И цIарар кхьиниз зун чи СМИ-ра, иллаки электронный чешмейра са къатда раижзавай инсанди инсандал гужар илитIунин, гужлуда зайифдаз, жегьилди яшлудаз кIур гунин, сада масадан мал къакъудунин ва икI мадни маса мусибатри мажбурна. Гагь-гагь ахьтин фикирдал къвезва хьи, чи обществодин кьилин идеология (фагьум-фикир), тербиядин асул бине гьа и вагьшивал я.

Амма чи кьилин Законда-Конституцияда чиди социаль-ный, яни инсандиз гьуьрметзавай, адан къайгъу чIугваз­вай, ам хуьзвай государство я  лагьанва. Конституцияда чаз вири  ихтиярар заминламишнава. “Кьилинди, и чилел яшамиш хьун, цIийи несилар май­дандиз акъудун, са куьнихъайни кичIе-вал авачиз, яшамиш хьун я” лагьанва.

И фикирар РФ-дин Президентдин нубатдин Чарчени ­гегьеншдиз раижнава: “Чи ви­лик­ чIехи месэлаяр акъвазнава. Абур гьялунихъ чун, гьар са тереф фикирда кьуна, кам-ка­мунихъ галаз физва. Чна экономикадинни социальный рекьерай вилик финин ахьтин модель арадал гъун лазим я хьи, герек инсандиз ана вичин вири мумкинвилер кардик кутадай шартIар жен. Им лагьай чIал я хьи, йигин­даказ дегиш жезвай дуьньяди вилик эцигзавай вири суалриз кутугай жавабар гуз алакьин, Россия вичиз хас руьгьдал, асиррин адетрал, халкьарин культурадал бинелу цивилизация хьиз хуьн.

И карни чалай, гьелбетда, вирибурун къуватар сад авурла, анжах санал алаз, об­щество мягькем яз, Россиядин вири граж­данри, гьар сада, гьакъикъи крара агалкьунар къазанмишиз хьайитIа, алакьда”.

Вижевай тестикьарунар тушни ибур? Лап гьа“коммунизм туькIуьрзавайбурун” Прог­раммадин тезисар (кар алай фикирар)  хьиз я.

Чи гилан “демократиядин” бубайри — “перестройкадин архи­текторри” чаз“инсандин чин алай” демократия — вири мумкин­вилер ачух общество, къулайвилерив ацIай уьмуьр хиве кьурди тир эхир? Гила ялгъуздиз хуьруьвай са тIимил яргъа авай регъуьзни хъфиз жезмач… РикIел КIирийрин хуьруьн патав вичи хуьзвай тама бандитрин гъилелай телеф хьайи Зейнудин Батманован, тама ял язавайла, телеф хьайи Мегьа­мед Нур­баган­дован, ихьтин маса мусибатдин кьиникьар къвезва…­

Итимар яна, машинар кана, гзафбуруз акурлани, силисар тухванатIани, суддал атайла, ахьтин “игитар” гьахъдиз ахкъу­дун?.. РикIел текъвезвай жуьредин суалар авач. Сулеймана лагьайвал,“керекулдивни патрумдаш” хьанвайди хьиз я… Судрани “данади” “нажах” кьацIурнаваз жезва…

Са бязи крар чи законрал кIвалах­за-вай“камаллуйри” чпин къаюмвилик кутунвайдини сир туш…

Ингье бязи мисаларни. Чи обществода“суддин приставар” лугьудайбур кардик кутуна хейлин вахтар я. Социализмдин девирда заз чина ахьтин къурулушар авайдакай ван хьайиди тушир. Гила“пристав” кьун тавунвай хуьрни амайди хьиз туш. Буржар, гун тийизвай харжар, алиментар, маса пулар вахчун, кьабулнавай къарарар, къалурунар кьилиз акъудиз тун важиблу крар (буржияр) туш лугьуз жедач. Бес “чIулав риэлторар”, “коллекторар”, “рэкетирар” — ибур вуч къуватар я? Ибурал жуьреба-жуьре “ЧОП”-ар лугьудайбурни, “ведомстводинбур тушир” къаравуларни, маса-маса къуватарни булдиз алава хьанва. Вирибурув закондалди ву­ганвай махсус яракьарни, техникадин такьатарни, документарни гва. Гьатта садрани ван тахьай жуьредин чIехи чинерни,  тIварарни гузва…

“Меденивал” мадни вине жезва. Агьваллувал? Демократия? Инсандин ихтиярар? Мумкинвилер?.. Винидихъ гъанвай хьтин гафар чи урус чIаланбур туш. Къецепатан чIа­ларин гафарганрай жагъуриз алахъна абурун манаяр. “ЧIулав риэлторар” мана заз фи­нансрин гафаргандай жагъана: “Маклер” — мал-мулк маса гуз, маса къачузвайди. Чи те­­л­еканалрай­ датIана тикрарзава: ина“яшлу пенсионердин кIвал къакъудна”, ана“ялгъуз къари дачадай чукурна”, атIана гьа и “риэлторрин” кьилин штаб кардик квай: керематар тIимил жезвач. Лугьудайвал,“цивилизацийрин” кьилин меркезра абуру лап дерин дувулар янава. Чебни жуьреба-жуьре сумраяр (мас­каяр) алаз физва ажуз, ялгъуз факъиррин патав. “Соцкъуллугъчияр”, “санитарар”, “волонтерар”, “мергьяматлувилин фонду­нин” векилар, “садакьа” гузвайбур ва икI мадни. Вирибуруз вири шегьеррин вири ажузарни ялгъузар чизва. Махсус къуллугъар кардик ква. Ибурукай и йикъара журналист Эдуард Петрован “Квартира патал кьиникь ва я чан аламаз кучудун” передача гузвай. (“Россия-24” канал).

Бес чахъ инсанрин хатасузвал махсусдаказ хуьзвай, государстводи кардик ку­тунвай къуллугъарни авайди я эхир. Сифте нубатда полициядин, социальный хилен,  ФСБ-дин, суддин, прокуратурадин ва икI мадни.

Ибур вири аваз, инсанрин “къайгъу” чIуг­вазвай муь­куь “къуллугъар” гьикI арадал къвезвайди ятIа? Приставар аваз, коллекторар? БТИ-яр, нотариатар аваз, риэлторар?.. Чи­новникар-рэкетирар?.. Эгер и кьвед лагьайбур гьакьван герекбур, гужлубур ятIа, сад лагьайбуруз ийизвай харжияр вуч па­талди я? Законди и падни, а падни гьикI хуьзвайди ятIа?

“Демократия” гафунин сад лагьай ма­на“народовластие” — халкьдин гьукум тирди къейднава къецепатан чIаларин чIехи гафарганда. Ахпа алаваяр хъувунва: демократия гьукум гъиле авай синифрин диктатурадихъ (государстводихъ) галаз сих алакъада ава. Гьавиляй гьар са обществодихъ вичин де­­мократия (буржуазиядин, капиталистрин, олигархрин, фа­ши­стрин ва икI мадни) ава.

Америкадин ампайри чпин“демократия” виридалайни артуханди яз гьисабзава, гьавиляй ам вири дуьньядал илитIиз алахънава. Винидихъ чун раханвай “риэлторарни”, “коллекторарни”, “реэвакуаторарни”, “рэкетарни” гьа демократиядин ивирар тирди къейднава чи гъилевай словарра. Инсан виляй вегьинин, адал гужар илитIунин, ам маса гуз — маса къачунин демократия.

Чи “демократризни либералриз” — гьукумни, девлетарни гъиле гьатнавайбуруз“халкьдин демократия” авайди я хиве кьаз, я акваз кIанзавач. Гьавиляй чи кьилин законрин  михьи тир ниятривни кIвалахиз тазвач. Рекэт чи обществодин вири мертебайра бюджетдин пулар къакъудунал машгъулди хьиз я. “Роскосмосдани” кваз-рекэтирар?..

Америкадин “демократияди” дуьнья гьи чкадал гъанватIа, гъизватIа такун — гьа им, зи фикирдалди, лап четин суалдиз эл­­къвез­ва. Чи демократия Россиядинди, россиявийринди, Россия хуьзвайди хьун лазим тушни? Ада чун вири сад хьиз хуьда. Президентдин нубатдин Чарчин асул метлебни гьа им я…

Мердали Жалилов