Уьмуьрдал ашукь азад дагъви тир бинелу миграгъви Халикьан хва, гьеле дидедин хурухда амаз, Ватандин чIехи дяведин ялав агакьай аял. Дагъдин кьезил гьавадини вили цаву, дагъларин чархарини авахьзавай вацIу, вичиз гьар юкъуз аквазвай верчерини цицIибри, кIелерини бацIийри, хранвай халичаяр хьиз, цуьквери безетмишай чуьлди, булахрин журжуррини къветерин нагъмайри гъвечIи Къурбанан гьиссерикни чпин жуьреда юзун кутазвай. Ада вичин рахунарни къвезвай ванериз ухшар гъиз алахъдай. Фикир желб жезвай гьар са кардиз, затIуниз дикъет гудай. Ада вичи рикIел хкизвайвал, “вилериз аквазвай гьар са затIуниз дикъет гун, гьар са гьерекат фикирдиз гъиз алахъун, ам чарчел гъун гьеле хуьруьн школада кIелзамаз адетдиз элкъвенай”. Гьа и гьал себеб яз, ара-ара сифтегьан шиирарни, гьикаяярни арадал къвез хьана.
Хуьруьн школа акьалтIарай Къурбан тарихдайни чIалай, гьакIни литературадай пешекарвилиз лайих яз акур муаллимри адаз гьа и рекьяй кIелун меслят къалурнай.
Къурбанан машгъулат-аквазвай ва кьилел къвезвай гьар са агьвалат веревирд авун, акI вучиз ятIа, хьанатIа лугьуз, адаз вичин къимет гун, ам (абур) жемятдиз менфят патал дегишардай рекьерихъ-чешнейрихъ къекъуьн ва жемятдин вилик гъун — хесетдиз элкъвена.
Вичиз меслят къалурай чкада — Дагъустандин госуниверситетда, тарихдинни филологиядин (чIалан ва литературадин) рекьяй пешекарвал къачуз, кIелдай йисарани Къурбана вичин машгъулат-рикI ацукьай кар, сюжет авай гьикаядин эсерар кхьин давамарна. 2-курсунин студент тирла яратмишай “Дидени руш” гьикая — кьилел атай агъвалатдикай ихтилат а вахтунда гьам лезги чIалал “Коммунист”, гьамни урус чIалал “Дагестанский университет” газетрай кIелзавайбурув агакьнай.
Гьаким Къурбанан эсерриз хъсан къимет гун яз, 1965-йисуз Дагъустандин ктабрин чапханади адан гьикаяйрин сифте кIватIал “Аламат” кIелзавайбурув агакьарнай. А чIавуз, къе хьиз, кIан хьуналди, художественный эсер халкьдин арадиз, газет-журналдиз чапдиз акъатзавачир. Эсердин мана-метлебдин гьакъиндай пешекарри гудай къиметдин заминвал герек тир. Интернет авачир. Кьадар- кьисметди, жув аскер яз, Ватандиз къуллугъ авун патал Германиядиз акъуднавай зал а ктаб са шумуд конвертда аваз амледин хци агакьарнай (Исятдани ам гьа гьалда зи хсуси библиотекада амазма).
Вич литературадиз анжах гьахьзавай жегьил яз, Гьаким Къурбана а вахтара маса авторрин ктабриз-эсерриз къиметар гузвай, макъалаярни газетрани журналра тIимил чапнач. Мисал яз, Ибрагьим Гьуьсейнаван “Рекьер-хуьлер”, Шагь-Эмир Мурадован “Гатфарин гьевес”, Абдул Муталибован “ВикIегь Расул”, Асеф Мегьманан “Дидедин рикI”, Якьуб Яралиеван “Пакамахъ”, Азиз Алеман “Лацу цифер”, Алирза Саидован “Лирика”- ватандихъ, диде-бубадихъ, инсандихъ ва я тIебиатдихъ авай ашкъидин, муьгьуьббатдин ва кIанивилин гьиссерин ктабриз гайи рецензияр…
Сад ава гьар са кар жуваз чир хьун, садни-жуваз чизвайди масадаз чирун. Университетда кIелун акьалтIарай Гьаким Къурбаназ 2-3 йисуз школайра авур кIвалахди къалурна хьи, лезги балайриз эдебиятдай тарсар гунин карда муаллимрихъ бес кьадар чирвилер авач, я ахьтин ктабарни. Гьа и фикирди секинвал тагузвай Гьаким Къурбан, конкурсда иштирак авуналди, Дагъустандин педагогикадин илимдин ахтармишунрин институтди вичелди чIугуна. Анани акьалтзавай несилдиз школайра милли чIал ва эдебият чирунин къайдайрай илимрин кандидатвилин, эдебият ахтармишунай докторвилин дережаяр хвена.
Гьа са вахтунда жуван хайи халкьдиз жезмай кьван гзаф менфят гун къаст тир Гьаким Къурбан, СССР чукIуникди, арада анжах Самур вацI аваз, кьве гьукуматдиз пайи-паяр хьанвай Лезгистан сад хъувунин рекье халис женгчидиз элкъвена. Лезги писателрин союз тешкилна ва адан председателвал вичин хивез къачуна. Яратмишунин цIийи несилар гьазурун патал Авторвилин школа арадал гъана. Ам Махачкалада, 14-нумрадин СОШ-да кардик кутуна, филиалар са бязи хуьрерани ачухна. Гьар са кIелзавайди гьевесламиш авун яз, милли тарих ва адан кьегьалар санал кIватIна, сифте яз “Лезгистан” энциклопедия арадал гъана…
Иллаки жегьилриз Ватан ва халкь кIанардай, яшайишда агалкьунар къазанмишиз чирдай меслятар- насигьатар, рекьер-хуьлер къалурзавай кьилдин “Яшайишда агалкьунар гьикI къазанмишда?” ктаб кхьена агакьарна.
Муаллимрин гъилера, тартиб хвена, лезгийрин шаиррикай, гьикаятчийрикай ва драматургрикай куьлуь малуматар- “Лезги зарияр”, лезги халкьарин чкайрин (топонимрин) словарь, “Лезги литературадин программайра тарсарилай алава кIелун патал къалурнавай эсеррин кIватIалар, литературадин тарсар тухунин къайдаяр (методика), тарсарин чешнеяр чапдай акъудна.
Уьмуьр женг я,
Женгчи женгина женгчи хьиз хьана кIанда.
Жуван вилик мурадар эциг,
Къастунал кIеви хьухь.
Къаст кьилиз акъуддайла, я вахт, я харж гьайиф къвемир.
Уьмуьрдин сирерай кьил акъудиз алахъзавайди гъалибни жеда.
Чарасуз кIвалах яргъал вегьемир…
Килиг гьихьтин важиблу насигьатар ада несилриз гузватIа! Абур жегьилрив повестрани романра тунани агакьарнава. Гьахьтинбур я Гьаким Къурбанан эсерар: “Къурухчи”, “Лацу марал”, “Ирид чин алай хуьр”, “Гьулдандин лекь”, “Къилинж Къемер”, “Гьай тахьай гьарай”, “Дили дуьньядин чирагъ”, “Зуьгьре гъед”, “Яру Ярагъ”, “Уьмуьрдин къекъуьнар”, “Мержандин хтар”, “Гьарамхана” ва икI мадни.
Литературадин игитрин къаматралди инсандинни обществодин алакъаяр, абурун чешнелу терефар- халкьчивал, инсанпересвал, намус, гъейрат, гьахъвал патал женг чIугун герек тирди къалурзава.
80 йисан юбилейдихъ галаз алакъалу яз, гьелени галатун гьисс тийиз, бегьерлудаказ кIвалахзамай Дагъустан Республикадин лайихлу муаллим Гьаким Къурбаназ государстводи, и кар къейд авун яз, нубатдин шабагь ганайтIа, ва я Дагъустандин ктабрин чапханади адан “Хкягъай эсерар” акъуднайтIа, кутугай кар жедай. Ийидай крар, гудай теклифар мадни ава жеди. Зун абурукай и сеферда рахазвач… Вуна чун гележегдани метлеблу гзаф ктабралди шадаррай, гьуьрметлу Къурбан Халикьович!
Абдулашим Гьажимурадов
