Игьтияжни, кьадарни…

Россияда некIедин суьрсет артух хьун давам жезва. Алай йисан сад лагьай кварталда чкадин карханайри 1,5 миллион тонн хъвадай нек гьасилнава, 2024-йисан и муддатдив гекъигайла, им 3,7 процентдин гзаф я. Идакай РФ-дин хуьруьн майишатдин министерстводин сайтда хабар гузва.

Чешмеди къейдзавайвал, январь-март варцара гьакIни 83,3 агъзур тонн дуьдгъвер (алатай йисан дережадив гекъигайла, адан кьадар 4,3 процент хкаж хьанва), 121,8 агъзур тонн шур, мукаш (2,5 процентдин артух хьанва), 124 агъзур тонн морожнияр (2,1 процентдин артух хьанва), 202,1 агъзур тонн йогурт (2,5 процентдин артух хьанва), 41,2 агъзур тонн кьуру нек ва къаймах (19,5 процентдин артух хьанва) гьасилнава.

Нек гьасилунин хел Россиядин АПК-да виридалайни гзаф куьмек гузвайбурукай сад я. ИкI, алатай йисуз и хел вилик тухун патал федеральный бюджетдай 80 миллиарддилай гзаф пулдин такьатар чара авунва.

Нек гьасилзавайбурун Милли союздин (Союзмолоко) генеральный ди­ректор Артем Белован гафаралди, не­кIедин суьрсет акъудунин кьадар ар­тух хьун гьа са вахтунда къазанжияр артух хьуникди агьалийрин патай и метягьдихъ игьтияж гзаф хьунихъ галазни алакъалу я. Нек гьасилунин хилен векилри 2025-йисан эхирра и суьрсет тIалабдайбурун кьадар гзаф хьун ва и кардихъ галаз санал ам акъудунин кьадарни виниз акъатун вилив хуьзва.

Кьезил аязар себеб яз

Россиядин шекер акъуддайбурун союздиз (Союзроссахар), цанвай шекердин чугъундуррин са кьадар тумариз гатфарин кьезил аязар галукьуналди хасаратвал хьанватIани, РФ ва  ЕАЭС-дин уьлквеяр 2025-йисуз шекердалди таъминарунин кардиз къурху аваз аквазвач. Идакай «Интерфакс» изданиди хабар гузва.

Винидихъ тIвар кьунвай союздин­ правленидин председатель Андрей Бодина къейдзавайвал, гьавадин шар­­­тIар хъсанбур хьайитIа, алай йисан нетижайралди шекердин чугъундуррин лайихлу бегьер вилив хуьзва, гьам РФ-дин къенепатан игьтияжар, гьамни экспортдин мажбурнамаяр таъминаруниз бес жедай.

Адан гафарай, гьар йисуз чугъундурар цанвай мулкарин са кьадар паюна цIийи кьилелай тумар хцазва, и кар патал герек тир игьтиятрин тумар виликамаз гьазурзава. Андрей Бодина хабар гузвайвал, алай йисни маса жуьрединди хьанвач. Гатфарин кьезил ая­зар хьунихъ галаз алакъалу яз, са жерге регионра са кьадар майданриз цIийи кьилелай тумар хъивегьда, абур лагьайтIа, аграрийрихъ авазва.

Россиядин шекер акъуддайбурун союздин делилралди, апрелдин эхирра ва майдин эвел кьилера са жерге регионра хьайи аязар 120 агъзур гектардин майданра цанвай шекердин чугъундуррин тумарихъ галукьнава. Виридалайни гзаф Белгороддин ва Липецкдин областра цанвай тумариз зиян хьанва. Виликамаз кьунвай гьисабралди, шекердин чугъундурар цIийи кьилелай цан хъийидай майданрин кьадар 75 агъзур гектардилай виниз акъатун мумкин я.

Чешмеди кхьизвайвал, 5-майдин делилралди, шекердин чугъундуррин­ тумар цунин кIвалах 1 009 850 гектар­дин майданра кьиле тухванва. Къейдзавайвал, Кьиблепатан ва Кеферпа­тан Кавказдин округра тумар цунин кIвалах акьалтIарнава, анжах Ка­ра­чаево-Чер­ке­сия квачиз. Цент­раль­ный округда ла­­гьайтIа, чугъунду­рар ­­­ 594,9 агъзур гектардин мулкара­ цанва (2024-йисуз 531,2 агъзур гектар­ тир). Поволжьеда тумар цунин кIва­лах 56,8% процентдин майданра кьиле тухванва (130,3 агъзур гектарда). ГьакIни хабар гузвай­вал, шекердин чугъундурар цунив Сибирдин федеральный округдани гатIуннава — гьелелиг 0,22 агъзур гектардин майданра кIвалах кьиле тухванва.

Алимрин цIийи кIвалах

ВНИИКР-ди (Всероссийский центр карантина растений) хузар (шмель) туьретмишдай, абур теплицайрин ва ачух накьвадин шартIара ишлемишдай кьетIен технология арадал гъанва. Абуру 15 процентдилай 50 процентдалди бегьерлувал артухарзава, гьасилзавай магьсулдилай аслу яз). Идакай «Агроэксперт» сайтди кхьизва.

«Агроэкспертдиз» ВНИИКР-да суьгь­бет авурвал, хузари помидорриз­, истивутриз, бадамжанриз, афнийриз­, некьийриз, ма­линайриз ва гьакIни ра­къи­нин цуьк­вериз, рапсдиз нетижалудаказ мая­дин руг язава. Мисал яз, ихьтин серенжем тухуни помидоррин бегьердал юкьван гьисабдалди 25 про­цент алава хъийизва, Россиядин са бязи маса майишатра лагьайтIа, — 50 процентдин кьван.

Къейдзавайвал, хузари руг ягъун­ хуьруьн майишатдин магьсулар арт­миш хьун хъсанаразва, емишрин (май­вайрин) кьадар артухарзава.

Чешмеди раижзавай делилралди, гьар йисуз дуьньяда хузарин 2 миллион колония арадал гъизва. Алатай асирдин 80-йисара хузар лабораториядин шартIара арадал гъиз га­тIуннавайбур Нидерландринни Бель­гиядин пешекарар тир.

Россияда гьар йисуз ихьтин гьашаратрин 150 агъзур хизан туьретмишзава. ВНИИКР и кардал машгъул кьилин пуд карханадик акатзава, базардин 10 процент кьуналди. И центради гьар йисуз 15 агъзур хизан (базардиз) акъудзава.

ВНИИКР-дин хузарин кьилин тафаватлувал адакай ибарат я хьи, вирусар ва набататриз хаталувал авай азарар тахьун патал лабораторияди абурал лап хъсандаказ гуьзчивал тухузва.

Артух хьанва

РФ-да мартдин вацра къизил хкудунин кьадар 6,9 процентдин артух хьанва. Идакай «Интерфакс» изданиди кхьизва.

Чешмеди хабар гузвайвал, 2025- йисан мартдиз къизил акъудунин кьадар, алатай йисан и вацрав гекъигайла, винидихъ къейднавайвал, 6,9 процентдин гзаф хьанва. Ихтилат гьял тавунвай, са кьадар гьялнавай ва куьлуь гьалда (порошок) авай къизилдикай физва.

Гьа са вахтунда чешмеди хабар­ гузвайвал, февралдив гекъигайла, къизил акъудун 11,3 процентдин тIи­мил хьанва. ГьакIни, раижзавай делилралди, санлай къачурла, РФ-да сад лагьай кварталдин нетижайралди, къизил акъудунин кьадар, шазан и муддатдив гекъигайла, 5,3 процентдин виниз акъатнава.

«Интерфаксди» кхьизвайвал, къизил акъудуниз талукь тамам рекъе­мар Росстатди чапзава.

Гьазурайди — Муса  Агьмедов