Дагъустан Республикадин Кьил В.Васильева и мукьвара Халкьдин Собранидал раиж авур вичин Чарче, РФ-дин Президент В.Путина Федеральный Собранидиз рекье тур Чарчин асул руьгь ва къалурунар вилив хуьналди, чи регионда хцидаказ вилик акъвазнавай месэлаяр галай-галайвал веревирднава. Хейлин рекьер-хуьлер, алудун герек тир уламар, четинвилер, къачуна кIанзавай дережаяр гьихьтинбур ятIа, гьар садавай аннамишиз жедайвал ачухарнава. Гъанвай хейлин делилар (экономикадай, яшайишдин, медицинадинни образованидин, эцигунрин, налогринни харжарин ва маса хилерай) девирдин гъавурда авай гьар са кас инанмишардайбур я. Гьелбетда, абурук руьгь шадардай агалкьунрихъ галаз санал татугайвилерин, кьулухъ галумукьунин, бязи вахтара гьатта тахсиркарвилериз рехъ ачухунин пашман делиларни ква. Заз лугьуз кIанзава хьи, республикадин регьберди халкьдихъ галаз (сифте нубатда — депутатрихъни чиновникрихъ галаз), чин кьун тавуна, ачух рахунар кьиле тухванва.
Государстводин кьилин политика ва везифа яз а кар къалурнава хьи, чина кьабулзавай вири къарарар, къачузвай камар, гьялзавай месэлаяр инсандин эвелимжи дердияр гьялзавайбур, инсан, Ватан хуьзвайбур, абур виликди тухудай гьакъикъи крарихъ элкъуьрнавайбур хьун лазим я. И месэлайрик акатзава: инсандин хатасузвал таъминарун; адаз кIвалахдай, зегьметдиз килигай хъсан къазанжи къачудай, яшамиш жедай къулай шартIар яратмишун; вини дережадин ва тIем акакьдай образование, медицинадин куьмек къачудай мумкинвилер артухарун ва икI мадни.
Ибур гъвечIи месэлаяр ва я пичIи хиялар туширди Чарче галай-галайвал ачухарнава. Чи кар алай гьар са министерстводи (федеральный ва чкадин) авун лазим тир крар ва агакьарна кIанзавай дережаяр (рекъемар) къалурнава.
Шак алач, республикадин кьилиз цIийи кас атайдалай инихъ хейлин крарик (рекьер-муькъвер, аэропорт ва гьуьлуьн порт, транспортдин такьатар, электроэнергиядин сетар цIийи хъувунин) гьерекат акатнава.
Коррупция лугьудай завалдин, бюджетдин пулар чпин нефсиниз серф авунин беябурчивилин гьаларал эхир эцигун патални къуватар желбнава, и кар давамни жезва. Чпин гъиле чIехи мумкинвилер хьайи 200 кас чиновникар сифте яз жавабдарвилиз чIугун — им ибрет къачун лазим тир делил тушни?!
Гьайиф хьи, уьзуьррин дувулар деринра ава. Чи къурулушдай, иллаки халкьдиз михьивилелди къуллугъ авун герек тир хейлин идарайрай я коррупциядин, я къайгъусузвилин, я са куьникайни къурху тахьунин, саймазвилинни савадсузвилин, нефсинин къативилин тIегъуьн (залан хумаяр) акьван фад ва эхирдалди акъатдай хьиз туш. Зун яргъал физвач, гьа чи кIвалахал захъ галаз зегьмет чIугвазвай са касди вич, коммунальный къуллугърай (кIвалерин, экверин, газдин, къайи ва чими цин, зирзибил тухунин ва маса) пулар гудайла, гьихьтин кIевера, къекъуьнра, хъутIалра твазватIа, суьгьбетна. МФЦ-да, са пай пулар къачуна, зирзибилринни ятарин пулар чпивай къачуз жедач лагьайла, герек идарадиз (ЖЭУ-диз) фена. Ина къайи цин пул сада, чими цинди масада къачузва. А кас а юкъуз кIвалахал алачир. Мад хъфена кIанзава…
Зирзибилдин пул гуз маса, пуд лагьай чкадиз фин лазим я. Шумуд югъ и са месэла гьялиз акъатда? Им бес кIвалахра цIийивал («оптимизация») тун яни? Инсан икьван инжиклу авун, гъарикIарун бес дуьз яни?!
Маса юлдаш, Махачкъалада пропискада аваз, вич Каспийскда яшамиш жезва. Икьван гагьда а шегьерда кьабулай поликлиникада гила ам кьабулзавач. ГьикI? Вучиз? Бес и касди цIийи кьилелай поликлиникадихъ галаз икьрар кутIунун, яни ам, са тунгъал чарар-цIарар туькIуьриз, Махачкъалада къекъуьн лазим я.
Жегьилдивай физни жеда. Яшлу начагъ инсанди вуч авурай? Гьикьван чкайра ам къекъуьрай поликлиника хкягъун патал? Имни “оптимизация”, инсанриз ийизвай къулайвал, регьятвал яни?
Страховой полисда, медицинадин гьи идарадиз фейитIани, духтурри кьабулун, куьмек гун заминламишзавачни?
Мад ва мад суалар гзаф я. Мектебрани, бахчайрани, базаррани, машинрани, рекьерани… Тахсирлубур закондиз муьтIуьгъ, чпихъ я “далу”, я “халу” галачир факъирар жезва.
За садра экверин пул жува кIвалахзавай чкадин патав гвай МФЦ-да гана. Дугъриданни, ина кассадихъ са касни галачир. Секиндиз за жуваз лагьай кьван пул гана, квитанция вахчуна, хтана. Са вацралай чир хьана, зи пул са нин ятIани счетдиз янава, МФЦ-дин къуллугъчиди — компьютердихъ галайда гъалатI ахъайна. И гъалатI туьхкIуьриз зун пуд вацра са идарадай маса идарадиз къекъуьниз мажбурна. МасакIа зал са еке тагъма (бурж) алкIурнавай. Пул гана, жув буржуна тун?.. Жуваз жув эцигдай чка жагъизмачир заз. Ихьтин мисалрин тум-кьил авач. Меркезда, масанрани.
Бес ихьтин гьалда инсанар (тахсир квачирбур) кIеве твазвайбуруз регьберрин чарарикай, рахунрикай, истемишунрикай хабар жезвайди тушни? Гьакьван савадсузриз гьакьван жавабдар кIвалахар ни гузва?..
Инанмиш я, чиновникрин къифледи (кьилери) дуьз кIвалахайтIа, кIвачеривай акьван шандакьар, гьахъсузвилер ийиз жедачир.
Белки, чи ван къведай вахтни жен. Къайда, низам кьилин чкадал эцигда… Гьа чIавуз чина ийизвай вири къуллугъар Инсан паталди хьун мумкин я.
Мердали Жалилов
