(Эхир. Эвел — газетдин 11-нумрада)

Сайтда и макъаладин сад лагьай и ссылкадай кIелиз жеда.

Инал алатай йисуз “Лезги газетдиз” акъатай Хив райондай тир муаллим Абдул Ашурагъаеван “Чанда дердер ава лугьуз…” макъала мисал патал ри­кIел хкун кутугнава.

Са цIуд йис идалай вилик и тежрибалу муаллим Россиядин Прези­дентдин грантдиз (100000 манат) ла­йихлу хьана. Амма и пул адав агакьарнач. Са кьадар вахтунда вил алаз акъвазна, ахпа себеб хабар кьурла, грантдин гьалибчидиз ла­гьа­най: вахтунда хабар кьуна кIан­дай, гила а пулар амач. Муаллим ар­­­за-ферзейра, судра гьатнач, госу­дарстводи вичиз тайинарнавай куьмек ада истемишнач. Къайгъусуз чи­новникрихъ галаз “женгина” кьил тIа ийиз кIан хьанач жеди. Гьа са ва­хтунда къейд ийин: ада вичин гражданвилин активвални къалурнач. Къайгъусуз чиновникривай ис­те­мишна, абур чалай кIусни вине ава­чирди къалурна кIанзавайди тир.

Кьвед лагьай мисал.  Авторди кхьизвайвал, пенсиядиз экъечIдай яшдив агакьайла, ада герек тир ви­ри документар гьазурна, райондин пенсийрин фондуниз тухвана. Анин къуллугъчиди документар кьабулна, сад-кьве вацралай къачудай пенсияни мубаракна. Йисни зура пособие хтунал вил алаз акъвазай Абдул муаллим, ам хтун тавунин се­беб чириз, райондин пенсийрин фондуниз фена. “Зун гъавурда турвал, — кхьизва А. Ашурагъаева, — за тухвай документрикай арзани са шумуд чар квахьнава. И чIавуз заз цIийи кьилелай арза кхьин ва документар вири цIийи хъувун теклифна. Пенсияни арза цIийи хъувур йи­къалай гуда лагьана. Гьатна судра”. Дуьз кар авуна муаллимди. “Эгер вуна “тагайтIа”, ви дерди туькIуьрдач лугьудайбурулай тафаватлу яз, ада инал вичин гражданвилин тереф къалурна, ам гъалибни хьана.

Суд-дуван саки кьуд йисуз кьиле фена. Куьрелди, райондин судди, яшлу педагогдин тереф хуьналди, гьа документар вугай йикъалай адаз пенсия тайинарунин къарар кьабулнай. Амма райондин пенсийрин фондуни суддин къарар кьилиз акъудзавачир. Эхирни Дагъустандин Верховный судди  гьахълувал гъалиб хьунал гъана: арза вугай гьа сифте йикъалай А. Ашурагъаеваз закондалди къвезвай вири пулар гуниз мажбурна.

Тикрар хъийизва: государстводин идарайра михьивилелди, намуслудаказ кIвалахзавай чиновникар гзаф ава. Абуру  инсанар инжиклу ийизвач, законрин гъавурда твазва, дерди туькIуьрун  патал рекьер къалурзава: нивай хабар кьадатIа, нин патав фидатIа лугьуда, куьмекар гузва. Абуру чпин къуллугъдин везифаяр кьилиз акъуд­зава, и кардай государстводи гузвай мажиб гьа­лалди ийизва. Гьа икI хьана кIан­завайвиляй. чна, агьа­лийри, им са кьетIен кар яз гьисабзавач. Гьакъи­къат­дани, къуллугъчиди, вичел ала­­ва зегьмет акьалт тавуна, тама­мар­завайди вичин хи­ве авай везифа я эхир.

Амма, гьайиф хьи, гьа и идарайра, шегьеррани районра къуллугъдиз килигай пешекарвилин дережа авачир, дипломар гвай савадсуз, “тупIал”, “пака хъша” лугьузвай, кичIе тахьана, ачухдиз “50 агъзур гъваш” лугьудай ришвет­чиярни ава. Инсанрин рахунрай, бязи вахтара ришветчи “мергьяматлу” жеда: “50 агъзурдалай 40, гьатта 30 агъзурдал кьван агъуз эвичIда”.

ЧIалахъ жез кIанзавач. Ачухдиз ришвет це лугьун? Гьукуматди, ми­сал патал, тайин яшдив агакьайла, гьар са гражданиндиз пенсия гузва, гьатта гьич са йисузни кIва­лах тавур яшлудазни. Вуна адаз гьи чин алаз, кичIевал-регъуьвал авачиз, “пул гъваш” лугьузвайди я? А кас гьакIни кесибвиле яшамиш жезва, ам мадни четинвилера вучиз твазва? Вучиз вуна ам чи государстводин гьукумдилай — ваз мажиб гузвай  государстводилай нарази жедай чкадал гъизва? Им хаинвал жезвачни?

Гьа ихьтин мисалар уьмуьрдин жуьреба-жуьре хилерай мадни гъиз жеда. Кар ана ава хьи, инсанар кIе­вера тван тийиз, гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвазвай, гъил михьи, “са чухсагъул бес я” лугьуз­вай чиновникрин кIвалах чаз адетдин кар яз аквазва, яргъалди ри­кIелни хуьзвач. Амма чи жибин вилив хуьзвай гьахъсуз къуллугъчи вичиз нагьахъ хийир къачун патал инсанриз зарар гузвайвиляй, такIан хьанвайвиляй чи рикIелай алатзавач. Чка-чкадал адан тIвар кьаз, гьукуматдилай наразивилин гафар лугьуда. Гьа икI, тум кьацIай данади нехирни кьацIурда лугьудайвал, сад-вад ришветчиди вири гьукумдал леке гъизва. Инсанриз гьукум такIанар­зава.

Законрин къаравулда авай къурулушри гьар юкъуз коррупционерар, ришветчияр кьазва. И месэладихъ галаз алакъалу яз лугьуз кIан­зава хьи, чна, жергедин агьалийри, жуван законлу ихтиярар таъминарун патал кIевелай истемиш тавунмаз, чакай чи законлу интересар патал закондин бинедаллаз женгчияр тахьанмаз, чи гьалар дегиш жедач. Истемишна кIанда. Чиновникди, атана, ви багъда авай тарариз яд гудач, вуна арза кхьин тавунмаз, пенсия ва ваз къвезвай кьезилвилерни тайинардач.

Ришвет гъваш лугьузватIа, прокуратурадивай, ФСБ-дивай куьмек тIалабна кIанда. Чна лагьайтIа, кIва­лени, кимелни вири тахсирар гьукумдин хивез вегьезва. За лугьузвач хьи, чи вири законар лап хъсанбур, акьалтIай вини дережадин ери авайбур, дегишвилер тун герек авачирбур я. Ваъ, эгер абур гьахьтинбур тиртIа, чун кесибвиле яшамиш жедачир. Ихтилат физвайди чи гражданвилин актив терефдикай, чи хесет-къилихдик истемишдай ери хьуникай я.

Инсаниятдин тарихдай аквазвайвал, гьи обществода гражданвилин активвал, гьахълу истемишунар аватIа, гьам виликдини физва. Чи уьлкведа зегьметчи инсандин терефдал алай хъсан законар,  абур хуьдай къуллугъарни ава. Истемишунралди абурукай менфят къачун. Эгер дериндай фикир гайи­тIа, им чна чиновникар дуьздаказ кIвалахуниз мажбурун, общество вилик финиз ва государстводиз ийизвай ихтибардин дережа хкажуниз куьмекун жедай.

Абдулафис Исмаилов