Редакциядин почтадиз мукь­вал-мукьвал къвезвай суалрикай сад пенсийриз талукьди я. ГьикI хьи, къенин юкъуз адан кьадар, гузвай вахтар жуьре­ба-жуь­ре­бур хьанва. Виликдай­, мисал яз, агьалияр са яшда аваз пенсиядиз экъечIзавай, са­ки вири­даз са кьадарда аваз пенсия тайи­нарзавай. Гила къай­даяр­ дегиш хьуникди агьалийрик къа­лабулух кутазвай суаларни артух жезва. И йикъа­ра чна Россиядин Яшайишдин фондунин (СФР) Дагъустанда­ авай отделенидин управляющийдин везифаяр тамамар­завай А.А. Загьидовадивай са шумуд суалдиз жавабар гун тIалабна.

 – Алжанат Абдулжабаров­на, Дагъустандин агьалийриз,­ яшлувилиз килигна, страхо­вой пенсия тайинарунин шартIа­ри­кай мад сеферда лагьанайтIа, пис жедачир…

— Чи уьлкведа и пенсия виридаз сад хьтин шартIаралди тайи­нарзава ва ам федеральный ­за­конодательстводал асаслу яз къайдада твазва. Къенин девирда ам тайинарзавай пуд шартI ава: сад лагьайди, лазим кьадар страховой стаж хьун, яни, им агьалиди кIвалахдайла, адан паталай взносар гайи вахтар я. Стаждик гьакIни «нестраховой» вахтарни­ акатзава: армиядин жергейра къул­лугъ авун, таза аялдихъ гелкъуьн, инвалид аялдихъ ва я 80 йисалай алатнавай касдихъ гелкъуьн. Ихьтин гьар са йисуз килигна, агьалидиз ИПК (индивидуальный пенсионный коэффициент) алава хъийиз­ва. Мисал яз, сад ла­гьай аялдихъ гелкъуьнай ва я йи­сан вахтунда армияда къуллугъ авунай 1,8 ИПК алава хъийида. Кьвед лагьай аялдихъ гелкъуьнай — 3,6, амма 3 ва 4  лагьай аялрихъ гелкъуьнай — 5,4 ИПК. Гьа икI, пенсиядиз экъечIзавай касдихъ 15 йисалай тIимил тушиз стаж хьана кIанда.

Кьвед лагьайди, ИПК-дин кьадар 30-далай тIимил тахьун герек я.

Пуд лагьайди пенсиядиз экъечI­завай вахт тамам хьунихъ га­лаз алакъалу я. 2025-йисуз «яшлувилин пенсиядиз» 1961-йисуз дидедиз хьанвай ва и яшдилай чIе­хи итимар ва 1966-йисуз дидедиз хьанвай ва и яшдилай чIехи дишегьлияр экъечIда, эгер абуру пенсия къачун патал виликдай арза ганвачиртIа. Алай йисан алатнавай варцара 414 агьали пенсиядиз экъечIна.

– Редакциядин почтадиз къвезвай кьилин суалрикай сад пенсиядин кьадардиз талукьди я. Ам садбуруз — гзаф, садбуруз тIимил хьун квелай аслу жезва?

— Гьар са агьали гъавурда акьуна кIанда хьи, пенсиядин кьадар — им мажибдин «оклад» туш. Адан кьадар аслу жезвай са шумуд шартI ава. Ибурукай виридалайни кьилиндак пенсиядин баллар акатзава. Абурун кьадар «лацу» мажибдилай аслу я. Мажиб гьикьван екеди хьайитIа, работодателди Яшайишдин фондунин региондин отделенидиз гузвай страховой взносрин кьадарни гьакьван чIехиди жезва. Идахъ галаз сад хьиз, — пенсиядин баллрин кьадарни. Талукь тирвал, пенсиядиз экъечIдай вахт алукьайла, пенсиядин баллриз килигна, агьалидиз къвезвай кьадар пенсия тайинарзава.

Мад са шартI. Страховой пенсия къачун патал арза гайи вахтунилай аслу я. ИкI, пенсиядиз экъечIдай вахт алукьайдалай кьулухъ алатнавай гьар са йиса пенсиядин кьадар хкаж хьуниз таъсирзава. Яни «яшлувилин пенсия» къачудай вахт алукьна, агьалиди ам къачунвачтIа, и йисалай кьулухъ алатай гьар са йисаз килигна, а пенсиядин кьадар артух жезва.

Гьелбетда, страховой стаж гьи­кьван екеди хьайитIа, пенсиядин кьадар гьадалайни аслу я.

Винидихъ къейднавай шартIар гьисаба кьуналди, ИПК арадал къвезва. Алай йисан 1-январдилай са ИПК 145, 69 манатдиз барабар я.

Мадни алава хъийиз кIанзава хьи, агьалийри чпин стаждин патахъай къайгъу чIугуна кIанда, яни зегьметдин рехъ къалурзавай документрив жавабдарвилелди эгечIун лазим я. Сифте нубатда иник «зегьметдин книжка» акатзава. Ана куь тIвар, фамилия, бубадин тIвар, кIвалахай йисар дуьз къалурнаватIа, гекъиг. ГъалатIри, стаж гьисабдайла, четинвилер арадал гъун мумкин я.

– Алжанат Абдулжабаровна, эгер пенсиядиз фад экъечIиз кIан хьайитIа, мисал яз, лугьун хьи, захъ 30-далай виниз ИПК ва зегьметдин 15 йисалай гзаф стаж ава. Къенин йикъан шартIара им мумкин кар яни?

— Эхь, законодательстводи ихьтин мумкинвал гузвай ксарни ава. ИПК-рин кьадардилай, 15 йисан стаждилай гъейри,  фикирда кьуна кIан тир маса шартIарни ава, мисал яз, аялрин кьадардилай, гьатта яшамиш жезвай чкадилайни аслу жезва. Ихьтин мумкинвал гузвай пешейрин сагьибрик акатзава: шахтерар, металлургар, химикар — абурувай пенсиядиз амайбурулай фад экъечIиз жезва. Гзаф аялар авай, гьакIни инвалид аялдихъ гелкъвезвай дидейриз, Кеферпатан шартIара зегьмет чIугур ксариз, ана кьве аял хайи ва 12 йисуз зегьмет чIугунвай дишегьлийриз, къуллугъ кьилиз акъуддайла, тIарвал-хасаратвал хьайи военнийризни ихьтин ихтияр ава.

Педагогривай, медицинадин хилен къуллугъчийривай ва яратмишунрал машгъул ксаривайни­ пенсиядиз вахтундилай вилик экъечIиз жеда. Гьа са вахтунда­, яни виликамаз пенсиядиз экъечI­дай ихтияр гузвай винидихъ къалурнавай шартIар кьилиз акъудайдалай кьулухъ,  абуру 5 йисуз кIвалахун лазим я.

Дишегьлийриз — 37 йисалай тIи­мил тушиз ва итимриз, армияда къуллугъ авур йисарни кваз, 42 йисалай тIимил тушиз зегьметдин стаж авайла, абурувайни амайбурулай кьве йисан вилик пенсиядиз экъечIиз жеда. Мисал яз, дишегьли пенсиядиз экъечIун лазим тир яш 60 йис я, винидихъ къейднавайвал, адахъ лазим кьадар йисарин стаж ава. Адавай 58 йис тамам хьайила, пенсиядиз экъечIиз жезва. Амма къейд авун лазим я хьи, им пенсиядин кьетIен жуьре тирвиляй иник, мисал яз, дишегьли аялдихъ гелкъуьнай отпуск, чирвилер къачур ва   мажиб хуьн тавуна (отпуск без сохранения зарплаты) кIвалахай вахт гьисаба кьазвач.

Дагъустанда алай йисуз 1767 агьали пенсиядиз вахтундилай вилик экъечIна.

– Пенсиядиз экъечIдай вахт мукьва жедайла, вуч авун лазим я. И месэладиз гьазур хьунин лазимвал авани?

— Гьелбетда. Виликамаз и кардин патахъай къайгъу чIугуртIа, хъсан я. Чна меслятзава: пенсиядиз экъечIдай вахт мукьвал алайла, лазим тир кIвалахдив эгечIдайвал, арза виликамаз гун.

И кар куь работодателдивай кьилиз акъудиз жеда. Лазим документар кIватIна, ада Яшайишдин фондунин региондин отделенидиз рекье тваз куьмекда. Та­хьайтIа, квевай, Яшайишдин фондунин муьш­терийрихъ галаз кIвалахдай къуллугъдиз фена, лазим документар чи пешекаррив агакьарайтIани жеда. Абуру куьн гъавурда твада: къайдадик квачирбур, бес тежезвайбур квез лугьуда.

Мадни «Госкъуллугъар» портал куь къуллугъда ава. Квез чир тахьана жеч, гьелбетда, им гьикьван еке къулайвал ятIа. Гаф кватай чкадал лугьуз кIанзава хьи, 2025-йисан алатнавай девирда «Госкъуллугъар» порталдикай 3 агъзурдалай виниз агьалийри менфят къачуна. Шадвалдай кар я, чи ватанэгьлийри пенсиядиз экъечIунин месэладин къайгъу виликамаз чIугвазва.

Эгер и ва маса месэладиз талукь яз суалар аматIа, абур квевай, Россиядин Яшайишдин фондунин Сад тир алакъадин центрадиз зенгна (телефон: 8-800-200-03-39, зенг пулсузди я), абуруз жавабар жагъуриз жеда. Дагъустанда авай Отделенидин алакъадин центради ислендилай хемисдалди пакаман сятдин 9-далай нянин сятдин 6-далди кIвалахзава (зенгер кьабулзава), жуьмядиз — пакаман сятдин 9-далай нянин сятдин 5 тамам жез 15 декьикьа амай вахтуналди.

ГьакIни лазим вири малуматар­ квевай СФР-дин сайтда, соц­сет­ра (ВК: https://vk.com/sfr.respublikada­ges­tan; Телеграм: https://t.me/sfrrd05; Одноклассники: https://ok.ru/sfr.­respublikadagestan), рес­пуб­­лика­дин шегьерра ва районра­ кардик­ квай муьштерийрихъ галаз кIвалахдай къуллугърайни чириз жеда.

Рагнеда  Рамалданова