Советрин Союзда 1930-йисар лап еке законсузвилериз, нагьахъвилериз рехъ гайибур, уьлкве, халкь патал чпин чанарни гьайиф татана, инкъилабда, граждан­ дяведа иштиракай, партияди чпел тапшурмишай гьар са кар намуслувилелди кьилиз акъудай, Ватандиз вафалу хьайи гзаф инсанар, “халкьдин душман” лугьудай тагъма илитIна, къирмишайбур хьана. Гьа и жуьредин гьахъсузвилин кIавузардик гьа чIавуз Дагъустандин транспортдин ва рекье­рин управленидин начальник  Гьажимет  Сафаралиевни  акатна.

ЯркIи дерейра Цлахърин хуьруьнвияр лежберар, малдарар, сеняткарар тир. Вири­дахъ галаз санал Алиметани вичин чIехи хизан хуьзвай. ЦIуд касдиз ризкьи, суьрсет­, алукIдайди акъакьарун регьят кар тушир. И важиблу карда адан куьмекчияр къум­бурдал­ акьалтзавай рухваярни тир — сифте­дай чIехи­­­бур — Сархав, Гьажимет, Магьмуд, ахпа абурун­ гуьгъуьналлаз къвезвай стхаяр, вахар­ни­­.

Гзафбур хьиз, Гьажиметни Бакудиз  акъат­на. НафтIадин мяденриз, еке карханайриз зегьметчи, къуватлу гъилер герекзавай шегьердиз. ЦIусад йисавай жавандилай вуч алакьда кьван? Девлетлу ксариз батраквал, шакIуртвал авун. Гьелбетда, гадади кьатIуз­вай хьи, са нин ятIани кIвале югъди-йифди кIвалахуналди вичивай дуьздаказ кьил хуьз жедач. Ихьтин истисмардин гьалдай экъе­чIун патал жувни алахъна кIанда. Сифте нубатда ада вичи-вичиз урус ва туьрк чIалар, гьарфар чирна. Ахпа ктабриз итиж авуна. КIелиз четин тиртIани, азад декьикьаяр хьанмазди, Гьажимет инай-анай вичин гъиле ­гьатай ктабар кIелиз алахъдай. Мумкинвал хьанмазди, ам Бакуда училищедик экечIна. Гьайиф­ хьи, ана эхирдалди кIелиз хьанач: я  пул, я недай са кьас фу гьатзавачир. Аму­кьайди фялевал авун хьана.

НафтIадин мяденра Кавказдин вири хал­кьарин векилри зегьмет чIугвазвай. КIва­лах­дин шартIар эхиз тежедайбур тир. Сут­када 14-15 сятда кIвалахун, баракра яшамиш хьун, бегьем мажиб гун тавун, рабочийрин сагъламвилин къайгъуда тахьун,­ хузаинри, кIан хьанмазди, фялеяр кIвалах­дилай чукурун… Истисмарвилин ихьтин гьаларихъ галаз рази тушир ва кIвенкIвечи фикиррал алай савадлу рабочийри фялеяр зулумкарриз акси кIвалах тухунал, кIвалах­дин шартIар хъсанардай истемишунар авунал желбзавай. И жавабдар ва хаталу гьерекатдик цIувад йисавай Гьажиметни экечI­на. Фялеяр гъавурдик кутун, забастовкайриз акъудун, чIехи юлдашрин тапшуругъар тамамарун — икI Гьажимет, вичизни са артух­ хабар авачиз, инкъилабчи фялейрин жергейрик акатна.

Октябрдин инкъилаб гъалиб хьана. Дагъларин уьлкведани большевикрин гьукум тестикьарна. Амма им тамамвилелди гъалиб хьанва лагьай чIал тушир. Урусатдин пачагьдин генералри Деникина, Бичерахова, къецепатан интервентрин куьмекни галаз, Дагъустанда гьукум чпин гъиле кьуна. Дербент, Кьасумхуьр, Къуба деникинчийрин, туьркверин, мусаватистрин гъиле гьатна. Гьа и вахтунда Къази-Мегьамед Агъасиевахъ, Мукьтадир Айдунбеговахъ, Къазибег Акимовахъ, Тарикъули Юзбеговахъ ва маса большевикрихъ галаз санал душманриз акси партизанрин дестеяр тешкилна. Ватандин азадвал патал женгиниз къарагъай Куьредин, Табасарандин, Самурдин женгчийрин ху­ра акъвазиз тахьай чапхунчияр кат хъуву­на. Инкъилабчияр, яру партизанар районра, хуьрера цIийи гьукуматдин къурулушар тешкилунив эгечIна. Гьажимет Сафаралиевакай рахайтIа, ам и карда кIвенкIвечийрин, башчийрин жергеда хьана.

1920-йисан эхирра Гьажимет Сафарали­ев Самур дередиз рекье туна. Ахцегь округдин исполкомдин председателдин ве­зифаяр хиве гьатай касди сифте нубатда яшайишдин, культурадин месэлайриз фикир гана. Жемятриз, жегьилриз мелериз теклифиз, абур общественный крарал желб ийиз, зурба эцигунар гъиле кьуна. ИкI сад-садан гуьгъуьналлаз округдин центрада клубдин, больницадин, электростанциядин дараматар ишлемишиз вахкана. Ахцегьрин кьилин куьчейра къван туна. Хуьрера культурадин идараяр ачухна, муькъвер эцигна. Идал къведалди ада Агъула исполкомдин председателвиле кIвалахнай, адаз дагъвийриз сифте нубат­да вуч герек ятIа малум тир. Гьеле алатай де­вирдин таъсирдик кумай дагъвияр цIийи гьукумдихъ, жезвай азадвилерихъ, хъсан яшайишдин мумкинвилерихъ агъадайвал, еке кIвалах тухвана, аквадай хьтин имаратар, крар арадал гъана кIанзавай. И четин ва важиблу везифаяр Сафаралиева, кардин гъавурда аваз, кьилиз акъудна.

1930-йисарин сифте кьилер мадни четинбур хьана. Хуьрера колхозар тешкилзавай, школаяр кардик кутазвай. ЦIийи уьмуьр­диз, къурулушдиз акси къуватар, дестеярни­ авачиз тушир. Гь.Сафаралиеван алакьунар, тежриба и чIавуз маса хиле герек атана. Ада Самур, ахпа Куьре округрин милициядин начальниквиле кIвалахна. Са акьван вахт алатнач, вичин кIвалахдив рикIивай, кардин гъавурда аваз эгечIзавай, инсанрихъ галаз дуьзгуьн рафтарвал ийиз жезвай кас Дагъус­тандин хуьрериз куьмек гудай комитетдин председателвиле тайинарна.

Вахт муракабди тир. Республикада арадал гъизвай цIийи-цIийи ведомствойра, идарайра кIвалахдай пешекарар, коллективрин кьиле акъваздай  регьберар авачир. Гьавиляй кар алакьдай, тежриба авай ксарал жавабдар къуллугъарни ихтибарзавай. Сана кIвалах пайгардик кутурла, ам гьасятда маса идарадин кьиле эцигзавай. Гьа икI, Гьажимет­ Сафаралиева Дагъустандин алакъадин управленидин начальникдин, ДагЦИК-дин секретардин, Дагавтодортранспортдин начальникдин везифаяр тамамарна.

1932-1937-йисара Сафаралиеван гуьзчивилик кваз дагълух хейлин хуьрериз фидай гегьенш рекьер туькIуьрна, вацIарал муькъвер эцигна. КIвалахар лап хъсандиз тешкилунай, государстводин планар тамамарунай Дагавтотранс кьве сеферда РСФСР-дин гъиляй-гъилиз къведай Яру пайдахдиз лайихлу хьанай.

Гьайиф хьи, 1937-йисан декабрдиз ­“Наж­мудин Самурский кьилевай буржуа­зиядинни миллетчивилин дестедин” иштиракчи я ­лугьудай тахсир кутуна, Гьажиметни дустагъна, 1939-йисан 20-сентябрдиз Кеферпатан Кавказдин военный трибуналдин къарардалди адаз 10 йис кар атIана. “Тахсир” хиве та­­кьаз хьайи касди саки кьве йисуз силисчийрин зулумар эхнай. Халкь патал хъсан гзаф крар авур ялавлу хва дустагъдиз тухвай пуд йи­къал­ай куьтягь хьана. 1956-йисуз, са тахсирни квачиз, зулумрик акатай гзафбур хьиз, Сафаралиевни буьгьтенрикай хкуд хъувунай.

Къе Сафаралиеван невейри халкьдин майишатдин гьар са хиле гьакъисагъвилелди зегьмет чIугвазва. Абуру чпин баркаллу бубадин 125-йисан юбилейни лайихлудаказ къейдда.

Хийир Эмиров