Дуьньядин майданда жуьреба-жуьре государствойрин арада политикадин жигьетдай гьалар къвердавай къизгъин жезвайдан шагьидар я чун къе. И кар фикирда кьуна Россиядин Федерациядин Президентди ва Гьукуматди тайин тир серенжемар кьабулзава, уьлкведин Яракьлу Къуватар алай аямдин  дережадин техникадалди тъаминардай рекьер жагъурзава. Яракьлу Къуватрин лап кар алай кьушунрик Гьавадин дяведин кьушунар акатзава. Саки гьар йисуз Москвадин областдин Жуковский шегьерда, “Кубинка” авиабазада уьлкведин “гьавадин лекьерин” лайихлувилер къалурзавай мярекатар тешкилзава ва тамашачийри чи летчикри идара ийизвай ­“Небесные гусары”, “Русские Витязи”, “Стрижи”  тIварар ганвай реактивный  Су-27, Су-34, МиГ-29 самолетар гьалзавай тегьердал гьейранвалзава. Ихьтин мярекатри чахъ гьар са душмандикай Ватан хуьдай къу­ватар авайдан гьакъиндай шагьидвалзава ва инсанрин рикIериз архайинвал, секинвал гъизва. 

Адет хьанвайвал, гьар йисан августдиз Рос­сиядин Федерацияда Гьавадин дяведин къуватрин югъ къейдзава. Кьве йис идалай ви­лик уьлкведин  кьушунрин лап кар алай и къу­рулушда цIийивилер туна. 1-августдилай Россияда Гьавадин дяведин ва Гьавадин космический оборонадин кьушунар сад авуна, РФ-дин Гьавадинни космический къуватар арадал гъанва. РФ-дин оборонадин мини­стр Сергей Шойгуди хабар гайивал, цIийи къуватар арадал гъунин макьсад уьлкведин гьавадинни космический къурулуш лап вини дере­жадиз акъудуникай ибарат я. Ида кар алай са шумуд месэла гьялдай мумкинвал гуз­­ва. Кьушунар вилик тухунин рекьяй военно-технический политика туькIуьрунин гьакъиндай жавабдарвал артухарда. Гьавадинни космический хилен важиблу месэлаяр гежел тевгьена гьялда. Кьушунар карда ишлемишунин менфятлу­вал хкажда ва гьавадинни космический оборонадин къурулушар вилик фин таъминарда. Россиядин кьушунрин цIийи къуватрик акатзава: Гьавадин дяведин къуватар, гьавадин ва ракетрин къурулушриз акси оборонадин кьушунар ва гьакIни космический кьушунар.

Гьавадинни космический кьушунри чпик кутазвай умудар кьилиз акъудзава. И карни Россиядин ВВС-рин авиациядин дестеди Сириядин Гьукуматдин кьушунриз чи уьлкведа къадагъа авунвай ИГИЛ-дин кьушунрихъ галаз дяве авунин карда куьмек гайи тегьерди тестикьарзава. Гьа са вахтунда абуру уьлкведин вири сергьятар тирвал цава къаравулвал чIугвазва.

Лугьун лазим я хьи, Россиядин гьавадин дяведин къуватрихъ яргъал тарих ава. Амни пачагьдин девирдихъ галаз алакъалу я. 1912-йисан 12-августдиз Урусатдин эхи­­римжи император II Николаян указдалди Гене­ральный штабдин Кьилин управленидин къвалав авиациядин сад лагьай часть тешкилнай. Гьа идалди Урусатда яракьлу къуватрин цIийи хел арадал гъанай. Гуьгъуьнлай адал Россиядин империядин военныйни гьавадин дяведин къуватар ва ахпани им­ператордин гьавадин дяведин флот тIва­рар акьалтнай.

Идан гьакъиндай архивра ихьтин документар ама. Империядин военный министр, кавалериядин генерал В.Сухомлинован къул алай 397-нумрадин приказ 1912-йисан 12 ав­густдиз акъудна ва адан бинедаллаз гьа­­ва­дай фидай улакьрин ва гьавадихъ галаз ­ал­а­къалу  вири  частар  Генеральный  штабдин Кьилин управленидин генерал-майор М.Шиш­­кевича регьбервал гузвай воздухоплавательный частунив вахкана.

1913-йисан декабрдиз вучиз ятIани и часть тергна ва адан везифаяр Военный министерстводин кьилин военно-технический управленидин воздухоплавательный отделенидин ва Генеральный штабдин кьушунрин къуллугъ ийидай ва частар туькIуьрдай отделдин хиве туна.

Урусатда Октябрдин инкъилаб гъалиб хьайила, рабочийринни лежберрин Гьавадин яру флот тешкилна. 1933-йисан 28-апрелдиз алимрин, авиациядин конструкторрин, авиациядин промышленностдин работникрин, РККА-дин ВВС-рин технический ва летный къурулушдин зурба агалкьунар фикирда кьуна, СССР-дин Халкьдин Комиссаррин Советдин къарардалди 18-август Вирисоюздин авиациядин югъ яз малумарна. Ахпа адакай СССР-дин Гьавадин Флотдин, ахпани Авиациядин югъ хьана.

Къейд ийин хьи, вири девирра инсаниятдихъ цавар муьтIуьгъардай мурадар хьайиди я. И жигьетдай Советрин Союзди агалкьун­рин ва дамахлу рехъ тухвана. Эгер Ватандин­ ЧIехи дяве жедалди вилик РагъакIидай патан уьлквейри СССР-дин авиациядин промышленность са акьван кваз кьазвайди ту­ширтIа, дяведин ва гуьгъуьнин йисара чи уьл­кведин авиацияди виликди еримишна ва цавун бушлухрин иесивал авуна. Иллаки 1950-йисара. Алимри, авиаконструкторри авиациядин промышленностда халисан инкъилаб арадал гъана. Гьавадиз технический жигьетдай тамам самолетар акъудна. 1960-йисара къецепатан уьлквейрин гзаф пешекарри хиве кьурвал, дяведин самолетар акъу­дунин жигьетдай СССР дуьньядин майданда  кIвенкIвечидиз элкъвена.

СССР-дин Гьавадин Флот штурмовой, ис­требительно-бомбардировочный жуьредин самолетралди, истребителралди таъминарнавай. Абурухъ ядерный бомбаяр тухудай мумкинвални авай. Авиацияди гьавадин къуватрин вилик акъвазнавай вири месэлаяр гьялзавай: гьавадин разведкадин вири жуьреяр, кьушунар хуьнин, абуруз гьавадай куьмек гунин, десантар, разведкадин дестеяр ла­­зим чкайриз агакьарунин ва абур лазим чIавуз вахчунин, артиллеристриз куьмек гунин, кьушунар ва техника чкадал агакьарунин, самолетрин экипажар къутармишунин, хер хьанвайбурун гьакъиндай къайгъу чIугу­нин…

Алай вахтунда гьавадин такьатри кьилиз акъудна кIанзавай крар мадни артух хьанва. Исятда женгинин дежурство кьиле тухузвай радиотехнический, зенитринни ракетрин ва истребительный авиациядин частари, подразделенийри Россиядин Федерациядин гьавадин бушлухрин хатасузвал хуьзва. Гьа са вахтунда РФ-дин Президент, Верховный главнокомандующий Владимир Путинан къарардалди дальний авиациядин самолетри дуьньядин лап яргъал тир районарни гуьзчивилик кутунва ва мукьвал-мукьвал цава лув гузва.

Чи уьлкведа ва гьакI дуьньядин майданда исялягьвал хуьн, дяведик цIай кутаз кIан­за­­вай уьлквейрин вилик пад кьун ва дявекар­риз дуьзгуьн жаваб гун патал лазим кьадарда алай аямдин техникани герек жезвайди я. Къенин юкъуз Гьавадинни космический къуватар лазим кьадарда самолетралди, вертолетралди, пешекарралди таъмин я. Эхи­римжи йисара уьлкведин Президентди, Гьу­ку­матди Яракьлу Къуватрин хилез, оборона­дин месэлайриз еке фикир гузва. Лазим кьадарда пулар чара ийизва. Россиядин аскерар, офицерар патал яшайишдин, къуллугъ авунин къулай шартIар тешкилзава, абур яша­йишдин кIвалералди таъминарзава. Ихьтин сиясатди хъсан нетижаярни арадал гъизва. Россиядин аскердин авторитет хкаж хъхьанва. Ватанпересвилин руьгь квай кьушунри лап муракаб месэлаяр гьялзава.

Къейд авун лазим я хьи, Россиядин гьавадинни космический къуватра дагъустанвийри, гьа гьисабдай яз лезги халкьдин векилрини уьтквемдиз, гьакъисагъвилелди къуллугъзава. Абурукайни сад вичиз генерал-майорвилин чин ганвай Тагьир Гьажиев я. Чна виридаз пешекарвилин сувар мубаракзава. Ватандин къаравулда акъвазнавай абурухъ сагъламвал, агалкьунар хьурай!

Нариман Ибрагьимов