За и йикъара “Лезги газетдай” са аламатдин эсер — Мерд Алидин “Артур” поэма кIелна (“ЛГ”, 27.07.17). Гьасятда зи вилерикай эсердин кьилин игитдин, Бабаев Артуран, вичин чандилай гъил къачуна, пуд виш кас кьиникьикай къутармишай миграгъви жегьилдин жанлу къамат карагна…
Поэма за мад сеферда къелем гваз яваш-яваш кIел хъувуна. За кьатIана: чи девирдин къагьриманди авур тешпигь авачир хьтин кьегьалвал зариди гуьзел, нурлу, ранглу, къати… гафарин, ибарайрин, гьижайрин, бейтерин, гекъигунрин, мисалрин, рифмайрин, ритмайрин куьмекдалди, вилерал накъвар къведайвал, къалурнава… Поэмадай Артуран дагъви къилих, вичин диде-буба, бицIи балаяр, хайи Ватан кIан хьунин гьиссер, экуь дуьньядал яшамиш хьунинни кьиникьин арада амай мусибатдин дар декьикьаяр (абур шаклувилерив, инсанпересвилерив, къайгъударвилерив, къастлувилерив ацIанва) ачухдаказ аквазва.
РикIел лезги зарийрин поэмаяр: Х.Тагьиран “Гьавадин пагьливан”, А.Фатахован “Зарбачи Гьасан”, А.Саидован “Уста Идрис”, Х.Хаметовадин “СтIал ва къван”… хквезва. Абурув М.Алидин поэма гекъигзава: цIийи эсердин кьетIенвилер, Къаф дагъларикай гъуцарсув хьиз, малум жезва. Ам муаллимрин гъиле аялриз къагьриманвилин тербия гудай мад са хци яракьдиз элкъведа.
Чи милли шииратда “Артур” кьетIен эсер — поэма-повесть хьанва. Ам кьилди ктаб яз акъудуниз, чIехи премия гуниз лайихлу я. Чаз ихьтин гуьзел эсерар багъишзавай зарияр, абурун эсерар чапзавай милли газетарни журналар сагърай!
Гьуьрметдалди, Гьаким Къурбан,
профессор, филологиядин илимрин доктор
* * *
Дуьньяда игитвилерин крар, гьерекатар гьар жуьрединбур жеда, абуруз гузвай къиметарни гьакI я. Садбурув Игитвилин тIвар, шабагьар яргъияр галачиз агакьда. Масадбурув… Месела, М.Нурбагандовни З.Батманов саки гьа са шартIара игитвал авунвай рухваяр я. Садав Игитдин тIвар агакьна, муькуьдав…(?)
Авайни-авачир жегьил чан инсанар къутармишун патал къурбанд авурди, шаксуз, Игит я! Гьахьтин кьегьал тир зи хуьруьнви Артур Бабаевни. Амма адан Игитвал вич сагъзамайла лайихлу хьайи “ВикIегьвилин орден” вахкуналди сергьятламишна. Гьелбетда, ихьтин карди диде-бубадин, хуьруьнвийрин рикIериз гайи разивал авач. Акси яз, наразивилер, арзаяр, кхьинарни арадал атана…
Суалри кьил тIушуниз, вахтар пара физвай. Зурба бажарагъар авай зи хуьруьнвийри Игитдикай гьич рикI секинардай хьтин затI кхьизвач… Имни заз сир тир.
Эхирни… Ингье зи вилик “ЛГ”-дин 27-июлдиз акъатай 30-нумра ква. Зак са хесет квайди я: сифте газет вири тупIалай ийида, ана авай материалар чирда, кIелдай нубатар туькIуьрда. И сеферда акI хьанач: газетдин 4-чина, Артур Бабаеван шикилни галаз, чи гьуьрметлу Шихмурад Шихмурадова “Игитдикай цIийи эсер” макъалада чаз муштулух ганва: миграгьви зари, газетдин литературадин отделдин редактор Мерд Али Жалилова “Артур” тIвар алай поэма кхьенва!
Ада газетдин кьве чин кьунва. ЯтIани кIаникай “куьруь авунва” къейднава. Гьа легьзейра зи кьилиз хиял атана: “ГьакI ман, хизан сагъ хьайиди! Вун икьван чIавалди вучиз секин хьанвай?”
Гьуьрметлу газет кIелзавайди! Мерд Алиди заз гайи жаваб авайвал тазва:
— За гьикьван ксун тавур йифер акъуднатIа ваз хабар туш, духтур. Кхьена куьтягьайди яз гьисабайди, са арадилай жуваз гьисаба амукь тийиз, мад къекъвезвай… Гьижайрихъ, къашарихъ, рангарихъ, Игитдиз хас яржарихъ къекьвезвай. Гьисаба кьадай хьтин затI арадал атайди кьатIайла, “Шарвилидин” суварин вилик за ам майдандиз акъудна…
Поэмадин кьилин агалкьун, зи фикирдалди, автордилай Артур Бабаева авур игитвал чIалахъ жедайвал къалуриз алакьун я. Кьуру гафар, тарифар галачиз, адан уьмуьрдин рехъ, уьлгуьчдин мурцай физвай нур хьиз къалурнава.
Дуьз гафар я, цIукI авачир чкада цIайни жедач. Теймурханрин чIехи тухумда несилри гайи тербия дуьз кьабулай жегьилар арадал атана. Поэмадин игитди вичин жегьил уьмуьрда бубайри ва муаллимри гайи насигьатар квадарнач. Артуран кьегьалвал къвезвай несилризни тербиядин тарс я.
Поэмадихъ, заз чиз, мад са метлеб ава. Ада чи гьукумдарар генани кьетIидаказ тагькимарзава: гьахъсузвал я чи пайдахдал, я чи Конституцияда тахьун лазим я.
Куьруь авунватIани, поэмада цIусад кьил ава, гьар садаз кутугай тIварни ганва, гьар садахъ акьалтIай сюжетни ава. Ихтилат квекай физватIа уьтквемвилелди къалурнава.
Камаллу, девлетлу ва къешенг лезги чIалал теснифнава, рикIиз кужумдай, бейнидиз таъсирдайди хьанва цIийи эсер. Адай кьилин игитдин куьруь уьмуьрдин ялавлу гелер хкатна аквазва, кIелзавайдан фикир желбзава.
Поэмадин эхирда авторди вичиз хас тегьерда Артуран тIварни, ада уьмуьр бахшай карни давам жезвайди тестикьарзава…
За и кардай гьам автордиз, гьам поэма чав агакьарай газетдин редколлегиядиз сагърай лугьузва.
Азедин Эсетов,
РД-дин халкьдин духтур, илимрин кандидат
