Мугьаммад Пайгъамбардин ﷺ гьадисда лагьанвайвал, кьуд шей хьун инсандин бахтлувал я: уьмуьрдин камаллу юлдаш, акьуллу веледар, хъсан дустар, ризкьи ам вич яшамиш жезвай чкада хьун (яни кIвалах инсан вич яшамиш жезвай чкада хьун).

Малум тирвал, Пайгъамбардин ﷺ гзаф гьадисра диде-бубайри чпин веледриз дуьз тербия гуниз эвер гузва. Веледрин вилик диде-бубайри кьилиз акъудна кIанзавай везифайрик акатзава: аял хьайила, адаз хъсан тIвар гун, тербияламишун, яш тамам хьайила, ам эвленмишун. Мадни гьадисда къейдзавайвал, диде-бубади веледдиз гузвай виридалайни къиметлу шей хъсан тербия я.

Гьайиф хьи, эхиримжи вахтара гзаф диде-бубаяр тербиядин месэладив къайгъусуздаказ эгечI­зава, маса гафаралди лагьайтIа, гила авай бязи ди­де-бубаяр аялриз вири гуз алахъза­ва, тек са тер­биядилай гъейри. Экуьн­лай няналди гьар са касди­ аялар патал къазанмишзава, абуруз хъсан тIуьн­­-хъун, пек-партал, кIвал-югъ хьурай лугьуз. Бя­зи­бу­ру гьатта чпин веледриз багьа машинарни ма­са къачузва. Амма сифте нубатда аялдиз тер­бия­ гун, абуруз пис-хъсан, ­уь­кIуь-цуру, зегьметдин къадир, ацукьун-къара­гъун, гъвечIи-чIехиди чирун… чарасуз тирди рикIелай алудзава­.

Жуван гафариз къуват яз, Ислам диндин тарих­дай са агьвалат ахъайиз кIанзава. Ислам динда Умар ибн Абдул Азиз (682-720-йисар, Медина) лугьудай са халиф (пачагь) хьайиди я. Вири вилаят­ гъилик квай ам гзаф кесибдиз яшамиш хьана. Халифвиле хкядалди гзаф девлетлу кас тиртIани, та­х­­туниз акъатайдалай кьулухъ ада вири вичин девлетар гьукуматдин хазинадиз вахканай. Аллагьди­хъай кичIе тир умуьр тухузвай халифдин гьахълувал аквазвай вилаятдин агьалийри адаз екез гьуьрметзавай. Неинки са вичиз, гьатта хсуси хи­зандизни агьваллудаказ яшамиш хьун къадагъа авур Умар ибн Абдул Азиза чан гудайла, адан кесибвал акур гзафбуру халифдивай хабар кьунай: “Пачагь яз яшамиш хьайи вуна бес ви веледриз вуч тазва?”. И суалдиз акьуллу халифди ихьтин жа­­ваб хганай: “За жуван веледриз хъсан тербия тун­ва. Эгер а тербиядал амал авуна уьмуьр тух­вай­тIа, абурухъ вири жеда. Тербиядал амал та­вур­тIа, абуруз за девлетар туртIани, са хийирни авай­ди туш…”. Диндин ктабра къейдзавайвал, и халиф яшамиш хьайи вилаятда а девирда гзаф девлетлу са касни авай. Ада, вич рагьметдиз фидайла­, веледдиз, ирс яз, 1000 диргьам­ тунвай. Чешмейри къейдзавайвал, са шумуд йисар алатайла, вилаят­дин агьалияр аламатдин шикилдин шагьидар хьана. Умар ибн Абдул Азизан хци чеб яшамиш жезвай шегьердин базардал садакьа пайзавай, вичел ирс яз 1000 диргьам ахгакьай девлетлудан хци ла­гьайтIа, гьа и базардал а чIавуз къе­къверагвалзавай.

И кьисадай чаз аквазвайвал, камаллу халифди­ вичин веледриз ирс яз девлет ваъ, тербия туна. Хъсан тербия хьайи халифдин хва гележегда агьваллуни хьана, гьатта вичин кьил хуьдайди анихъ амукьрай, масабуруз пайдай девлетарни арадал гъана. Ам­ма веледдиз еке пулар туна фейи дев­лет­лудан хва гележегда къекъверагдиз элкъвена, тербия, акьул авачир кас девлетдивай къутармишиз хьанач. Бубадин зегьметарни вири вара-зара хьана.

Гьуьрметлу стхаяр ва вахар! Ша чун чи веледриз виридалайни хъсан ирс таз алахъин — тербия. Тербиялу ве­ле­дар авай диде-бубайрин рикIе даим секинвал, разивал жеда. Мегер идалай хъсан кар авани дуьньяда?! Ахьтин диде-бубаяр кьве дуьньядани бахтлубурун жергейра жеда. Иншаллагь!

Азим гьажи Панагьов, Къурушрин имам