И рикIел хкунар за чи музыкадал рикI алай гзаф ксарин тIалабуналди кхьизва. Мадни, гъилевайди Х.Халилован  80 йисан юбилейдиндини я. Вичихъ тIебиатди ганвай еке бажарагъ авайтIани, ада (Халилов Халил Назирович) садрани лавгъавал авунач, вич цавара тунач. Амма милли музыка, мани ирид цавариз хкажна.

Заз Халил алатай асирдин 90-йисара чир хьана. Яни патавай акуна. И кардин себебни ам тир хьи, халкьдин арада лап зериф ва гьакьван рикIиз таъсирдай музыкадин (манийрин гьавайрин) сагьиб кар-кеспидик кумачир. Са бязи биши руьгьериз адан музыкадин ван къвезвачир, руьгьдизни хабар авачир буьгьтен вегьена, ам кIвалах­ди­лай алуднавай. Кркарин хуьруьн культурадин кIвале ам са гъвечIи къуллугъдал алай. ЯтIани кас вичин кьисметдилай рази тир, са жуьре вичин хизан хуьзвай.

Адан руьгь, рикI, вири беден музыкадин нотайрикай хьанвайди хьиз тир. Заз акуна: ада анжах са  тупIаралди ваъ, кьуьнтералдини, метIералдини, кIвачералдини музыка язавай, вичи туькIуьрнавай маниярни лугьузвай. Гьихьтин ширин сесиналди!..

Дагъустандин халкьдин шаир Ханбиче Ха­метовадин “Вун заз акур куьчеярни”… манидин гьава Х.Халилова теснифнава. Адаз  яб гайила, заз неинки шаир, композитор къе­къвей куьчеярни масан хьана. ИкI зун Ха­ли­лан хуьруьз — Муьгъвергандал акъатнай. Сиф­те кIва­ле, чна асайиш къачуна, ахпа чуьл­да, Муьгъ­верганрин тепейрал хкаж хьана. Ха­лила булахрин ширширрихъ, цуькверин атиррихъ, векьерин кушкушррихъ, къушарин нагъ­майрихъ галаз манияр язавай. Са арада чун ацукьай  кьулаба къванни кваз пианинодиз эл­къвенай! Халилан маниди Лезгистандин чи­лерилай лув гузвай. ЧIалар-шаир Ибра­гьим­ Гьуьсейнованбур: “Лезгистанда мелер ава!..”

Халилал илифай чIавуз ада вичин  сала, перцив хулар атIуз, келемдин штилар акIур­за­­вай. Заз акI хьана, хулар нотайрин цIарар я, штилар — нотаяр. Халил инани композитор­ я кьван!

— Са цIар сала авуртIа, са цIар чарчел атIузва, стха, — хъуьренай Халил. — Вун атана хъсан хьана. Акьван хъсан хьана хьи, зи начагъвал, тIарвилер — вири алатзава…

За Халилан дневникар кIелзава:

* * *

“Гзафбуру лагьайди тир:

Ери-бине чирна илиф.

Ваз ви чандин чир хьухь къадир —

Сефил жеда, къвайила циф…”

* * *

“РикI ханва. Гзаф адалатсузвилериз рекьер ачух хьанва, дуьзвал амач. Гьарда ви­челай алакьдайвал ийизва. Вири тарашиз, чуьнуьхзава. Акур мусибатар туш…”

* * *

“Гьикьван четин хьайитIани, зун тIа­лаб­ай чкайриз физва. Инсанар жуван манийралди шадарзава. Мегер идалай зурба бахт жедани?”..

Дугъриданни, яратмишзавай кас  патал халкь шадарунилай чIехи бахт бажагьат ава. Гьихьтин четинвилери гуж гайитIани, абурун къаршидиз экъечIдай чIехи къуват искус­стводин гьайбат я. Халилаз лагьайтIа, четинвилер, гужар, магьрумвилер гьеле аял чIава­лай, дидени, бубани кьилелай алатна, тек амукьай йикъарилай вири уьмуьрда акваз хьана. Анжах Бес эме, Назир бубадин (ам дя­­веда телеф хьана) вах, вичихъ хайи веледар тахьай­ди, Халилаз дидевални, бубавални ийиз алахъна. Халилазни ам дуьньядал вири тир, чIехи пай маниярни гьадаз бахшнава.

Вичиз аялар хьайилани, девирдин ампайри Халил кIевера твазвай. Михьивал, гьахъвал кIанивиляй… Ам халкьдин арадай акъатнавай, халкьдин манийралдини кьуьлералди гьял хьанвай, тIебиатди вичи бажарагъ ганвай устад тирвиляй бажарагъсузриз ам такIандай. Гьар са гьалда адан рехъ атIузвай.

Амма адан манийри (Ш.Къафланован “Лагь, вун нин яр я?”, халкьдин мани “Мерзият”, А.Саидован “Эминан гьарай”, “Чубарук”, “НуькIерин сувар”, “Эльмира”, Сажидинан “Амина” ва гзаф масабур, санлай — 300 мани) ам хвена, вуж ятIа чирна!..

Чи пенжердай килигайла,

Шалбуз дагълар вуч иер я!

Буй виридаз ава, кьейди,

Заз кIаниди ви вилер я… — халкьдин ма­ни вичин саягъда тамамарзава Халила. Заз акI жезва, и маниди вири алем лезги рушан вилерал ашукьарзава.

Гьакьван сеслубур я, ада вичи пианино ягъиз, тамамариз хьайи “Зи хиялар”, “Зи манияр”, “Хъфена” ва масабурни.

Зи рикIел са вакъиа хквезва:

Халила ДГУ-дин профессор, вичин хуьруьнви ва аманеви Агьмедуллагь Гуьлмегьамедован тIалабуналди и вуздин студентрин вилик Х.Хаметовадин чIалариз кхьенвай “Вун заз акур куьчеярни…” мани тамамарна. Гьа чIавалай а манидикай вири же­гьил­рин рикI алайди хьанай. (Алатай асирдин 80-йисар). Вуздин дегьлизрани а маниди ванзавай.

Профессор А.Гуьлмегьамедова хъсандиз къейднава: “Халил вичин хсуси алем авай композитор ва манидар я. Ада гьич садни тикрарзавач, нотайрик садни фашалди квач… Халил тIебиатди чаз ганвай бажарагъ, чи  мани, чи гьава я”.

Ихьтин бажарагъди вичин чирвилер ва устадвал чIехи композитор ва педагог Готфрид Алиевич Гьасанован гъилик Махачкъа­ладин музучилищеда хкажна. Аскервиле авайла, военный оркестрда къуллугъна, ада­лай кьулухъ вичи-вичиз манияр туькIуь­риз­, лугьуз хьана. Пермда, Джезказганда, Ма­рыда, Агъула, Къизилдереда, эхирни, Муьгъвергандал…

Виринра ам вичин манидихъ — бахтунихъ къекъвена. 2002-йисуз, эхирни, Мегьа­рамдхуьруьн райондин руководстводи,  Халилан зегьметдиз кутугай къимет гун па­тал, адан документар республикадин Гьукуматдин вини мертебайрив агакьарна, адаз “Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник” лагьай гьуьрметдин тIвар гана.

Халил Халилов чи арада амачиз хейлин йисар я.  2006-йисан мартдин вацра, 68 йисан яшда аваз, тIебиатдиз гатфар къвезвай йикъара ам залан азардикди рагьметдиз фена. Амма ада теснифай гуьзел гьавайри гилани ванзама, жегьил несилри тикрарзава. Амукьдай ирс тунва чаз композиторди ва манидарди…

Мердали Жалилов