Сулейман-Стальский районда ­хуьруьн майишатдин продукция гьасилунал 27 кархана, 50-дав агакьна лежбервилинни фермервилин майишатар ва карчияр, 960-далай виниз арендаторар маш­гъул я. Рай­онда кIвалах тешкилунин цIийи къайдаяр кардик кутазва, инвестицийрин проектар, федеральный ва республикадин программаяр уьмуьрдиз кечирмишзава. И рекье алай йисуз хьанвай нетижайрикай суьгьбетун патал чун райондин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин управленидин начальник М.М. Бабаевахъ (шикилда) галаз гуьруьшмиш хьана.

Йис гьеле акъатнавач, ятIани хуьруьн майишатдин продукция гьасилунай сифтегьан нетижаяр кьаз жеда. Мисал яз,  магьсулдарвилин рекьяй. Районда гад агудунин кIвалахар гьикI кьиле фена? Къведай йисан бегьердин бине кутунин рекьяй гьихьтин кIвалахар авунва? – суал гана за.

— Алай йисан бегьер патал районда 2200 гектарда магьсулар цанвай. Идакай 160 гектар — нехв, 140 гектар — гатфарин мух, амайди зулун магьсулар цанвай майданар тир. Гад агудунал 11 комбайн желбна. Юкьван гьисабдалди, никIерин гьар са гектардай 24,5 центнер, вири санлай 5600 тонн техил кIватI хъувуна.

Къведай йисан бегьер патал 1900 гектарда зулун магьсулар, 300 гектарда гатфарин культураяр цада. Чил гьазурнава, саки 80 процент тумни чкадал ала. Бес тежезвай 200 тонн тум, маса регионрай маса къачуна, хкида.

Лагьана кIанда, райондихъ авай комбайнияр куьгьнебур я, абур ишлемишунин вахт фадлай алатнава. И кар фикирда кьуна, “Куьре Агро” МТС-ди кьве комбайн маса къачун патал заявка ганва.

Магьсулдарвиликай рахадайла, къейд ийиз кIанзава хьи, тумар цунин рекьяй чавай вири майданрикай тамамвилелди менфят къачуз жезвач. Мисал яз, виликдай гуьне патан “Агасиевский” ва “Айдинбековский” совхозри 1500 гектардив агакьна майданра цазвай. Эхиримжи йисара анра анжах 200 гектарда тумар цазва. И кардал разивал ийиз жедач. Гуьнепатан хуьрера гележегда техилар цазвай майданар артухардай серенжемар кьабулда.

— Заз Куьне багъманчивилин хилекай гегьеншдиз лагьанайтIа, кIанзавай.

— Районда багъманчивилин хел йигин еришралди вилик физва, производстводин цIийи, кIвенкIве­чи къайдаяр ишлемишзава. Санлай районда 3300 гектар багълар ава. Са шумуд йисан вилик Вини СтIал­рин хуьруьн мулкунал, “Члар” ООО-да 80 гектарда адетдин багълар кутуналди, инвестиционный проект уьмуьрдиз кечирмишна. Гуьгъуьнлай ана 15 гектарда фад бегьердал къведай багълар кутуна.­

“Паласа” ООО-ди алай вахтунда “СтIалрин багълар” тIвар алай зурба проект кьилиз акъудзава. И кар патал бизнес-планар, проектар гьазурна, 60 гектарда ичин багълар кутуна. Анрин гьар са гектардай алай йисуз 180 центнер ичер кIватI хъувуна.

Санлай къачурла, и проектдин сметадин къимет 1 миллиард манатдилай виниз я. Адан бинедаллаз 500 гектарда ичин, 300 гектарда шуьмягъдин ва 200 гектарда пIинидин фад бегьердал къведай багълар кутун планламишнава. 60 гектарда ичин багълар кутун патал чил гьазурнава.

Цмуррин хуьруьн патав инвесторди 40 гектарда шуьмягъдин багъ кутунва.

Шадвалдай кар ам я хьи, чIехи майданра багълар кутазвай инвесторрилай кьилдин ксари, арендаторрини чешне къачузва, чпихъ авай мумкинвилериз килигна, цIийи багълар арадал гъизва. ИкI, КIвар­чагърин хуьре Къадималиеврин хизанди, интенсивный технологияр ишлемишуналди, 3 гектарда ичин, Кьулан СтIалрин хуьре Мингьажудин Мегьамедова 1,5 гектарда пIи­нидин багълар кутунва. Ихьтинбур мадни ава.

— Районда ципицIар кIватIна акьалтIарна. Нетижаяр гьихьтинбур хьана?

— Саки 10 йис я районда уьзуьмчивал вилик физ. И девирда ци­пи­цIар гьасилунал машгъул жезвай чI­е­­х­и 8 кархана арадал атана. Абурукай яз завай “Дербент-Агро” (адахъ 331 гектар уьзуьмлухар ава), “Гуьлгери вацI” (172,5 гектар), “Зардиян” (149,5 гектар), “ЧIереяр” (166 гек­тар) ООО-рин, “Заря” СПК-дин (73,5 гектар) тIварар кьаз жеда. Гзаф карханайри гьар са гектардай 100-150 центнер ципицIар кIватI хъувуна.­

ЧIехи карханайрихъ галаз санал уьзуьмчивал вилик тухуник “Ахмедов Ф.С.”, “Нарима”, “Яхьяев Н.М.” КФХ-рин (абурухъ, талукь тирвал, 6,5 ва 15 гектар уьзуьмлухар ава), арендаторар тир Алимет Алагьвердиеван (8 гектар), А.Къазиагьмедован (52,5 гектар), Н.Гьуьсейнован (8 гектар) еке пайни ква.

Санлай къачурла, алай йисуз районда 12000 тонндив агакьна ципицIар кIватI хъувуна.

— Са кьве гаф теплицайрин ма­йишатрикайни лагьайтIа же­дачни?

— Алай вахтунда районда тепли­цайрин 13 майишат кардик ква, абуру 11 гектардин майдан кьун­­ва­.­

Теплицаяр неинки хуьруьн майишатдин карханайри, гьакIни кьилдин ксари, арендаторрини кардик кутазва. Им разивал ийиз жедай кар я, гьикI лагьайтIа, теплицайрин ма­йи­шатри инсанар йисан кьиляй-кьилиз таза помидорралди, афнийралди, истивутралди… таъминарзава.

— Районда малдарвални хипехъанвал вилик тухудай мумкинвилерни ава. Абурукай тамамвилелди менфят къачузвани?

— Районда малдарвилел 5 кархана, 30-далай виниз КФХ-яр, ЛПХ-яр машгъул жезва. Абурухъ, санлай къачурла, 10847 ири карч алай гьайванар ава, абурукай 6135 калер я. Малдарвал вилик тухуник “Манатилов”, “Ахмедов”, “Салих” КФХ-ри еке пай кутазва.

Эхиримжи йисара районда хипехъанвални вилик физва. И кардални чIехи карханаяр ва кьилдин ксар машгъул жезва. Санлай къачурла, районда гъвечIи карч алай 20330 гьайван ава, абурукай 14638 хипер ва цIегьер я.

— Рехъ физвайда атIуда лугьузвайвал, Квез райондин пакадин югъ гьихьтинди яз аквазва?

— Пакадин югъ хъсанди, агалкьунар авайди жедайдахъ зун инанмиш я. Райондин кьил Нариман Аб­дулмуталибова гъиле кьунвай кIва­лахрин тереф районэгьлийри хуьзва. Райондиз куьмекдин гъил яргъи ийизвай кьегьал ксарни чахъ авазва. Чи халкьни зегьметдал рикI алайди, чилин къадир авайди я.

Хазран Кьасумов