Самурдин дере кьуна, винелди фейила, чи вил сифтени-сифте кьакьан, такабурлу дагъларик хкIазва, абуру чпихъди ялзава, ша, илифа лугьузвай хьиз. Бес абурун ценерив гвай гуьзел, надир мескенар – хуьрер вуч я! Абурухъ гьар садахъ къадим тарих ава. Анра камаллу, чпин багъри ерийрал гзаф рикI алай зегьметкеш дагъвияр яшамиш жезва. Анрай машгьур игитар, алимар, духтурар, муаллимар, агрономар ва маса рекьерайни тIвар-ван авай пешекарар акъатнава. ИкI, Ахцегьай винелди са кIуьд километрдиз кьван фейила, тIебиатдин гуьзел чкадал хуьр экIя хьанва. Фашистрин Германияди чи уьлкведал вегьейла, виринрай хьиз, Кьакайни, Ватан душмандикай хуьз, гзаф кьегьалар фенай ва чпин гьунарлувилералди хуьр, район, республика машгьурна. Санлай тамам хизанар фронтдиз фейи дуьшуьшарни малум я. ИкI, Кьакай стхаяр тир Исмаиловри – Исмаила, Тажудина, Шагьбаса, Нагъиди, Небиди, Нурудина ва абурун хтулар Зейнудинани Бейдуллагьа — жуьреба-жуьре фронтра къизгъин женгера душмандиз ягъунар кьуна, ЧIехи Гъалибвал къазанмишуник чпин лайихлу пай кутуна. Вири саламатдиз хайи ерийрални хтана. Тажудин, Шагьбас, Неби ва Нагъи къати женгер кьиле физвай Берлинда чеб-чпел гьалтнай, шадвилин тум-кьил хьаначир. Дяведилай гуьгъуьниз и кардикай “Известия” газетдиз макъалани акъатнай. Абурухъ галаз санал шикилда муаллим Жамидинни акъвазнавай. Исмаилов Шагьбас Азизовича дяведилай гуьгъуьниз къад йисалайни гзаф вахтунда партиядин Дагобкомдин секретарвиле, ДАССР-дин Верховный Советдин Председателвиле, республикадин Министррин Советдин Председателдин заместителвиле кIвалахнай. Къейдзавайвал, стхаяр тир Исмаиловар фронтрай 21 орден, 40 медаль гваз, 14 хер хьанвай кьацIар алаз, 4 контузия хьанваз, беденрик ракьун 50 кIус кумаз хтана.
А наградайрин арада Женгинин Яру Пайдахдин, Ватандин дяведин вири пуд дережадинни, Яру Гъед, Александр Невскийдин орденар, “Москва оборона авунай”, “Берлин къачунай”, “Прага азад хъувунай” медалар ва гзаф маса шабагьарни авай. Бес им акьалтзавай несилар халис ватанпересар яз тербияламишдай хъсан чешне, чешме тушни! Гаф кватай чкадал лугьун: республикадин меркезда, Исмаиловрин тIварунихъ са куьче ва я майдан, школа янайтIа, кутугай кар жедай. Са хизандай муьжуьд кас санлай Ватан хуьз фейи маса дуьшуьш мад малум туш. Тухумрай фейибур ава.
Къенин зи суьгьбет Исмаиловрикай сад тир алим, цIийи йисан вилик квай и йикъара вичин 80 йисан юбилей шад гьалара къейд авур Жамидин Абасовичакай я. Багъри ерийрикай, хизандикай ихтилат квайтайла, ада къейдда:
— Зи къилихрик гьихьтин регьимлувал, мергьяматлувал, хъсан терефар кватIа, зи юмшагъвал – ибур вири зун хайи къулавай, багъри ерийривай я. Залум дяведин йисара зи хуьр, анин хизанар гьихьтин гьалара гьатнайтIа, зи рикIел хъсандиз алама. Дяве башламиш хьайила, зи анжах пуд йис тир. Гъиле яракь кьаз жедай кьван итимар вири уьлкве душмандикай хуьз фенвай. Чун, аялар, дидеди экуьнахъ фад ахварай авуддай. КьецIил кIвачеривди чна калер чIуруз гьалдай, экуьнахъ агъадихъай рагъ акьун гуьзлемишдай — бедендиз чимивал герек тир эхир.
Дяведин йисарин аялар… Эхь, виринра абурун уьмуьр гьа сад хьиз физвай. КIвачел, кьилел алачиз, руфуна фу авачиз. НикIерай кьилер кIватIиз, кIелер, бацIияр, данаяр хуьз. Няни хьайила, кIвале канабдин рухунал ацукьна, вири хизанди са курунай недай. Гьа какатай чкадал ксана тадай. Дагълара, гуьнейра, чIурара, никIера недай хъчарихъ къекъведай. Бахтунай хьиз, а четин йисара абур чIурара булдаказ экъечIни ийидай. Дяведин йисарин аялар гзафни-гзаф гьа хъчари къутармишнай. Диде – ТIебиат, вун гьикьван къайгъудар, жумарт, мергьяматлу я!..
Инсанарни а девирда гзаф умун, регьимлу, гьуьрметлу, хатурлу тир. Къуни-къуншияр са хизан хьиз яшамиш жедай. КIвалерин арайра, гила хьиз, кьакьан паруяр, гьаятра тарта кицIер авайди тушир. Эгер къула руьхъверик квай цIай хкахьайтIа, купIадин кIус гваз къуншидин кIвализ фидай, адал алаз жуьгьенар гъидай.
Йиф гьикьван мичIиди, яргъиди хьайитIани, пакаман экуь бере къведа лугьуда. ИкI, 1945-йисан майдин эхирра ирид йиса авай Жамидинан япарихъни экуьн кьиляй шад хабар галукьна: “Вазегьат, Вазегьат, фронтдай хтанвай хва Зейнидин – ваз, муштулух – заз!..” гафар тикрариз –тикрариз, гьарай ацалтна, дидедин дуст дишегьли Маяханум гьаятдал атана акъатнай.
Хизандин гьал акур стха Зейнидинавай вич экечIнавай военный академиядиз хъфиз хьаначир. Ада муаллимвал ийиз башламишна – суфрадикни ризкьи хъхьана. Гъам-хажалат 100 кIвал авай хуьруьн гьар са хизандиз атанвай: фронтдиз фейи 90 касдикай 46 женгерин майданра, концлагерра телеф хьана.
Къейдзавайвал, Гьуьруьназ дидеди, вичин рухваяр Исмаил, Тажидин, Шагьбас, Нагъи, Наби, Нурудин дяведай сагъ-саламатдиз хтурай лугьуз, гьар кпIунал Аллагьдиз ялвар ийиз хьаналдай. Хтунни авуна, абур дидеди къаршиламишна. Буба Азиз лагьайтIа, 1937-йисуз рагьметдиз фенвай. Азизанни Гьуьруьназан хизанда 14 велед чIехи хьанай. Ихьтин дидедин тIварунихъ аялрин са бахча хьайитIани яна кIанда. Гьина ава бес чи художникар? Рухваяр женгерай саламатдиз хтурай лугьуз ялварзавай Дидедин суьрет (картина) — идалай зурба тема женни!..
Зейнидинан, Жамидинан, Падрудинан дах Абас лагьайтIа, 1943-йисуз, танкариз акси сенгерар туькIуьриз, Хасавюртдиз рекье тунай. Ана тиф акатна, хуьруьз хтай пуд йикъалай (50 йисан яшда аваз) рагьметдиз фена.
Хуьре 7-класс акьалтIарай Жамидин чIехи стха Зейнидин Абасовича 1954-йисуз Дербентдиз тухвана, И.Сталинан тIварунихъ галай 1 – школа – интернатдик кутуна. (Зейнидина яргъал йисара Каспийскдин 1-нумрадин школа-интернатдиз регьбервал гана).
— Ина чун, ученикар, 100 кас кьван авай, — рикIел хкизва Ж.Исмаилова. – Муаллимри, тербиячийри чаз къайгъударвилелди фикир – дикъет гузвай, чна хъсандиз кIелун патал абуру вири къуватар эцигзавай. Гьеле гьа йисара ина кабинетрин система кардик квай. Муаллимар чпин кар хъсандиз чидайбур тир. Эгер и школа – интернат куьтягьайбурукай са вуж ятIани вуздик акат тавун хьайитIа, и кар педколлективдин кIвалахда еке нукьсан, кимивал яз гьисабзавай. ЧIехи регьбер Сталинан тIвар алай школада усалдаказ кIелиз женни мегер! Гьавиляй гзафбурукай алимар, карханайрин, районрин, хуьрерин кьилер, гьар са рекьяй кар алакьдай пешекарарни хьана.
Жамидин Абасовича ДГУ-дин тарихдинни филологиядин факультет акьалтIарна, хуьре, Каспийскда, Махачкъалада школайра, 1997-2003-йисара КьакIарин хуьруьн администрациядин кьил яз кIвалахна. Тарихдин илимрин кандидатвилин диссертация вахтундилай вилик хвена. Политехнический институтда доцент (1986-йисалай) хьана. Гьа вузда авайла, адаз РД-дин лайихлу муаллим лагьай тIварни ганай. Ана 22 йисуз преподаватель хьана, эцигунрин факультетдин парторгвиле кIвалахна. Алай вахтунда А.А.Тахо-Годидин тIварунихъ галай Педагогикадин НИИ-да илимдин чIехи къуллугъчи яз зегьмет чIугвазва.
7-декабрдиз кьиле фейи юбилейдин шад мярекатдал аниз атанвай Педагогикадин НИИ-дин, “Лезги газетдин” редакциядин векилри, ярар-дустари, мукьва-кьилийри Жамидин Абасовичан тIварунихъ чими гзаф келимаяр лагьана. Къадим, машгьур сихилдай тир и кас гзаф къени, юмшагъ къилихрин, кьакьан руьгьдин инсан тирди къейдна. Месела, гзаф алимриз, депутатриз, чиновникриз чи милли газетдин редакция алай чкани, я газетдин роль, метлебни чизвач. Жамидин Абасовича лагьайтIа, и газет гьар йисуз кхьиникни къуьн кутазва, редакциядихъ галаз алакъа хуьзва, Ватандин ЧIехи дяведин женгерикай, жегьил-жаванар ватанпересар яз тербияламишуникай ва маса темайрай метлеблу макъалаяр кхьизва, камаллу меслятар къалурзава. Ада къейдзава хьи, газет редакцияда кIвалахзавай са 10-20 касдинди — ваъ, вири халкьдинди я, гьавиляй ам акъудуник, хуьник, тираж хкажуник къуьн жезмай кьван гзафбуру кутуна кIанда.
Ж.Исмаилован гъиликай илимдинни методикадин 80-далайни виниз кIвалахар, гьа жергедай яз вад ктаб хкатнава.
Яратмишунрални машгъул тир Жамидин муаллимдин ихьтин ктабарни акъатнава: “КьакIарин хуьр. Тарих ва алай девир”, “Зи хиялар, зи умудар” (2012), “Зи шиирар махар туш” (2014), “Шиират камаллу ва гуьзел ивир я” (2017), “Рубаияр” (2018). Алай вахтунда “Внеклассная и внешкольная работа как важнейшее средство воспитания личности” темадин винел кIвалахзава. Яргъал йисарин намуслу зегьметдай Жамидин муаллим пуд медалдизни хейлин гьуьрметдин грамотайриз лайихлу хьанва. Адан гъвечIи стха Падрудинани къад йисуз хайи хуьруьн мектебдин директорвиле кIвалахна. Амни РД-дин лайихлу муаллим я. Ватандин ЧIехи дяведин активный иштиракчияр хьайи Исмаиловрикай алай вахтунда Наби Азизович сагъ ва кIубан я, 96 йисан яшда авай игит, камаллу агъсакъал хуьре яшамиш жезва. Алукьзавай йисуз рагьметлу Шагьбас Азизовичан 100 йисан юбилей республикадин дережада гегьеншдаказ къейддайвал я.
Жамидинани рагьметлу Фирузади гьуьрметлу хизанда кьве хвани кьве руш тербияламишнава. Абурукай пуда кьилин образование къачунва. Технологвилинни юриствилин дипломар гвай хва Германа Москвада кIвалахзава. Бубадин пеше руш Сабинади давамарзава.
Жамидин Абасовича чи жегьилриз эхирдай ихьтин камаллу меслятарни къалурна: багъри ерийрин тарих хъсандиз чир жен; чIехи-гъвечIидан гьуьрмет хуьн; хъсан адетар хуьн ва артмишин, несилриз хъсан крар тан; халис ватанпересар жен – армиядин жергейра кьегьалри хьиз къуллугъин; анашайрикай, пиянискавиликай, куьчебасанвиликай, явакьанвиликай яргъаз жен; дуьзгуьн крарин иесияр жез алахъин ва икI мад.
Гьуьрметлу Жамидин Абасович! “Лезги газетдин” редакциядин коллективди Квез – баркаллу сихилдин чIехи векилдиз, камаллу агъсакъалдиз — уьмуьрдин Куьн хкаж хьанвай кукIуш – дережа мубаракзава. Къуй Квехъ 100 йисан юбилейни кIубан яз къаршиламишдай сагъламвал хьурай!
Шихмурад Шихмурадов
