Сузадин раган сир
( Поэма )
Ялавлу инкъилабчи Агъасиев Къазимегьамедан экуь къаматдиз бахшзава
Иблисрин судди акъудна къарар:
“Хутахун хуьруьз Къазимегьамед…”
Хьана жаллатIар чеб-чпив икьрар,
Ягъиз тун патал адав чилиз мет…
Кьегьал хва аку! КIуртIашар аку —
Асландин вилик зурзазвай къуьрер.
КутIунна гъилер, къандалра — кIвачер,
Иви хъченвай игитдин вилер…
Каспи гьуьлуькай хкатзава рагъ,
Чими нурарив къужахда кьаз чил.
ХупI диганвачни Кьасумхуьруьн багъ!
Нурлу я машгьур даим ЧIулав кьил…
БалкIанрин туьнт “пурх”, гьакI кIвачерин ван
Хьайи къветерин, “пурр”… авуна, луж
Катна виликай, чебни яхцIур кьван,
Къалуриз чпин садвал, гьайбат, гуж…
Туьнт Кьурагь вацIу, гьа са ванцеллаз,
Ягъай севре хьиз, ийизва гъургъур.
Дигмиш цуьквери, игитдиз наз гуз,
Дамахдивди юкь ийизва алгъур…
И хуш легьзеди хкажай гьевес,
Рагъуц галайвал элкъвена кьегьал,
Къанихвиливди къачуна нефес:
— Аквазвани ваз къе зун авай гьал?!
Вуч тахсир кваз зун чакъалрин гъиле
Тунва? Асланар жедайд туш муьтIуьгъ!
Килиг йиртихриз, авачир бине,
Намусдилай лукIвал кьунавай вине…
Хандин муькъвелай Кьурагь патахъ рехъ
Хкаж жезвай тик гуьнедин кьилел
Агакьай чIавуз жаллатI — чIулав пехъ
Рахана бирдан: — Ягъин и пелел…
Гайи тапшуругъ акъудин кьилиз,
Хьайид(и) ана жеда, ни акъудда кьил?
Аквадалди чун халкьарин вилиз,
Ша, са патахъди баштан ийин кьил…
А бармакни кIурт, чекмеяр хурум,
И дар девирда я адаз гьарам…
Акъудин ифин душмандин кьамай,
Ахпа кIамай кьван авурай гьарай.
Къазимегьамед:
— Зи пек-парталда ава куь вилер,
Аквазва заз куь ниятар чIуру.
Буьркьуь жемир куьн, килига иер,
Гьарам тIуьналди руфун жеч дулу…
Шура гьукумат жедайдахъ гъалиб,
Гьич шак алачиз, я зун инанмиш.
Гъимир куьне куь невейрал айиб,
Жемир акI лавгъа, цава кьуна тIиш…
Хабар такьаз зи рикIин тIалдикай,
Зун ягъун патал регъвезватIа сас,
Большевикдин ивидин гьар стIалдилай,
Чир хьухь, зи халкьди вахчуда кьисас!..
Бирдан кьулухъай винтовкадин ван
Акъатна, татаб хьана чи игит.
Вад декьикьада тагуз вичин чан…
ЖаллатIри кьвалалай вегьена мейит…
КIуртIашриз хьана ам лишандин пен —
Мейитдал къурна гуьллед хар виняй.
Сада байбутдив беден тIекв-тIеквен
Хъувуна, кьена вичин рикIин цIай…
Серф гьат тавурай ажуздан гъиле,
Адаз я писни хъсан аквадач.
Кьада вич ада виридалай вине,
Хайи бубадин чIалахъ агъадач.
Гьатайла вичин кIвалахар кIеве,
ГалчIур жеда ам, хуьрлуьнкI хьиз, геле.
На лугьуди, я таравай кIекIе,
Гьалчиз-вахчудай вичин пел чиле…
“ЧIулав кьилелай”, Каспи гьуьлелай
Рагъуц галайвал хкаж хьана циф.
Къайи гар галаз фена кьилелай,
Ракъинал алчудна вичин чкIай киф..
2-жаллатI: — Килиг, абуру тIебиатни кваз
АлахънаватIа гьикI есирда кьаз.
Мейитдал алай хутIуна шейэр,
АламатIа чан килиг гьа иер!…
Акурла игитдин ахъазмай вилер,
Амукьна жаллатI хьана гьакI серсер:
— Гьайиф тир, валлагь, къелетна чна,
Куьз хиве кьунай и гунагь савда?
КичIе къуьрер хьиз, катна жаллатIар,
Туна гуьгъуьна пичIи руквад гел…
Гьикьван ийида саймаз гъалатIар,
Эй савадлу тир зи Куьредин эл?..
Чи Сулеймана, рикIе аваз тIал,
ЧIугунай гьайиф чи кьегьал хцихъ.
РикIин гьарай яз теснифнай бахш — чIал,
Гьиссериз зурба, авачир тешпигь.
Регьбер Ленинал а къайи хабар
Агакьнай, рикIел эляна къабар…
Гъалиб хьана халкь, алатна йисар —
Алукьна ислягь Советрин вахтар…
Чи игит ягъай жаллатIрив жаза
Ахгакьна, шаксуз, гьахъ хьана гъалиб:
Сада вич тукIуна, авуна суза,
Амайбуру невейрал гъана агь-айиб…
Ви “шартIунин сур” хьанва пак чка,
Ви тIварцIелди эл ава къвез-хъфиз.
Твазва ви гуьмбет цуькверин юкьва,
Вун рикIел хкиз, алхишар ийиз…
Садбур ама вав чIугвазмай дяве —
Яракьрай ягъиз ви пак тир гуьмбет…
Кьисмет тахьурай чпиз сур, магьфе,
Гьинай атурай, лагь, ихьтин миллет?!
Вахъ халкь ишехьай вилерин накъвар-
Себебрин булах — Сузадин рагай
Авахьзама къе, гьакIни патавай
Хкатзама кьеж ивидай рчай…
* * *
Азербайжанда ви пак тIвар алай
Авазвай шегьер — Къазимегьамед.
Дамах ийиз ви тIварцIел зар алай,
Чавай хуьз жезвач къе ви сур-гуьмбет…
Хкажай игит хцел кьацIай гъил
Йиртихриз халкьди ийизва лянет.
Пионерри къвез, агъуз ийиз кьил,
Эцигзава ви сурал гьар нямет…
…Сузадин рагай — Суваб булахдай,
Вилин накъвар хьиз, авахьзава яд.
— Дарман яз къачун кIвализ хутахдай, —
Лугьуз, нубат кьаз, аквазва са-сад…
Чи гьар садан пак буржи я, эхир,
Жуван алатай тарих авун чир.
Девирар фида, яна хал, пехир…
Амукьда ирс яз Сузад(ин) раган сир…
ЖаллатIрин тIварар кьазвач за — туш сир,
Невейрин хиве гьикI твада тахсир?..
Авун паталди абуруз таъсир,
КIелрай дикъетдив Сузад(ин) раган сир…
Игитвилиз рехъ
( Россиядин Федерациядин Игитдин чIехи тIвар ганвай ( кьейидалай кьулухъ ) кьегьал лезги хва Батманов Зейнудинан
экуь къаматдиз бахшзава ).
Садни хазвач игитар яз дидейри,
Игитвилиз рехъ ачух я уьмуьрда.
Лугьудайвал чи бубайри, бадейри,
Кьегьал хва гун — им Худадин эмир я.
Сад Аллагьдин эмир яз чи халкьариз
Шарвилияр ганай четин вахтара.
Герек чIавуз тешпигь хьайи дагълариз,
Вил тахьай гьич мас(а)да гудай бахтарал…
Къе душманрай кьил акъудун четин я,
Чакъалар хьиз чкIанавай тамариз.
Багъри касни рекьиз абур кIвачин я,
Са ни ятIан(и) гайи буйругъ тамамриз.
А “чакъалар” вал гьикI гьалтнай, Зейнудин,
Тамун абур, хуьруьн сабур хуьзавай?..
Маса хизан хвена, гьакIни иман — дин,
А душманрин чIуру ният чизавай.
Лезги намус, на тухумдин тIвар хвена,
Чанни гана, рей ганач на душмандиз…
Несил патал адалатдин кар хвена,
Тамай къвезва билбилрин ван пашман тир…
Эхь, девирар атайди хьиз хъфида,
Чи игитрин тIварар чпел кхьида…
«Лезги газетдин» 2018-йисан 44-нумрадай
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
Игитвилиз — рехъ
(2015-йисуз террористри тама залуквиле кьунвай хизан азад авуна, вичин намус маса тагана чан къурбанд авур Россиядин Федерациядин Игит, кьегьал лезги хва Батманов Зейнудинан экуь къаматдиз бахшзава)
Садни хазвач игитар яз дидейри,
Игитвилиз рехъ ачух я уьмуьрда.
Лугьудайвал чи бубайри, бадейри,
Кьегьал хва гун — им Худадин эмир я.
Сад Аллагьдин эмир яз чи халкьариз,
Шарвилияр ганай четин вахтара.
Герек чIавуз тешпигь хьайи дагълариз,
Вил тахьай гьич мас(а)да гудай бахтунал…
Къе душманрай кьил акъудун четин я,
Чакъалар хьиз чкIанвай тамариз.
Багъри касни рекьиз абур кIвачин я,
Са ни ятIан(и) гайи буйругъ тамамриз.
А “чакъалар” вал гьикI гьалтнай, Зейнудин,
Тамун абур, хуьруьн сабур хуьзвай?..
Маса хизан хвена, гьакIни иман — дин,
А душманрин чIуру ният чизавай.
Лезги намус, на тухумдин тIвар хвена,
Чанни гана, рей ганач на душмандиз…
Несил патал адалатдин кар хвена,
Тамай къвезва билбилрин ван пашман тир…
Эхь, девирар атайди хьиз хъфида,
Чи игитрин тIварар чпел кхьида…
«Лезги газетдин» 2020-йисан 11-нумрадай
___________________________________________________________
Кьелегъар
Кьилел лекьер элкъвезвай зи масан Кьелегъар,
Ви синерлай вилик квайд хьиз аквада дагълар…
Фарфалаг хьиз гагь ви кьилел элкъвез жеда гар,
Гъваш зи патав, “жинжи гар”, на зи кIани дустар.
Къуй акурай, заз хьиз, аб(у)руз гьайбат и чилин-
Килигналди атIуз тежер, вилерив мензил.
Ина гьар са къван шагьид я женгерин къати,
Куьн чил хуьдай къалхан хьанай, зи дагълар хайи!
Ара-ара акI жеда заз: зи гимиш дагълар,
Атлантар я кьунвай мягькем къуьнерал цавар…
Дагъдин лекь тир лезгиди гьич агъузрайд туш мет
Са чIавузни душманд вилик, хвена тIвар, гьуьрмет.
Алахънава са бязибур къакъудиз зи эл
Къадимлу тир Алпан чилин невейрикай сад.
И кар акваз, шаксуз, къвезва зи ивидал звал,
Лекьерин кьуьл — “Лезгинкадин” дуьньядаваз ад…
Са кьил Мугъан, са кьил Аран, са кьилни Афгъан,
Туркменистан, Къазахистан, Туьркия, Иран…
А виликан “суьргуьнрикай” хьанавай къе макан,
Ви диб-мескен квахьзавайди мус хьурай аян!?
Ша гьарайин Кьелегърилай чIехи руьгьериз,
Я туштIа, чун Шарвилидиз ша фин эвериз!
Дерт чIалара тваз, шаирдин ивидал гъиз звал,
Аквазвач жал Сад Аллагьдиз къе чун авай гьал!?
«Лезги газетдин» 2020-йисан 34-нумрадай
________________________________________________________________________________________________________
“Сузадин раган” сир
(Поэма)
…Чи балшавик Агъасийиф,
Гьелбетда, акI рекьиз гьайиф…
СтIал Сулейман
“Иблисрин” судди акъудна къарар:
“Хутахун хуьруьз Къазимегьамед…”
Хьана жаллатIар чеб чпив икьрар,
Ягъиз тун патал адав чилиз мет…
Кьегьал хва аку! КIуртIашар аку —
Асландин вилик зурзазвай къуьрер.
КутIунна гъилер, къандалра — кIвачер,
Иви хъченвай игитдин вилер…
Касдин гьуьлуькай хкатзава рагъ,
Чими нурарив къужахда кьаз чил.
ХупI диганвачни
Кьасумхуьруьн багъ!
Нурлу я машгьур даим
ЧIулав кьил*!..
БалкIанрин туьнт пурх, гьакI кIвачерин ван
Хьайи къветерин “пурр”…
Къарагъзава луж
Катна виликай, чебни яхцIур кьван,
Къалуриз чпин садвал, гьайбат, гуж…
Туьнт Кьурагь вацIу, гьа са ванцеллаз,
Ягъай севре хьиз, ийизва гъургъур.
Дигмиш цуьквери, игитдиз наз гуз,
Дамахдивди юкь ийизва алгъур…
И хуш легьзеди хкажай гьевес,
Ра гъуц галайвал элкъвена кьегьал,
Къанихвиливди къачуна нефес:
“ Аквазвани ваз къе зун авай гьал?!
Вуч тахсир кваз зун чакъалрин гъиле
Тунва? Асланар жедайд туш муьтIуьгъ!
Килиг йиртихриз, авачир бине,
Намусдилай лукIвал кьунавай вине”.
Хандин муькъвелай Кьурагь патахъ рехъ
Хкаж жезвай тик гуьнедин кьилел
Агакьай чIавуз жаллатI — чIулав пехъ —
Рахана бирдан: “Ягъин и пелел…
Гайи тапшуругъ акъудин кьилиз,
Хьайид(и) ана жеда, ни акъудда кьил?
Аквадалди чун халкьарин вилиз,
Ша са патахъди баштан ийин кьил…
А бармакни кIурт, чекмеяр хурам,
И дар девирда я адаз гьарам…
Акъудин ифин душмандин кьамай,
Ахпа кIамай кьван авурай гьарай”.
Къазимегьамед:
“Зи пек-парталда ава куь вилер,
Аквазва заз куь ниятар чIуру.
Буьркьуь жемир куьн, килига иер,
Гьарамд тIуьналди руфун жеч дулу…
Шура гьукумат жедайдахъ гъалиб,
Гьич шак алачиз, я зун инанмиш.
Гъимир куьне куь невейрал айиб,
Жемир акI лавгъа, цава кьуна тIиш…
Хабар такьаз зи рикIин тIалдикай,
Зун ягъун патал регъвезватIа сас,
Большевикдин ивидин гьар стIалдилай,
Чир хьухь, зи халкьди вахчудайд кьисас…”
Бирдан кьулухъай винтовкадин ван
Акъатна, татаб хьана чи игит.
Вад декьикьада тагуз вичин чан…
ЖаллатIри кьвалалай вегьена мейит…
КIуртIашриз хьана ам лишандин пен —
Мейитдал къурна гуьллед хар виняй.
Сада байбутдив беден тIекв-тIеквен
Хъувуна, кьена вичин рикIин цIай…
Серф гьат тавурай ажуздан гъиле,
Адаз я писни хъсан аквадач.
Кьада вич ада виридалай вине,
Хайи бубадин чIалахъ агъадач.
Гьатайла вичин кIвалахар кIеве,
ГалчIур жеда ам, хуьрлуьнкI хьиз, геле.
На лугьуди, я таравай кIекIе,
Гьалчиз-вахчуда вичин пел чиле…
ЧIулав кьилелай, Касдин гьуьлелай
Ра гъуц галайвал хкаж хьана циф.
Къайи гар галаз фена кьилелай,
Ракъинал алчудна вичин чкIай киф.
2-жаллатI:
“Килиг, абуру тIебиатни кваз
АлахънаватIа гьикI есирда кьаз.
Мейитдал алай хутIуна шейэр,
АламатIа чан килиг гьа иер!…”
Акурла игитдин ахъазмай вилер,
Амукьна жаллатI хьана гьакI серсер:
“Гьайиф тир, валлагь, къелетна чна,
Куьз хиве кьунай и гунагь савда?”
КичIе къуьрер хьиз, катна жаллатIар,
Туна гуьгъуьна пичIи руквад гел…
(Гьикьван ийида саймаз гъалатIар,
Эй савадлу тир зи Куьредин эл?..)
Чи Сулеймана, рикIе аваз тIал,
ЧIугунай гьайиф чи кьегьал хцихъ.
РикIин гьарай яз теснифнай бахш-чIал,
Гьиссериз зурба, авачир тешпигь.
Регьбер Ленинал а къайи хабар
Агакьнай, рикIел эляна къабар…
Гъалиб хьана халкь, алатна йисар —
Алукьна ислягь Советрин вахтар…
Чи игит ягъай жаллатIрив жаза
Ахгакьна, шаксуз, гьахъ хьана гъалиб:
Сада вич тукIуна, авуна суза,
Амайбуру невейрал гъана агь, айиб…
Ви “шартIунин сур” хьанва пак чка
Ви тIварцIелди эл ава къвез-хъфиз.
Твазва ви гуьмбет цуькверин юкьва,
Вун рикIел хкиз, алхишар ийиз…
Садбур ама вав чIугвазмай дяве —
Яракьрай ягъиз пак тир ви гуьмбет…
Кьисмет тахьурай чпиз сур, магьфе,
Гьинай атурай, лагь, ихьтин миллет?!
Вахъ халкь ишехьай вилерин накъвар —
Себебрин булах — “Сузадин рагай”
Авахьзама къе, гьакIни патавай
Хкатзама кьеж ви ивидай рчай…
ТIебиат, вавни гва кьван бул сирер —
Рага акIизва нагъв алай вилер…
Сур кьисмет тахьай я кьацIай кицIер,
Гуьмбетдив вуч гва? Кьуруй куь гъилер!…
Акьулдилай куь къуват я гзаф,
Авачир са кIус я регьим, инсаф.
Тарихда даим жеда рахаз чав
Кьисметдин шагьид пак “Сузадин раг”…
* * *
Азербайжанда ви пак тIвар алай
Авазвай шегьер — Къазимегьамед.
Дамах ийиз ви тIварцIел зар алай,
Чавай хуьз жезвач къе ви сур-гуьмбет…
Хкажай игит хцел кьацIай гъил
Йиртихриз халкьди ийизва лянет.
Пионерри, къвез, агъуз ийиз кьил,
Эцигзава ви сурал гьар нямет…
…“Сузадин рагай” —
Суваб булахдай,
Вилин накъвар хьиз, авахьзава яд.
“Дарман яз къачун кIвализ хутахдай”, —
Лугьуз, нубат кьаз, аквазва са-сад…
Раган юкьвай хьиз, чапла патахъай,
Ивидин тах квай кап алай чка,
КилигайтIа дуьз гьа са къвалахъай,
Рагал хьанвай сагъ тежер хер хьиз я…
Иниз атайбур, тефена анал,
Хъфидач, дадмиш тавуна хупI яд.
РикIел хкида гьикI раган кьилел
Чи игитдиз жадуйри кьунайтIа инад…
Чи гьар садан пак буржи я эхир
Жуван алатай тарих авун чир.
Девирар фида, яна хал, пехир…
Амукьда ирс яз “Сузад(ин) раган” сир…
ЖаллатIрин тIварар кьазвач за — туш сир,
Невейрин хиве гьикI твада тахсир?..
Авун паталди абуруз таъсир,
КIелрай дикъетдив
“Сузад(ин) раган” сир…
ЧIехи Октябрдин хьайила виш йис,
Бахтлу йисар хьайид(и) хъувуна мад гьисс,
Райондин регьберар акъвазна кьиле,
Кьегьал хцин гуьмбетдал гьат хьана рекье.
Безетмишна яру пайдахрив гуьмбет,
Къалурна чи патай авай кьван гьуьрмет.
РикIел хкана мад чи игитрин тIварар,
Аялри кIелна бахшшииррин цIарар…
Шадвилин гьиссерив ацIанваз рикIер,
Эцигна Ленинан гуьмбетдал цуьквер.
Разивилин лишан яз авуна икрам,
Райондин центрадихъ вегьена мад кам.
Эхирдай райондин культурадин кIвале
Къурмишна шад межлис гьуьрметдай еке.
На лугьуди, рикIера цана хуш мелгьем,
Мажбурна шаир гъиле кьаз къелем…
Яшамишрай Инкъилаб, чаз гайи бахтар!
Йисарилай акI я хьи, ам тир са ахвар…
Кьасумхуьр
«Лезги газетдин» 2021-йисан 7-нумрадай.
____________________________________________________________________________
ЦIаярин сувар
Дегь заманрин ирс — пак ядигар гваз,
Багьа мугьман яз, атанвай сувар.
Илиф гьар кIвализ вун шад, хуррам яз,
Чубарукди хьиз ахъайна лувар.
Алпанвидикай гвай сирлу хабар —
Дявейрин цIаяр, Ра гъуцран нурар,
Кас гьуьлуьн гьайбат, Къаф дагъдин гьунар,
Ша, илиф, масан ЦIаярин сувар!
Фикирда аваз чи пакадин югъ,
Кьиле тухуз чун гьазур я буйругъ…
Мус аквада чаз халкь сад хъхьай югъ?!
Ша, илиф, яру нурарин сувар!
Дустариз — ачух, душмандиз тир ракь,
Жедач чи чилел душмандин гьич тIакь.
Эминан чIал я чи хци яракь,
Руьгьдин къуватни — Шарвилид гьунар.
Зи дамах, зи тIал — зи лезги халкьар,
Мубаракрай квез пак Яран сувар!
Шарвилидин суварик
Халкьдин рекье чанар гайи игитар
Асиррилай мад майдандиз ахкъатда.
Чи кьегьал хва Шарвилидин багьа тIвар,
Милли ярж яз, хайи халкьдив ахгатна.
Кьве агъзур йис рекьин мензил атIана,
Чи Шарвили чаз къуллугъиз хтанва.
Къенин юкъуз чун авай гьал кьатIана,
Лезги халкьар сад хъийиз ам атанва…
Эхь, ви тIварцIел Ахцегьиз — ви суварик-
Лезги халкьар уьлкведин гьар пипIерай
КIватI хьанва къе, дагъдин лекьрен луварик
ЭкечIдайвал шарагар хьиз эверай.
Ви тIварцIелди къадим Ахцегь шегьердиз
Къвезва халкьар Кьвевардайни Паклудай,
КIелед хивез хкаж жезва эвериз,
Ви тIвар кьуна, дердер аваз лугьудай…
Лезги чилин кьулан тар яз, сергьятдиз
Элкъвенвай къе Самур вацIу шадвиляй
Лепейривди кап язава жемятдиз,
Дамахзава къе халкьарин садвилел!
КIелед хивяй Шарвилидиз эвериз,
Куьре Абид, види, лагь, вуч къелет я?!
Пуд сеферда “Шарвили” тIвар эзбериз,
Шаксуз, тIвар тун еке бахт ва къимет я!
ЦIарар кхьихь, чIалар кхьихь, кис жемир,
Хайи халкьдин белед хьухь вун, Абидин.
Бязибур хьиз, карсуз гьакI хкис жемир,
Шарвилидин эвлед хьухь вун, Абидин!
Вахт ва вахт
Я Вахт, я Вахт, инсафсуз Вахт,
Зулун пеш хьиз гару тухур,
ЧукIурмир зи илгьамдин тахт,
РикIе амаз гафар лугьур…
Куьтягь тежер гатфар тир вун,
Я бахтавар жаван вахтар.
РикIел хквез, перт жезва зун,
Йиферани къвезмач ахвар…
“ТIинкь”, “тIинкь” ийиз, гьисабиз вахт,
Акьрабри хьиз, сятинавай,
Вахт, куьз завай къакъудна Бахт,
Гьиниз фида зун ви гъиляй?!
РикI, вунани, сятини хьиз,
Вун амайди гузва хабар…
Бахтсуз хьайи зи кьисметди
АтIана зи руьгьдин лувар…
За ахварай синерилай
Лув гур вахтар хквез рикIел,
Накъвар къвезва вилерилай,
Пехъ ацукьна Бахтун рекьел…
Бес рикIе кIватI хьанвай дердер
Низ ачухин, низ гьарайин?!.
Куьре Абид, ачух вилер,
Вун пеш я хура гарарин…
Пашман гьиссер агудмир
Зи гьалдикай, зи тIалдикай
Хабар ятIа гъуцариз?!
Умудрин гъал кьатI хьана зи,
Физмач йифен ахвариз.
Садлагьана хар атана
Агакьнавай къацариз,
Зи гьалдикай, зи тIалдикай
Хабар ятIа гъуцариз?!
“КIвалин даях — сижиф хана”,
Зи рикIяй фер атана…
Экуь (йи)къакай заз йиф хьана,
Зи чинин хъвер атIана,
Гад вилик кваз, зи кьисметдиз
Мекьи хъуьтIер атана.
“КIвалин даях — сижиф хана”,
Зи рикIяй фер атана…
Жува виниз авур бармак
Жуван пеле гьат хьана…
Пак мурадар, экуь къастар,
Бирдан закай кат хьана.
“Азгъунри, къвез, язава кIуф,
Кьуд патахъай, кIватI хьана”.
Жува виниз авур бармак
Жуван пеле гьат хьана…
Факъир шаир — Куьре Абид,
Пашман гьиссер агудмир.
КIан жемир гад, вилик кваз кьуьд,
МефтIедиз тIал акъудмир.
Беледвилин ферз хивевай
На рикIелай алудмир.
Факъир шаир — Куьре Абид,
Пашман гьиссер агудмир…
Кьасумхуьр
Багъларин юкьва вун, рикI хьиз, хура ава зи.
Ви тIвар, Кьасумхуьр, даиман мецел ала зи.
Вавай гьикьван зун хьайитIан яргъа, Ватан зи,
Вун я зи хиял, зи хайи мескен, лукьман зи.
Лезги рушан кьве киф хьиз,
Кьве вацI физвай кьилихъай,
Гьар са нямет ганва ваз
Хайи лезги чиликай.
Кьасумхуьр, Кьасумхуьр,
Зи хайи Ватан, Кьасумхуьр.
Ви къавах тарар, Рычал яд, багълар гуьзел я.
Ви гьафте базар ахкунихъ зун къе цIигел я.
ЯтIани вуна гузва заз илгьам, Кьасумхуьр,
Вун я зи уьмуьрдин шад мани — макьам, Кьасумхуьр.
Маралар хьиз дагъларин,
Таватар ви гуьзел я.
Кьасумхуьр, вун шаирдин
Багьа тир са гъезел я.
Кьасумхуьр, Кьасумхуьр,
Шаиррин макан Кьасумхуьр.
Зи хайи чилин са багьа тир къаш, рагъ я вун,
Женнетдин багъ, зи илгьамдин таж, чирагъ я вун.
Са куьнивни гьич ийидач я за вун дегиш.
Вун я чи дамах, чи пакадин югъ — яшайиш.
Зун бахтлу я вун акваз,
Куьре шегьер — Кьасумхуьр.
Ваз и мани, и аваз
Бахшзава за, Кьасумхуьр.
Кьасумхуьр, Кьасумхуьр —
Суваррин майдан Кьасумхуьр!
Куьгьне хуьрер
Гуьне хуьрер — куьгьне хуьрер,
Куьн куьз икьван перишан я?
Тазва куьне рикIел гелер,
Дуьнья икьван гуьлуьшан яз…
Припев:
Куьн баябан, етим хьана,
Зи рикI хура дакIвазва къе.
Куьн рикIеваз физвай уьмуьр
Заз гъурбатдай аквазва къе
Хуьрер, хуьрер — гуьне хуьрер,
Душмандивай физ тахьай хуьрер.
Хуьрер, хуьрер — куьгьне хуьрер
Йисалай-суз жезва харапI.
Хуьрер, хуьрер — гуьне хуьрер —
Хтулриз хуьз тахьай хуьрер.
Хуьрер, хуьрер — куьгьне хуьрер
Птулриз диб жедатIа яраб?!
Ингье мад зун мугьман хьана
Йисарилай хайи хуьруьз.
Гьава чандин лукьман хьана,
Гьикьван регьят жеда рикIиз!
Ингье булах, куьз ятIани,
Маса тегьер рахазва зав.
Къушарини, хъелайди хьиз,
Зи кьилелай язава лав.
Ви гьамга яд, цIийи сусан
Шуьрбет хьиз, за хъвазва къаних.
РикIел хквез йисар жаван,
Зи рикI мадни жезва дарих…
Куьгьне хуьрер, куь етимвал
Чи акьулдин сефигьвал я.
Фагьум тавур чи кIвалахри
Чаз тунвай къе несибвал я.
Кавказ
Дереяр — къацу, рагар я кьакьан,
Вун чи рикIериз я гьикьван масан!
АватIа женнет, тешпигь я ам ваз,
Зи къадим ватан — зи хайи Кавказ!
Припев:
Шагь дагъни Шалбуз,Казбек, Эльбрус —
Агъсакъалар я хуьзвай ви намус.
Гьазур я зун ваз эвериз, тIвар кьаз:
— Зи къадим Ватан — зи хайи Кавказ!
Шумуд къузгъунар, яракь гъилеваз,
Чалишмиш хьанай вун желеда кьаз?..
Душмандиз рей гун чир хьайид(и) туш ваз,
Зи къадим Ватан — зи хайи Кавказ!
Ви тIварцIин мана зи чIалай жагъун —
Им тушни бес заз са еке бахт гун!
Дагъларин синер — къавар къацу къаз,
Зи къадим Ватан — зи хайи Кавказ!
РикIик ашкъидин шад гъалаба кваз,
За жуван гьиссер ачухзава ваз.
Стха халкьарин бахтлу хизан яз,
Мидаим хьуй вун, зи хайи Кавказ!
Яру перем алай суна
Яру перем алай суна,
На зи рикIе куькIуьрна цIай,
Пайда хьана варз хьиз ацIай,
Зун серсер яз туна вуна.
Вун къизилгуьл, бубу яни,
Яру перем алай суна?
Ви вилерин нурари зи
РикI цIурурна, есир кьуна.
Припев:
Вун заз вучиз акурди тир,
Яру перем алай суна?
За мад туба авурди тир…
Квадарна зи ахвар вуна.
Дишегьлидин гуьрчегвилин
Таж яз, вун зи рикIева, руш.
Зи гьиссерин керчеквилин
Шагьид яз, чIал рекьева, руш.
ЧIалакайни мани хьана,
Къе виридан мецел ала.
Яру перем алай суна.
Са жаваб це, вил квел ала?
«Лезги газетдин» 2021-йисан 11-нумрадай.
_____________________________________________________________________
Лезги чилин багьа къаш
Алибег Фатахован экуь къаматдиз бахшзава
ЦIуьтхвей гъед хьиз вун уьмуьрдай акъатна,
ЧIулав телди Шалбуз дагълар къарсурнай.
Зи халкь патал вуна чIугур зегьметрай,
Лагь, кьисметди ваз ажал гьикI гьазурнай?!.
Чи халкь патал шаксуз я, чаз урусрин
Гьам Пушкинни Маяковский хьанай вун.
Къадир чидай лезги эдеб-намусдин,
Экуь гъетрен нур кьилеллаз ханай вун.
Пехилвилер, фитнед селлер кьулухъ таз,
Михьи Ричал вацI хьиз, физвай виликди,
Ни бейхабар кьулухъай рум ганай ваз?
Ни вегьенай, де лагь, кварквацI кIвачик ви?
Къанни вад йисан яшда аваз, жаван яз,
Вун мензилдиз фенай садни физ тахьай.
Чун, невеяр, ама даим буржлу яз,
Вун “туьхвейла” гьич ви сурни хуьз тахьай.
“Кьейила” гаф зи мецяй гьич акъатдач,
Чун патал вун туьхуьн тийир са рагъ я.
И гафар за тикрарналди гъалатIдач,
Алибег, вун мидаим я, вун сагъ я!
Барзадин чуьл, на яд хъвайи Ричал вацI,
Гьа вилик хьиз, вун вилив хуьз, амазма.
Алибег, вун авачтIан(и) чи арада,
Ви руьгь сагъ я ви шиирра, авазра…
Агь, Алибег — лезги чилин багьа къаш,
Куьз ви нурар, лагь, икьван фад туьхвенай?
Игитвилиз гьич манийвал жедач яш,
Лезги халкьдин тарихда тIвар кхьенвай,
Вун, женгчи яз, амукьда чи рикIера,
Вун чешне яз, чна ви кар давамда.
Цуьквер цада вун къекъвей гьар рекьера,
Гьикьван вун чаз бес жезвач и макъамда?!
Хайи хуьруьн сурара, ви тIвар алаз,
Сур ава ваз ви гьуьрметдай, лишан яз,
Квез герек я лишандин сур инсандиз,
Вич элкъвенвай игитвилин лишандиз?!
1990-йис
«Лезги газетдин» 2021-йисан 22-нумрадай
__________________________________________________________
Акрошиир
Ша, ЦIийи йис, ша, мугьман хьухь, азизди.
Азад чилел ислягь эквер куькIуьра.
ЦIийи бахтар, марф хьиз, къура кIвалериз,
Игитвилиз цIийи мани туькIуьра.
Йисар физва, женг давамриз бахт патал,
Инсаният вак умуд кваз рахазва.
Йиф-югъ талгьуз, зегьмет чIугваз гьахъ патал,
Илим — вилик, кар вилик физ аквазва.
Садвал патал чилел вири халкьарин
Ша виликди, чархачи хьухь, ЦIийи йис!
Ахъай вуна дарвазар чи бахтарин,
Мердвилелди багъиша чаз цIийи гьисс.
Умуд-хиял рехъ тагун я дявейриз.
Гьавиляй вал ислягьвилин тIвар ала.
Мад техжервал нагъв вилерал дидейрин,
Алукьзавай асир, вал хупI кар ала!
Намус-гъейрат хуьн паталди дуьньядал,
Хьун паталди Чил бахтарин иеси,
Умун яз ваъ, умудлу яз гьар кардал,
Хьун паталди сагъламди чи гьар несил.
Азад Чилин ислягь халкьар-стхаяр!
Заз ихтияр це тебрикиз ЦIийи йис.
Инсанвилин тIвар вине кьан, экуьн яр
Заманайра амукьдайвал хьана ирс…
Даим уьмуьр чими ракъин нурарик —
Ингье мурад ЦIийи йисуз халкьарин!
Алай девирдиз
Гъиле кьуна еке бафа,
Инжихана чIугур жафа
Гьиниз фена, тир вич сафа?
Амукьайди тIвар хьана хьи.
Гамишди хьиз акIуриз мет,
А Гьасана чIугур зегьмет…
Чи уьлкведин мални девлет
Тарашун муд кар хьана хьи.
РикIе аваз шахси-гъараз,
Халкьдин девлет тухуз патаз,
Гьекьедин ял гьич такурдаз
Фабрик, заводар хьана хьи.
Гектарралди кьуна чилер,
ЯтIан(и) пата ава вилер.
Кал хуьз тежез туна эллер,
Нефес чIугваз дар хьана хьи.
Ганва лугьуз чаз «демократ!».
Пул квайдав гва еке мукIратI…
Какатайвал ийиз кьатI-кьатI,
(Сад — зегьметкеш, къад — бюрократ)
Дармансуз азар хьана хьи.
Гьатай касди гъиле гьукум,
Тавуна эхир кьил фагьум,
Акъудзава пулунай гум, —
«Коррупция» тIвар хьана хьи.
XX асирдин тир ягь-намус,
КIелрай куьне Сулейман мус?!
КицIери хьиз къакъудиз кIус,
Им чкIай базар хьана хьи.
ЦIарара тваз на рикIин тIал,
Куьре Абид, вав гва вуч къал?!
Бязибурун, на кхьей чIал
КIелайла, рикI тIар хьана хьи!
Уьмуьрдикай веревирдер
Ара-ара акI жеда заз: дуьньядиз
Зун гзаф фад ва я лап геж атана.
Зун физва къе зи уьмуьрдин рекьяй дуьз —
Шегьредай ваъ, дере-тепе атIана…
Зун садрани регьятвилихъ калтугнач,
Заз зегьметдин гьекьедин дад таниш я.
Буба течиз, я за ханвал авунач,
Зун девирдин пар кIула кьаз вердиш я…
Асайишдихъ намус маса гайид туш,
За дамахда жуван кесибвилелди…
Я тIалабиз мас(а)дан гъенел фейид туш,
Жуван хизан хуьз жуван кьве гъилелди.
АкI туширтIа, закай шаир жедачир,
Са бязибур хьиз, зилидиз элкъведай.
Хур экъисна, кьил виневаз фидачир,
КичI рикIеваз, кьил хураваз
къекъведай.
Заз ришвет гун, я къачун чир хьайид туш.
Заз яван фу виртIедилай ширин я.
Бязибур хьиз, пицI галачиз хайид туш,
Халкьдин тIал зи тIал я, дердер къалин я.
Зи халкь патал зун чанни гуз гьазур я.
Садбур ава Ватанни кваз маса гур.
Зун хьтинбур са шумуд виш агъзур я…
Ватан маса гур инсан я гурбагур.
Заз чидач: зун лап фад, я лап геж хана —
Уьмуьрда гагь “лацу пехъ хьиз гьиссзава”.
Садбур хъуьрез, зи вилерал кьеж хьана,
Инсанвални ах, сабур хуьз, кисзава…
Ара-ара акI жеда заз: дуьньядиз
Зун гзаф фад ва я лап геж атана.
Зун физва къе зи уьмуьрдин рекьяй дуьз —
Шегьредай ваъ, дере-тепе атIана…
«Лезги газетдин» 2022-йисан 1-нумрадай.
_______________________________________________________
Хайи Ватан — Урусат
Хайи Ватан, гьикьван чIугван ви гьижран,
Чилин винел адалат хуьн хивевай?..
Йисалай-суз артух жез дявейрин сан,
Фарман ятIа Сад Аллагьдин виневай.
Кесиб халкьар завалдикай хуьн патал
Ажузбурун тереф хуьз вун аквада.
Европадин Советдал, гьам ООН-дал,
Къайгъудар яз, гьахъвал гваз вун рахада.
Фашистрални на гъалибвал къачунай,
Зур асирда хвена Ватан вил алаз.
Къенин (ю)къузни, авайди хьиз рачуна,
Уях я вун зайифбурал гъил алаз…
Ният чIуру Америка, гьам НАТО,
Шумуд йис я ваз “буьркьуь тир гъуьл хьана”.
“Россия вич чна пайи-паярда”, —
Лугьуз ава, халкьарни — къуьгъуьл хьана…
Чи чIехи чил — хайи Ватан — Урусат,
Мад фашизм кIараб хьанва туьтуьна.
Ам дуьньядлай тергун патал, халкь яз сад,
Рухваяр мад гьатнава къе женгина.
Чилин винел гьахъ, адалат хуьн патал,
Зи Ватан, вал къе виридан вил ала.
Эхда чна четинвилер, кашни мекь,
Хьурай анжах чи винел ви гъил алаз…
Чилин винел гьахъ, адалат хуьн патал,
Урусат, вал къе виридан вил ала.
Эхда чна четинвилер, каш-мекьни,
Хьурай анжах чи винел ви гъил алаз…
«Лезги газетдин» 2022-йисан 18-нумрадай.
_____________________________________________
Шаирдин багъда
Махачкъалада авай СтIал Сулейманан сурун-гуьмбетдин патав кхьей чIал
Хуш гилавар, гуьцI жез, физ зи мекевай,
Хкаж жезва кьакьан къавах тарариз.
Каспидилай къарагъзавай лепеяр
Къвез гьахьзава зи шиирдин цIарариз…
Хушбахт уьмуьр ргазва къе кьуд пата:
Гьар сад, вичин бахт жагъана, шад я къе.
РикI шадвилив ацIана зун, аял хьиз,
Ава, рикIе гьиссери гуз гур лепе.
Садбур гьуьлуьн къерех кьуна къекъвезва,
Ашкъи кутаз хуш гьавади, атирди…
Садбур гьуьле, балугъар хьиз, эхъвезва,
Цуьк акъудрай лугьуз мадни уьмуьрди…
Амма тек сад бармак алаз ракъиник
Акъвазнава. Хабар туш жал гатфаркай?!
Я тахьайтIа гъамлу я жал инсан къе?
Я тахьайтIа кватнавач жед(и) ахваркай?
Вич лугьумир, зал гьалтайди такуна,
Цуьквер юкьва чка кьунвай сур хьана.
Мрамордал “Гомеран” тIвар акуна.
Шад гуьгьуьлар, зулун югъ хьиз, чIур хьана…
“Ажеб жедай къенин юкъуз чахъ галаз
АмайтIа Куьн, рахаз-хъуьрез, Сулейман.
Гьар са югъ чаз сувар жедай Квехъ галаз,
Зи шиирар кIелдай за Квез, Сулейман…”.
Зи гьиссерив зи хайи чил рахана:
“Ни лугьуда амач ам чи арада?
Кьуд патахъди килиг иер, алгъана,
Ваз шаирдин рикIин мурад аквада…”.
Эхь, чил гьахъ тир, заз дуьз жаваб элкъуьрай,
Халкь машгьурай инсан садран(и) рекьидач.
Рагъ Чиливай хьайитIани яргъара,
Са чIавузни адан нурар рекъидач.
Къад лагьай виш йис акъатна элба-эл.
Мад виш йисар — гуьзел девран алукьда.
Гележегдихъ галаз Куь тIвар, Сулейман,
Чи рикIера эбеди яз амукьда!
Хуш гилавар, гуьцI жез физ зи мекевай,
Хкаж жезва кьакьан къавах тарариз.
Каспидилай къарагъзавай лепеяр
Къвез-хъфизва, зи шиирдин цIарар хьиз…
Махачкъала, 1969-йис
«Лезги газетдин» 2022-йисан 20-нумрадай.
_____________________________________________________
Урусатдин гуьзелар
(Советрин девирда куьревияр савадлу авуник чпин пай кутур Урусатдин дишегьлийрин экуь къаматриз бахшзава)
Асирдилай жезва къе зун мажбур кхьиз гъезелар —
Алхиш гафар куь тIварцIихъди, Урусатдин гуьзелар.
Хайи Ватан — кIвал гадарна, Дагъустандиз акъатна,
Дагълух халкьдин гьакъикъатдив, адетрив куьн агатна…
Динар чара тиртIани, куьн квез, куь гаф-чIал жагъана,
Квехъ куь кIвал-югъ, хизан хьана, лезгидалди рахана…
Чун эбеди буржлу я квез, Урусатдин гуьзелар,
Куь гьуьрметдай райцентрадал хкажнава гуьмбет-зар…
Чи Меликан девирра хьиз, чаз меслятвал жагъана,
Чи къаст, мурад сад тирдахъ куьн лап рикIивай агъана.
Гьар миллетрин хизанар чахъ хьанва хайи дагълара,
Герек чIавуз, вах-стха хьиз, атана куьн бакара.
Чаз марифат, савад гана. Эвездай вуч хгун квез?
Багърияр хьиз, багьа я куьн, алхиш гафар рикIел къвез.
Куь жафаяр пара хьана, рикIел хквез, кьагьур къвез,
Кхьизва за руьгьдин гьарай, рикIин гьиссер — и чIал квез.
Кьейибуруз рагьмет хьурай, чун кьисметдиз къабил я,
Алатдач гьич рикIелай куьн, чун са халкь, са сихил я.
Куьре Абид гьазур я къе бахш ийиз квез гъезелар,
Чаз багьа тир, играми тир Урусатдин гуьзелар!
2022-йис
Багъри Ватан — Урусат
Багъри Ватан, гьикьван чIугван ви гьижран,
Чилин винел адалат хуьн хивевай?..
Йисалай-суз артух жез дявейрин сан,
Фарман ятIа Сад Аллагьдин виневай?!
Кесиб халкьар завалдикай хуьн патал
Ажизбурун тереф хуьз вун аквада.
Хатасузвилин Советдал, ООН-дал,..
Къайгъудар яз, гьахъвал гваз вун рахада.
Фашистрални на гъалибвал къачунай,
Зур асирда хвена Ватан вил алаз.
Къенин (ю)къузни, авайди хьиз рачуна,
Уях я вун, зайифбурал гъил алаз…
Ният чIуру Америка, гьакI НАТО,
Шумуд йис я ваз “буьркьуь тир гъуьл хьана…”
“Россия вич чна пайи-паярда!” —
Лугьуз ава, халкьарни — къуьгъуьл хьана…
Чун хвейи чи хайи Ватан — Урусат,
Мад фашизм кIараб хьанва туьтуьна…
Ам дуьньядлай тергун патал, халкь яз сад,
Женгинава рухваяр, фу туьтIуьна…
Чилин винел гьахъ, адалат хуьн патал,
Урусат, вал къе виридан вил ала.
Эхда чна четинвилер, каш-мекьни,
Хьурай анжах чи винел ви гъил алаз…
Март, 2022-йис
Шарвилидин суварик
Халкьдин рекье чанар гайи игитар
Асиррилай мад майдандиз ахкъатда.
Чи кьегьел хва Шарвилидин багьа тIвар,
Милли ярж яз, хайи халкьдив ахгатна.
Кьве агъзур йис рекьин мензил атIана,
Чи Шарвили чаз къуллугъиз хтанва.
Къенин юкъуз чун авай гьал кьатIана,
Лезги халкьар сад хъийиз ам атанва…
Эхь, ви тIварцIел Ахцегьиз — ви суварик-
Лезги халкьар уьлкведин гьар пипIерай
КIватI хьанва къе, дагъдин лекьрен луварик
ЭкечIдайвал, шарагар хьиз, эверай.
Ви тIварцIелди къадим Ахцегь шегьердиз
Къвезва халкьар Кьвевардайни Паклудай,
КIелед хивез хкаж жезва эвериз,
Ви тIвар кьуна, дердер аваз лугьудай…
Лезги чилин кьулан тар яз, сергьятдиз
Элкъвенвай къе Самур вацIу шадвиляй
Лепейривди кап язава жемятдиз,
Дамахзава къе халкьарин садвилел!
КIелед хивяй Шарвилидиз эвериз,
Куьре Абид, види лагь вуч къелет я?!
Пуд сеферда “Шарвили” тIвар эзбериз,
Шаксуз, тIвар тун еке бахт ва къимет я!
ЦIарар кхьихь, чIалар кхьихь, кис жемир,
Хайи халкьдин белед хьухь вун, Абидин.
Бязибур хьиз, карсуз гьакI хкис жемир,
Шарвилидин эвлед хьухь вун, Абидин!
Мус хьурай квез ван?
(Памфлет)
Бинесуз халкьарикай кIватI хьанвай “десте”,
Индейцияр тергна, а чил кьуна бине,
Алахъзава югъ-йиф куьн дуьньяда тваз къал,
Куьнуьда хьиз чIижерин эцягъиз гагь тIвал…
Гагь Корея, гагь Вьетнам авуна кукIвар,
Сирияда, Иракда… бизарна халкьар…
Къад йис хьана Афгъанда тваз кIанз “куь къайда”,
Мажбур хьана катуниз, авачиз файда…
Югослави(я)да туна дявед цIай — саваш,
Инсанрин рикIерин къе тIал хьанвач яваш.
Чеб «демократвилин лап чешне яз къалаз»…
Алахъзава гьакI секин тир чкайра къал тваз…
Къабачийриз тешпигь тир бязи пачагьар,
Вири акваз, таб ийиз, ягъиз ава ар…
Кесиб халкьаривай къе къакъудиз кьас фу,
Яйлухдивди михьда чин, гайитIан тфу…
Лагь, низ герек я а куь “азадвал”,
Инсаниятдиз гузвай еке барбатIвал?
Масадбурун девлетра жедалди кьве вил,
Нажахдивди атIун лап хъсан я а кьве гъил…
Урусатдин къерех тир Украинада,
Де лагь, вуч мерг ава куь, хьана икI пайда?!
ИкI, себебсуз халкьарин экъичиз иви,
Фикир ая хъсандаказ эхирдикай куь…
Чир хьухь Россиядин халкьар тирди сад!
Чи садвал чIурдайдаз кьадайди инад!
Гьикьван халкьар бизарда? Ша, хьурай тIун бес!
Эхь, вахт атанва гила атIудай куь сес!…
Кьун четин я куьне авур дявейрин сан,
Мус хьурай квез ван, США, Пентагон!?
«Лезги газетдин» 2022-йисан 37-нумрадай.
____________________________________________________
Игитвилиз рехъ ачух я
(2015-йисуз террористри тама залуквиле кьунвай са хизан азад авуна, вичин намус маса тагана, гъахъвал патал чан къурбанд авур ва вичиз Россиядин Федерациядин Игит лагьай чIехи тIвар ганвай кьегьал лезги хва рагьметлу Батманов Зейнудин Лукьмановичан экуь къаматдиз бахшзава)
Садни хазвач игитар яз дидейри,
Игитвилиз рехъ ачух я уьмуьрда.
Лугьудайвал чи бубайри, бадейри,
Кьегьал хва гун — им Худадин эмир я.
Сад Аллагьдин эмир яз, чи халкьариз
Шарвилияр ганай четин вахтара.
Герек чIавуз тешпигь хьайи дагълариз,
Вил тахьай гьич мас(а)да гудай бахтунал…
Къе душманрай кьил акъудун четин я,
Чакъалар хьиз чкIанавай тамариз.
Багъри касни рекьиз абур кIвачин я,
Са ни ятIан(и) гайи буйругъ тамамриз.
А “чакъалар” вал гьикI гьалтнай, Зейнудин,
Тамун абур, хуьруьн сабур хуьзавай?..
Маса хизан хвена, гьакIни иман, дин,
А душманрин чIуру ният чизавай…
Лезги намус, на тухумдин тIвар хвена,
Чанни гана, рей ганач на душмандиз…
Несил патал адалатдин кар хвена,
Тамай къвезва билбилдин ван пашман тир…
Эхь, девирар, атайди хьиз, хъфида,
Чи игитрин тIварар чпел кхьида…
“Куьредин билбил”
(Композитор Сейфулагь Керимован экуь руьгьдиз)
Уллу-Гъетягъ — хайи хуьр ви бине тир,
Гьамиша ваз виридалай вине тир.
Къветеринни билбилрин ван япара
Аваз кватдай пакамахъ вун ахварай.
Хуш нагъмайрин сесери рикI къарсурна,
Абурукай симфония гьазурна.
Чи чIалариз хуш авазар туькIуьрна,
Манидаррин рикIера цIай куькIуьрна.
“Лезгинкадин” кьуьлерални гъана ранг,
Вахт тахьанмаз, цIвелериз ви яна жанг.
Йиф-югъ талгьуз, халкьдиз къуллугъ авуна,
Къакъатна вун, чаз акуна-такуна…
Ни лугьуда вун амач чи арада?
Гьар межлисдал чун, ви тIвар кьаз, рахада.
Нурлу гъед тир музыкадин цавара,
Ви бажарагъ ви манийрай аквада…
Атайди хьиз, асирарни хъфида,
Чи кьегьалрин тIварар чпел кхьида.
“Куьредин билбил” — Керимов Сейфулагь,
Эбеди яз тур вуна чаз, Сад Аллагь!
«Лезги газетдин» 2023-йисан 19-нумрадай.
_______________________________________________________
Зун, зи намус
Зун, зи Намус къакъат тийир дустар я,
Намус — белед, зун уьмуьрдин устIар я.
Маса югъ чаз къалур тавуй Худади,
Асайишдихъ намус маса гудани?
Ара-ара лугьуда заз Намусди: —
«Гьич садрани кьамир на вун махсусди,
Жуван рекьяй вун масанихъ экъечIмир,
Я садрани девлет кIватIиз эгечIмир.
А девлетар, руьхъвед кIунтI хьиз, чкIида,
Девлетлуни тIал рикIеваз рекьида.
Шаирдихъни са къуз ажал галукьда,
Амма адан руьгьдин девлет амукьда.
Шаирдин тIвар, цава гъед хьиз, винева –
Адахъ вичин эбеди тир бинева !..»
Гьардахъ авайд вичин экуь къастар я,
За ачухайд квез зи рикIин астIар я.
Зун, зи Намус къакъат тийир дустар я,
Намус — белед, зун уьмуьрдин устIар я…
2007-йис
Къугьдин мани
Ачух вирин гьамгадин цел
Кьве къугь — «гьуьруьперияр»,
Кьве пата таз лепейрин гел,
Авай ийиз дердияр…
Гагь гарданра гьатиз, абур,
Ятар ягъиз, къугъвазвай.
Квахьна михьиз дикъет, сабур,
Са сегьне хьиз аквазвай…
ЦIайлапан хьиз, цавун юкьвай
Са къугьдив лекь агатна…
РикI тIардай ван — къугьдин гьарай…
Кьведни цивай къакъатна.
Вагьши легьзе: душман, гваз къугь,
Вилерикай хкатна.
Вирин винел, гьалкъаяр жез,
Яру стIалар аватна…
Кьвед лагьай къугь, гьарай галаз,
Къутармишиз фена ам.
Вад декьикьа, хтана мад,
РикIе аваз дертни гъам.
Хажалатдин мани лугьуз,
Хкаж хьана цавуз къугь.
Вегьена вич, къван хьиз, агъуз,
Амукьна тек ван «луф-луф»…
Къугьдин мани — тIалдин суза –
Акъатзавач япарай.
И кар рикIел хквез, гагь-гагь
Аватда зун ахварай…
Кьисметди зун, а тек къугь хьиз,
Туна ялгъуз — фугъара.
Къугьдин мани, «луф-луфдин» ван
Къекъвезма зи япара…
Март, 2010-йис
КIанидан сурал
Вун хайи къуз мулдин цуьквер
Къе ви сурал гъанва за, яр.
Накъварив ацIузва вилер,
Акурла ви суьрет, ви тIвар.
Шикилдайни ви вилери,
Туьш къвез, мад зун жагъурзава.
РикI хуруда, туьтуьна шел
АкIана, заз агъурзава.
РикIе амаз экуь къастар,
Пак мурадар кумаз вилик,
Лагь, вуч тади акатнай вак,
Фад фаракъат хьана чилик?..
Гьич шак алач, къведа а вахт,
Ви вилери хутахда зун…
Женнет багъда туькIуьрна тахт,
Гьатда са къуз къужахра чун.
ТIал рикIеваз, нагъв вилеллаз,
За сурал цуьк эцигзава…
Ви уьмуьрни цуьквед уьмуьр
За сад-садав гекъигзава…
«Лезги газетдин» 2023-йисан 37-нумрадай.
_______________________________________________
Гимишдикай нехишар
Гьар шейиниз чил масан я, диде хьиз;
Живеди ам хуьда хъуьтIуьн къаяркай.
Гатфар къведа, яру-цIару дере хьиз,
Даях кьуна назик, хъуьтуьл гараркай.
Гад алукьда, берекатрин замин тир,
Халкьдиз чили кьилин девлет — фу гуда.
Таму-тара, пеш авуна къалин тир,
Чил техвейтIа, ам ракъинин цIу куда.
Зул алукьда, къизилдин зар чукIуриз,
Багъ-бустанда емиш-майва бул жеда.
Хъипи пешер чил-цав тирвал къугъуриз,
Гьар са хуьре мехъер, межлис гур жеда…
Кьуьд хтана, уьтуь ягъиз чилериз –
Нехиш-сачах я дагъ, дере, уьруьшар…
Чил чIагана акъвазнава, устIарди
Гимишдикай атIайди хьиз нехишар!
1975-йис
«Лезги газетдин» 2023-йисан 38-нумрадай.
_____________________________________
ЧIал ва гъурбат
Ватандин къадир гъурбатда чир жеда
Халкьдин мисал
Сад Аллагьди ядигар яз гайи чIал,
Вун тур яни лигим хьанвай дявед цIал?
Вахъ цIигел яз, акъатда гъурбатда рикI,
ХьаначиртIа вунни зи гьал жедай гьикI?
Вуч я лугьуз жемир куьн чIалан гьайбат,
Заз чиз, квез акунвач вуч ятIа гъурбат…
Хайи чIалахъ цIигел яз, ишеда ви рикI,
Япара — манид(ин) ван, гьал жеда гъарикI…
Хтайлани яргъарай вун хайи чилел,
Бахтунин шад накъвар акьалтда вилел.
Хъвайидан хьиз, бирдан кIвачер жеда буш,
Чил къужахда кьаз кIанз, руьгь жеда сархуш…
Шаир, вуна тариф ая Ватандин,
Таъсирдайвал гьар са лезги виждандиз!
ЧIал хуьн, чил хуьн, герек чIавуз тежен кис,
Къакъат тавуй чавай хайи чилин гьисс.
Мешреб гъанва шегьердал
Дербентда СтIал Сулейманан гуьмбет ачухайла, кхьей чIал
Дербент шегьер, адан тегьер акурла,
Аял яз, вун ашукь хьанай бинедай.
Батраквализ, югъди кIвалах авурла,
Жагъаначир ваз тухдалди фу недай.
Шегьерди ви илгьамдин цIай куькIуьрнай,
Шаирвилин бахт ганвай ваз гъуцари.
Рекьин тийир жавагьирар туькIуьрнай,
Хкажна тIвар ирид лагьай цавариз.
Бажарагъди вун дуьньядиз машгьурна,
Дамахзава ви тIварцIелди невейри.
Ви тIвар алай гими, шаксуз, акурла,
Кинарзава океанрин лепейри.
Хайи хва яз кьазва вун гьар миллетди,
Театрдал, куьчейрал ви тIвар ала.
Хайи район гала масан тIвацIихъ ви,
Эхь, ви тIварцIел къизилдикай зар ала.
Асиррилай вун Дербентдиз хтанва —
Ви тIвар алай театрдин вилик ви,
Постаментдал буьруьнждикай атIанвай
Буйдин гуьмбет хкаж хьанва вилик чи.
Ватан тир вич гьар динрин, гьар миллетрин,
Вад агъзур йис яш шегьердин тарих я.
Мешреб гъанва шегьердал ви гуьмбетди,
Къе авайди ви гуьмбетдин тариф я!
Ам паталди пулар гайи, эцигай
Кьегьалрини чпин тIварар машгьурна.
Разивилив килигзава Сулейман
Къе шегьердиз, аса чиле акIурна.
18-май, 2015-йис
Гайиди туш
Чаз Женнетдин чилер аваз, садвилин
бахт гайиди туш,
Шарвилияр хьана гзаф, пачагьдин
тахт гайиди туш.
Кьулухъ пак Къаф дагълар галаз,
маса панагь хьайиди туш,
Чи винелай, камар яна,
са душманни фейиди туш.
Эвер тавур мугьманри чаз гьич секинвал
гайиди туш,
Эдебсуз са кар авуна, тIварцIел леке
гъайиди туш.
Лекьрен кьуьл — «Лезгинкадин» есирдава
дуьньяд халкьар,
Женгера хьиз, мехъеррикни къалурзавай
къуват, гьунар.
Эминални Сулейманал и дуьньяда
машгьур тир тIвар,
Яшамишрай зи лезги чил, яшамишрай
лезги халкьар!
Гьажи Давуд, Куьре Мелик душманд(ин)
хура гапур хьанай,
Ярагъидин гьар келима Шагь дагъдилай
агъур хьанай.
Дагъдин юкьвай кьацI акъуднай
Шарвилиди туруналди,
Халкь кьве патал пай авуна Кьулан вацIув
гужуналди.
Генералар ава чахъ бул, гзафбурухъ —
девлетар, пул…
Куьз ятIани, аквазвач кас халкь сад хьунал
чIугвадай къул.
Жагъизмач заз лугьудай гаф — Кьулан вацIал
ажугъдин каф,
Мецел къвезва анжах са гаф: я Сад Аллагь,
ая инсаф.
Хьайиди туш
Лезги чилел кьегьалрикай чаз эксиквал
хьайиди туш,
Икьван гагьди гьич са касни пицI галачиз
хайиди туш.
Худади чаз и женнет чил, берекатлу
багълар гана,
Чи далу пад хуьн паталди кьулухъ мягькем
дагълар гана.
Алпан чилер хуьн паталди чаз викIегьвал,
къуват гана,
Хци тур тир гуьрчег чи чIал, Шарвилидин
гьайбат гана.
Хвена Ватан душманрикай, гьич чанарни
текъвез гьайиф,
Йисалай-суз, куьз ятIани, жезва хьи
чи гьалар зайиф.
Къаф дагъдикай, Самурдикай, халкь кьве
паддай часпар хьана,
Халкь сад хъувун туна кьулухъ,
бюрократриз «махар» хьана.
Вахт атанва эвердай къе Шарвилидиз,
Давудаз чи,
Кьулан вацIун сергьятдикай хъийидайвал
халкьдиз уьлчуь.
Чи чилерлай вагьши душман, чаз кIур гана,
фейиди туш,
Ахьтин «кичIе къуьрерни» чи дидейри
хайиди туш.
Къарагъ кIвачел, лезги халкьар,
инсафсузриз гудайвал тIуш!
Куьре Абид, дердерик вун, яш тахьанмаз,
хьанва нахуш.
2022
Кьелегъар
Кьилел лекьер элкъвезвай зи масан Кьелегъар1,
Ви синерлай вилик квайд хьиз аквада дагълар…
Фарфалаг хьиз, гагь ви кьилел элкъвез жеда гар,
Гъваш зи патав, жинжи гар, на зи кIани дустар.
Къуй акурай, заз хьиз, аб(у)руз гьайбат и чилин —
Килигналди атIуз тежер вилерив мензил.
Ина гьар са къван шагьид я женгерин къати,
Куьн чил хуьдай къалхан хьанай, зи дагълар хайи!
Ара-ара акI жеда заз: зи гимиш дагълар,
Атлантар я кьунвай мягькем къуьнерал цавар…
Дагъдин лекь тир лезгиди гьич агъузрайд туш мет
Са чIавузни душманд вилик, хвена тIвар, гьуьрмет.
Алахънава са бязибур къакъудиз зи эл —
Къадимлу тир Алпан чилин невейрикай сад.
И кар акваз, шаксуз, къвезва зи ивидал звал,
Лекьерин кьуьл — «Лезгинкадин» дуьньядаваз ад…
Куьрдер хьиз, къе дуьнья тирвал чкIанва зи эл…
И женнетдин чилер аваз, ашукь хьанва квел?
Дагълух хуьряй ахквазмач чаз я мехъер, я мел,
Зи лезги халкь, лагь, ви эхир къведа яраб квел?
Са кьил Мугъан, са кьил Аран, са кьил Афгъан,
Туьркменистан, Къазахстан, Туьркия, Иран…
А виликан Суьргуьнрикай2 хьанвай къе макан,
Ви диб-мескен квахьзавайди мус хьурай аян?
Ша гьарайин Кьелегърилай чIехи руьгьериз,
Я туштIа, чун Шарвилидиз ша фин эвериз.
Дерт чIалара тваз, шаирдин ивидал гъиз звал,
Аквазвач жал Сад Аллагьдиз къе чун авай гьал?
_____________________
1 Кьелегъар — СтIал Сулейманан райондин Гуьне-пата авай кьакьан синер.
2 Суьргуьнрикай — яни Сургут, Тюмень ва Кефердинни Сибирдин маса шегьеррикай.
«Лезги газетдин» 2024-йисан 10-нумрадай
______________________________________________
Чи къелемдин юлдаш, вичин саки вири уьмуьрда журналистикада кIвалахай Абидин Камилов чи халкьдиз фадлай сифте нубатда бажарагълу шаир хьизни чида. Ам виридан рикIел алай, датIана тамамарзавай са кьадар манийрин чIаларин авторни я. Идахъ галаз санал А. Камилова художественный прозадин эсерарни кхьизва. КIелзавайбуруз чна адан гьикаяйрикай сад теклифзава.
«Лезги газет»
Сифтегьан гъуьрч
(Гьикая)
Халкьдиз зиянар гузвай вагьши гьайванар, ничхирар ягъиз, хуьре машгьур гъуьрчехъан тир Жафер бубадин суьгьбетрин есирда гьатнавай ва аял чIавалай тIебиатдал гзаф ашукь гъвечIи хтул Камалан рикIе, чIехи хьайила, гъуьрчехъан хьунин мурад авай. Гьатта хъуьтIуьн яргъи йиферани, ксайла, адан вилерикай вич тфенгни гваз гъуьрче аваз, жуьреба-жуьре агьвалатар карагдай. Амма, ахварай аватайла, вич чими месик кваз акурла, ам курпашман жедай ва, вилер акьал хъувуна, мад гъуьрчен а багьа легьзеяр ахварай ахквадатIа акваз, къаткин хъийидай…
Камала, Жафер буба гьар сеферда гъуьрчяй хтайла, катна, вилик фена, адавай ада ягъай къуьр, ничхир вахчуна, кIвализ хкидай, тфенг михьдайлани, куьмекар гудай.
Хтулдин рикI гъуьрчехъанвилел алаз акурла, Жафер бубади адаз, муьжуьд лагьай класс хъсан къиметар аваз акьалтIарайтIа, ам вичихъ галаз гъуьрчез тухун хиве кьунвай.
И кардини ашкъиламишзавай Камала муьжуьд лагьай класс лап хъсан къиметар аваз акьалтIарна. ЧIехи бубадини вичин гаф хвена. Ада зулухъай, чуьлдин къушар ядай вахт хьайила, Камални вичихъ галаз санал тухуз, адаз цавай физвай гьихьтин къуш гьикI ва гьи къайдада ядатIа, къалуриз хьана.
Эхир Камалан фадлай вил алай вахтни атана. ХъуьтIуьн тIатIилриз Жафер бубади хтулдиз пакамахъай фад къуьрен гъуьрчез фин патал гьазур хьухь лагьана. Белки, и йифиз Камалаз ахварни атаначир жеди…
Югъ жез-тежез, кIваляй фад экъечIай Жафер бубани Камал, югъ ачух хьайила, хуьруьн кьилихъ галай, тамун кIане авай вад рипедин никIив агакьна. Гуьлле, къирме алачиз, барут авай патрум тунвай тфенг вуганвай Камал никIин къерехда, шуьмягърин валарин арада авай хъархъун тарцин пунахъ ацукьарна, Жафер буба вич хуьр галай патахъай никIин къерехдиз фена.
Вич лугьумир, са бацIи кьван къуьре никIе пацаривди жив къечIязавай. Садлагьана вилик акъатай Жафер бубадикай кухунна, хкадариз-хкадариз, ада тамухъди, Камал галай патахъ еримишна…
Жафер бубадивай, гьелбетда, адан яргъи япар куьрсариз жедай, амма адан юзунрайни кIалубрай, къуьре къе-пака шапIаяр хун герек тир. Мадни бубадиз Камала ихьтин бейхабар легьзейра вич гьикI тухудатIа акваз кIанзавай.
— Къуьр валди атанва, гьазур хьухь! — лагьана, ада кIевиз гьарайна.
Камалак и арада еке теспачавал акатна. Адан рикIи, туп-туп ийиз, ван къачуна, кIекIеди тарцин тан хьиз, хурун кьефес гатана. Ам ачухдал экъечIна, бубадин ван акъатай патахъ дикъетдивди килигна. Адаз гьеле къуьр акунвачир. Бубади адакай зарафат ийизватIа?
Гьа и легьзеда кьулухъай, тарп-тарп ийиз хкадариз атай къуьре, Камалалай са цIуд камунин вилик алатна, «ма, жедатIа, зун ягъа!» лугьудай тегьерда, кьулухъ галай пацарал акъвазна, япар хкар хьиз хкажна. Камални алай чкадал къах хьана амукьна. Адан рикIи а тегьерда, тади акатна, кIвалахзавай хьи, Камалаз рикIин ванци къуьр кхунариз кичIезвай. Саки метIерал кьван агъузна, тфенг чIугуна кьунвай гъилериз гьекь акъатнавай. Яргъал вегьена жезвачир…
Тфенгдин луьле къуьрен къаншардай са метрдин патаз килигзавай. Тфенг виниз хкаж тавуна, явашдаказ къуьрен къаншардиз хкана, Камала шейтIандал тIуб илисна…
Патавай акъатай къукърумдин ванци къуьр, жиринин туп хьиз, цавуз акъудна ва ам, вич виниз гадариз-гадариз, са куьруь легьзейра тамун регъелдиз катна. Патрум ягъай къуватдикди къундахди кьулухъди эцягъайла, Камалан гъилерай тфенг чилел аватна. Тфенгдин гужлу ван, гум, барут кайи ни, патрумдай акъатай цIай кумай чарар… Камалаз вичи къуьр яна кьейиди хьиз авай, амма живедал адаз акурди анжах гьеле кузмай газетдин чарар хьана. Япарани биши ван къекъвезмай.
— ГьикI я, галукьнани, хтул? — лугьуз, чинал айгьамдин хъвер алаз, и арада Жафер бубани атана акъатна.
Камала живедилай тфенг вахчуна, чIехи бубадиз — чIехи гъуьрчехъандиз — вири хьайивал ахъайна. Кьуьзуь Жафер, эхиз тахьана, акъатна хъуьрена. Са куьнинни гъавурда акьан тийиз, вуч ийидатIа чин тийиз, Камални кIанзни-такIанз хъуьрез эгечIна. Секин хъхьайла, чIехи бубади, хтулдин далудиз кап яна, лагьана:
— Вуна са кIусни фикир ийимир, хва. И сеферда хьанач, мад сеферда вуна къуьр ядайдахъ зун инанмиш я. Вун инжиклу жемир, за ви тфенгда тунвайди гуьлле алачир патрум тир.
— ГьикI?! — гьарай акъатна Камалай. — Вуна зун гилани са цIуд йиса авай аялдай кьазвани? Адал къирмеяр кьванни алайтIа, къуьр зи хурукай хкатдачир.
— Туьнт жемир, хтул, — секинардай ванцелди лагьана Жафер бубади. — Ам бугъаз къуьр тир, ам ягъун гунагь жедай. За ваз зи сифтегьан гъуьрч кьиле фейи гьалдикай хъфидай рекье суьгьбетда. Ахпа вун зи гъавурда дуьз акьада.
Туьнт тенбекдин пIапIрусдиз цIай яна, къалин гум ахъаяйдалай гуьгъуьниз чIехи бубани хтул хуьруьз рекье гьат хъувуна.
— А йисуз гатфари вич къвезвайдакай фад хабар ганвай, — суьгьбет башламишна Жафер бубади. — Са пуд йикъан вилик къвайи яран живедикай къуза чкайра инал-анал цIурун тавур живедин бармакар хьтин кIватIашар аламай. Яргъай абур чими юкъуз ракъиникай къузадик катнавай лацу сарин хипер хьиз аквазвай.
Зун чи чIехи амледи, Салмана, и къе за вун хьиз, сифтегьан гъуьрчез тухванвай. Зани, гьа и вуна хьиз, залди къведай къуьр гуьзлемишун ва ягъун лазим тир. А чIавуз зав гвай патрумда къирмеяр тунвай, зун валай чIехини тир, хтул. Закни а чIавуз еке гъалаба квай. Бирдан Салман бубадин гьарайдин ван акъатна:
— Ягъа, къуьр валди къвезва!
Заз къаншардай, яргъалай хьиз, валара юзазвай са лацу затI акуна. Зани ам, къуьр хьиз хьана, лишандик кутуна, яна. И легьзеда тамун регъелдай, вичин лацу тилерин бармакни хъуьчIуьк кутуна, «ламран хва, ви къаст зун яна кьиникь яни?» лугьуз, са эгьли итим чи къунши хуьруьнви ачухдал экъечIна.
Завай адахъ галукьна жал? Тентес хьайи зи гъилерай тфенг аватна. Гена хъсан алатнай: къирмеяр итимдин кьилелай тарарин хилера акьунай. А декьикьайра къуьр гьич зи рикIелни хтаначир. Эхь, хтул, зи сифтегьан гъуьрчни хъуьруьн къведайди хьанай.
ЧIехи бубани хтул кьведни яргъалди акъатна хъуьрена…
Заз ван хьайи и суьгьбет за квелни агакьарна, гьуьрметлу кIелзавайбур. Эхь, гьар са карда сабур ва мукъаятвал герек я, иллаки — гуьлле алай яракьдихъ галаз алакъалу тир макъамда.
«Лезги газетдин» 2024-йисан 34-нумрадай
