( ЧIехи шаирдин 120 йис къейддайла, авур рахунрай )
Гьуьрметлу юлдашар, играми дустар! Чун иниз мад сеферда Дагъустандин чIехи хва СтIал Сулеймана эвер гана атанва. Ша чна адаз вич хайи югъ мубарак авунихъ галаз сад хьиз, чаз адаз лап яргъал уьмуьрар-эбеди уьмуьр хьана кIанзавайдини къалурин. Ам, гьакъикъатдани, Дагъустандин халкьдин арада виридалайни яргъи уьмуьр авайди, эбеди яз яшамиш жедайдини я. Яргъи уьмуьр авиляй жеда хьи, ам шаир я. Гьакъикъи поэзия рекьидач. Эбеди яз яшамиш жедайдини авиляй я хьи, ам лап зурба шаир я. Белки, и келимайри адакай са вуч ятIани квез лугьузва жеди.
Сулейманан машгьурвал виринриз чкIанвайла, адаз “ХХ асирдин Гомер” тIвар гайила, дуьньядин лап хъсан шаирри адан эсерар чпин чIалариз таржума ийизвайла, урусрин чIехи шаирри — Тихонова, Павленкоди, Луговскоя, Асеева ва масабуру адакай теснифар кхьизвайла, адан гъвечIи кIвале, Агъа СтIал-дал, генани гзаф журналистар, корреспондентар кIватI жезвай. Адакай делилар генани гзаф чир хьана кIанз, адахъ галаз мукьувай таниш хьунин мурад аваз. Вуна чаз жувакай, ви рикIел шиирар гьикI къвезватIа, абур вуна гьикI теснифзаватIа, гьадакай суьгьбет ая лагьайла, Сулеймана суалдин сад лагьай паюниз икI жаваб ганай: “Капиевалай хъсандиз закай садани суьгьбетдач, фена адавай хабар яхъ. Эгер ам кIвале жагъун тавуртIа, Назаревичан патав алад.
Зи поэзиядиз талукь яз, завай лугьуз жеда хьи, ам зи сир я, зи муьгьуьббатни я. Зун квез вирибуруз аквазва. Куьне, къимет гана, лагь, зун шаир яни, тушни. За мани лугьузва. Захъ яб акалзавайбуруз адан ван къвезва. Зи чIалар чапзава. КIелзавай ксариз абур чизва. Завай жуваз къиметар гуз жедач”.
Чун лагьайтIа, Сулейманан къенин девирдин кIелзавайбур, адахъ яб акалзавайбур я. Чна адаз къимет гун лазим я. Сулейманан тIварунихъ галаз алакъалу яз чи гьуьл генани дерин ва гегьенш, дагълар лагьайтIа, генани кьакьан хьана. И кардай адаз чи рикIин чухсагъул!
Ам чIехи къанажагъ, культура авай инсан тир. Амма образование авачир. Гзафбуру образование хьун къанажагълуни хьун я лугьуз фикирзава. Туш. Сулейманаз университет акьалтIарайвилин диплом авачир. Ада уьмуьрдин университет акьалтIарна. Ада хъсандиз балкIандиз пурар ядай, чил цадай, багъ-бустан кутадай. Адаз чуьллери цуьк мус ахъайдатIа хъсандиз чидай. Амма чаз, Москвадин литинститут куьтягьнавай гзафбуруз,гьайиф хьи, а крар чиз амач, абурувай чун къакъатнава.
Алай вахтунда гзаф лежберрикай, багъманчийрикай шаирарни депутатар авунва. Амма депутатрикайни шаиррикай, чи уьлкведа чпихъ къе еке игьтияж аваз, лежберарни багъманчияр хъувун гзаф четин хьанва. Сулеймана вири а пешеяр вичив хуьз хьана ва вири пешейрани ада вич шаир тирди субутарна.
1934-йис. Августдин чими вахт. Союзрин кIвалерин колонный зал. Ина вири мугьманар Сулейманаз дикъетдивди килигзава. Хъицикьдин чIехи бармак ва куьгьне чухва алаз президиумда Горькийдин патав ацукьнавай и лап адетдин дагъви вуж я? Горькийди а чIавуз жаваб ганай: ХХ асирдин Гомер СтIал Сулейман.
Съезд кьиле фидай вахтунда къецел марф къвазвай. Горькийди вичиз икьван зурба къимет гайилани, Сулейман вич-вичивай квахьнавачир: ада умунвилелди хабар кьуна: яраб исятда Агъа СтIалдал марф къвазватIа? Ана исятда марф гзаф герек тир…
Ада мадни вичихъ галаз съезддиз атанвай Эффенди Капиевавай хабар кьунай: “Хъсан жедай, эгер вуна хуьре амай зи къунши кьуьзуьдан гьал гьикI ятIа хабар кьунайтIа”. ИкI лагьана, Сулейман кефсуз яз мугьманханада амай ЦIадаса Гьамзатал кьил чIугваз фенай. Ингье Сулейман гьамиша гьа ихьтин кас тир. Вири крара гьам дагъви, гьам шаир яз, бедендин вири клеткайралди ам Дагъустандихъ, Ватандихъ, уьлкведихъ галаз датIана сих алакъада хьана.
1935-йис. Дагъустандин делегация Москвада партиядин ва гьукуматдин руководителрин — Сталинан, Орджоникидзедин, Микоянан патав гва. Гьар садавай гьалар гьикI ятIа, Дагъустанда вуч хабарар аватIа жузазва. Сулеймана лугьузва: “Юлдаш Сталин, эгер жедатIа, вуна чи Герейханован тIварунихъ галай совхоздиз куьмек це”. Самурскийдиз, Сулейманан къвала гъил эцяна, ам акъвазариз кIан хьана. Чна адаз куьмекар чкадал жагъурда лугьузва. Амма Сулеймана вичин гаф давамарзава: “Къуй Москвади чаз куьмек гурай”.
А чIавуз, чаз чидайвал, Москвадай Герейханован тIварунихъ галай совхоздиз куьмек гунни авунай.
1936-йис. Сулейманаз, Дагъустанда сад лагьай касдиз яз, Ленинан орден вахчуз Москвадиз Калининан патав эвернава. Делегациядик а чIавуз Дагъустандин алишверишдин наркомни квай. Кремлдиз фидалди вилик Сулейманаз лугьузва: “Къенин хьтин юкъуз вуна дамахдивди алукIнайтIа хъсан тир. Вал лагьайтIа, куьгьне чухва, кIурт, шаламар ала”. Сифте Сулейман маса парталар алукIиз разини хьана. Амма гьа Кремлдиз физ са шумуд декьикьа амаз, мад вичин куьгьне чухва, кIурт, шаламар ахлукI хъувуна: “Завай зи парталриз аксивал ийиз жедач. Зун абурухъ галаз вердиш хьанва. Эвелни-эвел зун дагъви, Дагъустандин лежбер я, ахпа зун шаир я эхир”. Ам вичин гьамишан парталар алаз Кремлдиз фена, ана лезги чIалалди вичин мани лагьана.
Расул Гьамзатов, Дагъустандин халкьдин шаир
( КьатI ама )
