СтIал Сулейманан райондин Вини СтIалрин хуьр Чирагъ вацIал, Кьасумхуьруьвай 5 километрдин кеферпатахъ, экIя хьанва. Вини СтIал хуьруьн тIварцIиз талукь са шумуд зенд малум я. Аквадай гьаларай, хуьрерин «СтIалар» тIвар са мус ятIани пуд стхади, кьилдин кIунтIарал атана, гьанрал чпиз чкаяр кьуна, яшамиш хьана лугьудай фикирдихъ галаз алакъалу я. И хуьрер яргъай гъвечIи стIалар хьиз аквазва. «СтIал» гаф «синтIал» (лезги чIалан орфографиядин къайдайралди — «синтIинал») гафунихъ галаз алакъалу хьунни мумкин яз гьисабзава.
Салар дигидай къанал туькIуьрдайла, Вини СтIал хуьруьн къерехда виликдай хьайи хуьруьн медениятдин гелер дуьздал акъатна. Чкадин агьалийриз чилин 2 метрдин дериндай сагъ ва ханвай къапар жагъана, абурукай сад чи девирдал къведалди II асирдин эвел кьилериз талукьди я. Хуьруьн мулкарай Алпан девирдин рехи рангунин гзаф хъенчIер, къванцин эцигунрин амукьаяр кIватIна.
Араб чIалай алим, профессор А.Р. Шихсаидова таржума авур сурарин винел алай къванерин кхьинрай чир хьанвайвал, Вини СтIалдал алай ПIирер тIвар алай тухумдин улу-бубаяр Дагъустандиз Сириядин меркездай (Дамаск) атана.
Тарихда малум тирвал, и хуьруьвай километрни зур яргъа мензилда авай Дугун участокдин 1,8 метрдин дериндай ина къадим хуьр хьайивилин гьакъиндай шагьидвалзавай археологиядин затIар дуьздал акъатна. ДГУ-дин къуллугъчийри ам VII-ХI асиррихъ галаз алакъалу авуна.
И хуьре килигуниз лайихлу чкайрикай сад тарихдин памятник — Аруггуддинан мискIин (ХIХ асир) я. Адетдинди тушир кIалубдин и мискIиндин дарамат хуьруьн юкьвал ала. Адаз тешпигьди масанра гьалтзавач. ТIвар кьунвай мискIин чкадин агьалийри тамамвилелди цIийи хъувуна, капI-тIят авун патал вири шартIар тешкилна.
Мурад Мегьамедкеримован
«СтIал Сулейманан район: тарихдин гелерай» ктабдай.
