ГьакI ман!

Хьайи кар   

Дяведин ветеран мацархуьруьнви Шерифов Мегьамед савадсуз, гзаф къуватлу, еке жендек авай, гьа са вахтунда кьадардилай артух дугъри кас тир. Пулдин гьахъ-гьисаб адаз ерли чидачир. Яргъал йисара чи къуншидал яшамиш хьайи ам зи рикIел хъсандиз алама.

Фронтда адакай атлуйрин кьушунрин частуна балкIанрихъ гелкъведайди хьанай. Дяведилай гуьгъуьниз хуьруьз хтайла, Мегьамед халуди колхозда чубан яз кIвалах хъувуна.

Им сифте кьилера колхозчийриз зегьметдин йикъарай пул гуз эгечIай вахтунда хьайи кар я.

Колхоздиз мажибрин пул хкана. Кимел алай колхозчийри, конторадин вини гьавадиз — бухгалтериядиз хкаж жез, чпин мажибар къачузвай. Ингье Мегьамед халуни фена, пул къачуна хтана. Кимел ацукьнавайбурукай сада адавай хабар кьуна:

— Вуч хьана? Ви чин вучиз атIугънава?

— Жечни бес, амайбуруз са гьанбар пулар гайи­ла, заз гайиди са чар я, — вичин  наразивал къалурна Мегьамед халуди.

Адаз ганвайди, яшлубурун рикIел алама жеди, гьа девирдин Ленинан шикил алай виш манатдин яргъи са чарчин пул тир.

И кардикай хабар хьайи бухгалтер Агьмедов Абдулкъафара, амни фронтовик, зарафат­рал рикI алай кас тир, нубатдин сеферда адаз мажибдай­,  виликамаз гьазурна, са манатралди пул гана. Чин ачух яз кимел хтай Мегьамед халуди, хуьруьнбурук хъуьруьн кутуна, лагьанай:

— ГьакI ман! Гила заз кьве жибинни ацIай пул гана.

«Лезги газетдин» 2025-йисан 14-нумрадай

___________________________

Хъел атана

(Гьикая)

Вилик йисара гьал-агьвал квай майишатдин, колхоздин ва я совхоздин суьруьйра цIуд агъзурдалай виниз лапагар жедай. Гатуз абур дагълара хуьдай. ХъуьтIуьз дагъдин чкада а кьадар гьайванар хуьдай мумкинвал авачир, гьавиляй суьруьяр арандиз куьчардай.

Советрин девирда са Ахцегь райондин майишатрай виш агъзурдав агакьна лапагар Мугъандин ятахрал тухудай. Мугъан Ирандихъ галаз сергьятдал алай дуьзенлухар я.

Пешекар хипехъанриз чидайвал, хъуьтIуьз кIе­лерин дул къачудайла, чубанриз алава куьме­кар герек къведа. Гьар виш диде-хипекай 110-115 кIел къачудай майишатарни авай. Гелкъвена­, абур арадал гъун  регьят кар тушир. Гьавиляй колхоз­дин кьиле авайбуру хуьре амай, чпелай кьезил кIвалахар  алакьзамай яшлу итимривайни Мугъан­диз чубанрин бригадайриз куьмекдиз фин тIа­лабдай. Абурувай, гьич тахьайтIа, чай-хуьрек гьазуриз жедай.

Вири уьмуьр лапагрив акъатай Садир халу къени рикI авай, амма кьадарсуз туьнт хесетрин итим тир. Са жизвидилайни, вичиз кIанивал тахьайтIа, адак пис хъел акатдай.

Ингье кьуьзуь Садир халуни атанва Мугъандиз, хуьруьн чубанриз куьмек гуз. Са юкъуз хипер ацай чубанри адав кьве ведре нек вахкана, чпиз некIедин чими хуьрек, амайдакайни къатух авун тIалабна.

Чубанри и арада чпин кIвалах давамарзавай, кIелер диде-хиперик акадарна, абурув нек хъваз тазвай. Тийижирди тажубардай кар ава: тIебиатди акI авунва хьи, суьруьда авай диде-хипе, виридакай жагъурна, анжах са вичи хайи кIелез нек гуда, масад эсиллагь вичив агуддач…

Са арадилай кIелерни хипер сад-садакай чара хъувур чубанар,  фу нез, чай хъваз, пунадал хтана. Инал абуруз акуна: Садир халу цIай авай къулан патав, хъиле дакIурна, ацукьнава. Къулал алай къажгъанда стIални нек амач,  къажгъандин къваларални, алахьна, цIу кайи гелер ала. Кьуьзуьдан хесет чизвай чубанар вилерин ишарайралди артух гаф-чIал акъуд тавун меслят хьана. Садир халу вични рахазвачир.

Са герендилай бригададин чIехи чубанди секиндиз ина вуч агьвалат хьанатIа, хабар кьуна. Садир халудини чубанриз кар гьикI хьанатIа ихтилатна.

Ада нек, чими ийиз, къулал эцигнай. Вични, кавча хуькуьриз, некIедин кьилихъ галай. Са арадилай къажгъанда нек яваш-яваш хкаж жез эгечIна. И кар акур Садир халуди къажгъандин кIаникай цIай хкудна. Ваъ, мадни хкаж хьайи нек къажгъандин къерехрилай алахьна. Гьикьван алахънатIани, кумай цIайни хкуднатIани, Садир халудивай алахьзавай нек акъвазариз хьанач. Эхирни, хъел акатна, михьиз къапарай акъатай ада цIийи кьилелай къажгъандик цIай кухтуна, ажугъдалди лагьана:

— Вун яни къажгъандай алахьиз физвайди? Де гила алахьа, йикь жуван рикIин цIай!

ИкI лагьана, къерех хьайи ам нек къажгъандай цIай авай къулаз гьикI физватIа килигиз акъвазна… Ма вучдай? Вичин къелет тир. Садир халуди   цIийи кьилелай недайди авуна, чубанар суфрадихъ ацукьарна, абуруз тIуьн гана.

«Лезги газетдин» 2025-йисан 25-нумрадай

_______________________

Амалдар къари

Гьажинезер махарик квай къагьриманриз ухшар, зурба жендек авай, къуват квай, тIуьналди тух тежер итим тир. Хуьруьнвийриз жуьреба-жуьре кIва­ла­хар ийиз, ада вичин кьил хуьзвай. Гьар сеферда икьрарни ихьтинди жедай: за кIвалах ийида, на заз тухдалди тIуьн гуда. Анжах гьар кткана ам, тухарна, рази ийиз жедачир.

Садра са къариди ам вичи тухарда лагьана хиве кьуна. Гьажинезеран кьилив атана, ада вичин дерди авуна: къула кудай кIарасар амач, заз тамай кIарасар гъваш.

Экуьнахъ тамуз фейи Гьажинезер нянихъ кIулал са арабадин пар кIа­ра­сар алаз къаридин гьаятдал хтана.

Къаридини, икьрар тирвал, къажгъанда сарубугъдадин къуьлуьн гъуь­руь­кай хешил авуна, винелай цIурур­на­вай дуьдгъверни бекмез илична, Гьажинезеран вилик эцигна.

— Бисмиллагьи-рагьмани-рагьим лагьана, неъ, — теклифна ада.

Бирдан кхунай Гьажинезера хуьрек авай къаб кьулухъ авуна:

— За акI лугьудач!

Амалдар къариди, лап тежрибалу силисчиди хьиз, адаз суал гана:

— На вуч лугьудач?

— Бисмиллагьи-рагьмани-рагьим лугьудач.

— Де ятIа, неъ жуван хуьрек, — хълагь­на къариди.

И жуьреда амалдалди лугьуз тур диндин гафари тух тежедай Гьажинезеран нефс ацIурна, адавай хуьрекдин са пайни нез хьанач.

«Лезги газетдин» 2025-йисан 35-нумрадай

____________________________

Сад лагьай мертебадиз ахвудна

(Хьайи кар)

 Им зи са танишди авур суьгьбет я. Адан гафарай, чеб са шумуд кас арада дуствал авай жегьил итимар тир. Абурукай садни — Азербайжандин КцIар райондин са хуьруьн агьали. Вични мецел пара пайгар, чирхчир авай, гун-къачунал рикI алай, патанбурукай дустар кьаз, абурухъ галаз алакъаяр хуьз алакьдай итим.

Ингье, вахт агакьайла, ада вичин хциз мехъер ийизва лагьана хабар гана ва, мумкинвал аватIа, мехъерик атун теклифна. Зи суьгьбетчини и кардал гзаф шад хьана, ада фена дустунин хцин мехъерик иштиракун кьетIна.

И кас техникумда муаллим тир. Ам вичихъ галаз санал кIва­лахзавай мад кьве жегьил муаллимдихъ (чеб садрани Къуба пата тахьай, анрин ацукьун-къарагъун чир хьун патал) галаз санал мехъе­рик фидай меслятдал атана.

Жегьилар абурлудаказ акун патал а вахтунда мудда авай лацу­ перемар, рангунин галстукар, лак янавай кIвачин чIулав къапар, гьяркьуь рувар галай фесар (шляпаяр) алаз мехъерик физ гьазур хьана.

Адахъ мад са дуст авай — Кьасумхуьруьн консервиярдай заводдин директор, вичизни, сифте яз, кIвенкIвечи кархана тирвиляй гьукуматди служебный  ГАЗ-21 автомашин ганвай. Лагьана кIанда хьи, «Волгаяр» а девирда са бязи райкомрихъ, исполкомрихъни гьеле авачир. Са тIимил дамах къачуна, ада дуст директордивай мехъе­рик фин патал «Волга» тIалабна. Дустунини ваъ лагьанач, вичин шофердал базардин юкъуз абур КцIариз мехъерик тухвана хкун тапшурмишна. А вахтара, рикIел хкин, гила хьиз, сергьятар агалнавачир, чи патай Азербайжандиз, анай Дагъустандиз виридавай регьятдиз  физ-хквез жезвай.

Гьа икI, и пуд кас, нур гузвай цIийи «Волгада» ацукьна, мехъер авай хуьруьз фена. Абур машиндай эвичIиз агакьнач, вилик мехъе­рин мугьманар кьабулдай са кас атана, гъилер кьуьнтерилай кьуна, салам-калам авуна, ахпа мехъерин кIвалин къаншарда авай маса кIвалин кьвед лагьай мертебадиз тухвана. Инани са вад кас, виш-виш хъваз, мехъерин иесидиз сагълугъдин гафар лугьуз ацукь­навай.

Столдихъ мярекат тухузвай тамадади цIийи мугьманрикай чIе­хидаз чеб вужар ятIа, вуч къуллугърал алатIа танишвал гун, ахпа­ тост лугьун теклифна. И касдини, къарагъна, чеб Дагъустандай атан­вай мехъерин иесидин дустар, техникумдин муаллимар тирди­ лагьана. Адан гафар ван атай тамадади, кьулухъай риб эцягъай­ хьиз къудгъунна, кIвачел акьалтна, вилер экъисна, къалабулух кваз хабар кьуна:

— Кимди, кимди? Муаллимди?

— Эхь, муаллимар.

— Сюр, кепеюгъли, бу сятда биринжи этажа!

(Яни: «Фад квахь, кицIин хва кицI, сад лагьай мертебадиз!»)

ИкI лагьана, тамадади лап гужуналди абур хуьруьнбур мехъерин суфрадихъ ацукьнавай кIаник кIвализ ахвудна.

Перт хьана, ламралай аватай хьиз амукьай Дагъустандай атанвай мугьманри чеб акатайди вуч агьвалат тиртIа геж хьиз кьатIана.

Вини мертебада ацукьнавайбур райондин «гьакимрикай» тир кьван: сад райондин ГАИ-дин начальник, муькуьди прокурордин куьмекчи, пуд лагьайди ОБХСС-дин начальник… Ибурун арадиз са вучтин ятIани муаллимар къвезва! Ана авай къайдайралди, им кутуг тавур, рикIи кьабул тийир кIвалах тир: «гьакимри» чпин арадиз анжах чпин дережадин инсанар кьабулдай, масадбурухъ галаз ацукьун-къарагъун абуруз лайихлу яз аквадачир…

Гьа икIни жеда уьмуьрда: бязи вахтара «гьакимрин» рикIелай чеб а дережадиз муаллимри тарс гана акъатнавайди алатда…

«Лезги газетдин» 2025-йисан 42-нумрадай