рагьметрай) зенгна, суварик чун ва гьакI Дербентдай масадбурни гьикI фидатIа  (шегьердин администрациядихъ галаз адан алакъа гзаф авай) хабар кьуна. “Заз малум тирвал, — лагьа­на Нариман Салмано­вича, — пакаман сятдин (суварин йикъан) муьжуьдан зураз  шегьердин администрациядин вилик квай майдандал суварик инсанар тухудай ругуд “Газель”  акъвазда, чунни виридахъ галаз гьанлай фида…”

Амма, чIалахъ хьухь, гьуьрметлубур, пакаман сятдин муьжуьдни, кIуьдни хьана, икьрар хьанвай чкадал са автобусни атанач. Чун акъвазнач, тадиз так­си­яр кьуна, гьар сад вичелай алакьдайвал Ахцегьиз суварик фена.

Маса мисал. Гзафбурун рикIел алама­ жеди, са йисуз  Ахцегьиз “Шарвили” эпосдин суварик гьа чIавуз республикадин чIехи гьакимни (Р.Абдулатипов) атана, адаз лезги халкьдин садвал, хайи чил, кIан хьун, анин игит рухвайрин баркаллу крариз вафалувал, сувар кьиле ту­хунин барадайни лап виниз тир дережадин тешкиллувал акуна. Винелай элдин вилик шад­вални къалурнай ада. Ам­ма рикIяй  пехилни  хьайи хьтинди тир: гуьгъуьнин йисуз сувар тешкилдай ва кьиле тухудай оргкомитетди теклифна­тIани, халкьди гуьзлемишнайтIани, ам мад су­варик хтаначир. Ада республикадин шегьеррин ва районрин вири кьилериз “Шарвилидин” суварин йикъал вичин хайи югъ ацалтай, вичелай вилик респуб­л­и­кадин президент хьайи касдин юбилейдиз атуниз эвернай, гьатта буйругъни га­натIа лугьуда за. Нети­жада лезги районрин кьилерни (хейлинбур), суварик ишти­ракиз та­хьана, вилика­н гьакимдин хайи югъ къейдиз финиз мажбур хьанай. ИкI эгечIу­нин макьсад лезги халкьдин мил­ли­ сувариз кьецI гун, адан метлеб, тешкиллувал агъуз­ вегьин тир кьван.

За ри­кIел хканвай и мисал анихъ амукьрай, Мердали Жалилова кхьизвайвал, “суварин мярекатар, гьайиф хьи, яваш-яваш гьа са  тегьердинбур, чебни къвердавай рангаралди кьитбур жезвайди гьисс тавуна туш”.

Дуьз лагьанва касди! ГьикI хьи, сувар кьиле тухунин дережа, тешкиллувал эхиримжи вахтара са кьадар зайиф хьун чалайни аслу я. Бязибуру (ахьтинбур Дер­бентдани гьалтзава) вучда Ахцегьиз­ фена, жуван кIвале кисна ацукь тавуна, дачадиз, салаз тефена лугьузва. Масабурни рекьелай алудзава.

Малум кар я: гьа ихьтин къадирсузар себеб яз, “Шарвилидин” суварик иштиракзавайбурун кьадар йисалай-суз тIимил жезва. Гьелбетда, виридавай  су­варрик иштиракиз жедайди туш. Амма сивин пад квачир бязибуру герек авачир, сувариз манийвалзавай рахунар, гьерекатар акъвазарун лазим я.

Жувни яшлу кас тирвиляй, ихьтин са кардикайни лугьуда. Малум тирвал, Ахцегьа “Шарвили” суварин кьвед лагьай пай (официальный ачухун) В.Эмирован тIварунихъ галай паркуна авай кьурук (ачух цавун кIаник квай театр лагьайтIа­ни жеда) давамарзава. Ана эцигнавай куьсруьяр, скамейкаяр, бязи дуьшуьшра­ гьатта суварин мугьманарни кьилин мярекатдал хкведалди, жегьилрини аялри кьазва. Мугьманриз, яшлу ксариз ацукьдай чкаяр амукьзавач, кIвачел акъва­зу­низ мажбур жезва. И татугайвилизни фи­кир гун лазим я. Ацукьдай чкаяр, эгер мум­кинвал аватIа, артухарайтIани  жеда.

“Шарвили” эпосдин суварин кьвед лагьай паюна (майданрал жезвайбурукай рахазвач) рахунрихъ галаз санал концертдин нумраярни къалурзава. Лап хъсан. Амма М.Жалилова, адахъ галаз зани лугьузва: кьадарсуз кIевиз, япай акъуддайвал язавай музыкадин алатри манидардин сес квадарзава. Маниярни фонограмма ишлемишуналди ваъ, чан алай  сесиналди (живой  голос) лагьана кIанда.

Лезгийрин игитвилин эпосдин сувариз гьазурвилер акуна, и чIехи мярекат тешкилзавай гьуьрметлу оргкомитетдин фикирдиз ихьтин са меслятни, тIалабун­ни­ ава: Шарвилидикай лап хъсан шиир, ма­ни патал конкурс малумарайтIа, виже­вай кар жеда. Идан гьакъиндай вичин “Эпосдин руьгь” (“Дух эпоса”) чIехи ма­къа­лада гьеле кьве йис идалай вилик РФ-дин ва РД-дин культурадин лайихлу­ ра­ботник, РД-дин Гьукуматдин премиядин лауреат Ризван Ризвановани лагьан­ва.

Чи халкьдин чIехи суварин тешкиллувилин комитетни са кьадар цIийи хъувун, эгер квачтIа, аник чи газетрин, журналрин  векиларни кухтун теклифзава за.

“Эверуниз гьай гьикI лугьузва?” ма­къа­лада Мердали Жалилов “Шарвили” эпосдин премияр гуникайни раханва. Заз чидай гьалда, абур саки гьар сеферда ла­йихлу ксариз гузва. Мисал яз, алатай йисуз премияр гайибурун жергеда бажарагълу шаир дишегьли, вичин уьмуьрда лишанлу юбилейни къейд авур чи Паки­зат­ вах, тIвар-ван авай журналист ва пуб­­лицист Абдулафис Исмаилов, Бакудай тир лезги шаир Эйваз Гуьлалиев (вирибурун тIварар кьадач) авай. Эхь, чи халкьдихъ премийриз, шабагьриз лайихлу ксар гзаф ава.

Лугьудай гафар, фикирар, веревирдер генани ава. Эхирдай лугьуда: ша чун чи игитвилин эпосдин сувариз вири пата­рихъай гьазур жен, чIехи мярекат мешреб­ алаз кьиле тухун, суварин тешкиллувилин комитетдиз алакьдай куьмекар гун!..

Нариман Къарибов