ЧIехи Гъалибвилик Советрин Союз­дин вири миллетрин векилри, гьакI лезги халкьдин рух­вайрини­ чпин еке пай кутуна. Дяведив га­тIун­далди арадал атай бязи агь­валатар себеб­ яз, игитвилин тIварариз лайихлу хьайи са бязи кье­гьалрин­ миллетдин патахъай гьуьжета­рни арадал атана. ИкI, татар­ри чпин игит я лугьузвай­ Амет-Хан Султан лакви яз хьана. Туьркменри чпин игит я лугьузвай генерал Якьуб Къули­ев лезги халкьдин векил тир. Советрин Союздин Игит Мирза Велиев азербайжанри чпиндай кьазвай. ГьикI лагьайтIа, ам КцIар райондин Вини Легер хуьре дидедиз хьана. Амма, генерал Къулиева хьиз, Велиевани документра вич лезги тирди къалурнавай. 

М. Велиев КцIар район­дин Вини Ле­гер­ хуьре лежбер Девлетан хизан­да дидедиз хьана. Мукьва-кьи­лийрин лугьунриз килигна­, адан диде Гуьзел Фер­зя­лиевна­ азербайжанви­ я лугьудай. Паспортдани­ «Гуь­зел­ Ферзяли къы­зы» кхьенва. Ина та­жуб же­дай кар авач. Азербайжанда­ дидедиз хьайи лезгийрин гзаф аялрин шагьадатнамайра тIва­рарихъ «огълы» ва «къызы» гафар акал хъийизвай. Гьавиляй бязибуру Мирза Велиев Азербайжандин Игит я лугьузвай.

Игитдин ери-бинеяр чирайдалай гуьгъуьниз малум хьана хьи, Велиеврин ата-бубаяр Вини Легер хуьруьз Докъузпара райондин Къаракуьредай куьч хьайибур я. Велиев Девлета хуьруьн «Яру пайдах» колхозда кIвалахзавай. Лежбервални кар алай пеше тир.  Муьжуьд лагьай класс куьтягьай хвани ада колхоздиз чIугуна. ЧIехи хизан хвена кIанзавай эхир. Мирза гъвечIи чIавалай диде-бубадин куьмекчи тир.

Фашистрин Германияди Ватандал вегьейла, гададин 18 йис хьанвай. Мирза 1941-йисан июлдин сифте кьилерай гуьгьуьллувилелди фронтдиз фена­. Ам Украинадин 2-фронтдиз акъатна. Куьруь вахтунда ада махсус курсара наводчиквилин чирвилер къачуна­. 46-армиядин­, гвардиядин лишанчивилин 10-­корпусдин, гвардиядин ли­шан­чи­вилин 109-дивизиядин­ 309-полкунин ас­кердал, тупу­нин­­ командирдал гьа сифте йи­къа­рилай лап четин везифаяр тапшурмишна. Им лезги хва вичин везифайрив эгечIзавай тегьердиз килигна авур кар тир. Командирар ягъал­миш хьанач.

Инсафсуз фашистри чпин гъиле гьатай шегьеррин, хуь­рерин­ карханаяр, майишатар­, туьк­венар­, музеяр, банкар, къа­чагъри хьиз, тарашзавай, муь­тIуьгъ тахьай агьа­лияр къир­мишзавай, амайбур Германиядиз ва концлагерриз рекье твазвай. Ихьтин мусибатрин шагьидар жезвай Яру аскеррин къаст сад тир — душман терг авун, адан вилик пад кьун, ам кьулухъди чукур хъувун.

Беденда къагьримандин рикI авай Мирзани фашистрин жал­латIрихъ галаз къизгъин женгерик экечIна. 45 мм-дин калибрдин тупунин лишанчи  душмандин техника, аскерар тергунин гьевесдив ацIанвай. Гьа сифтегьан женгина ада душман, лишандик кутаз, яна. Фрицар сад-садан гуьгъуьналлаз къирмишна. Амма тупунин командирдал залан хер хьана. Мирзади, артух фикир тавуна, ахьтин вахтни авачир, командирдин везифаяр вичин хивез къачуна, женг давамарна. Гьужумдиз къвезвай фашистрал гуьллейрин хар къурна. Абур кьулухъди элкъуьниз мажбурна. Ихьтин четин гьалдай викIегьдиз экъечIай Мирзадиз старший сержантвилин чин гана ва ам тупунин командирвиле тайинарна.

Мирза Велиева къул­лугъай­ полкуна мадни­ дагъус­тан­вияр­ авай. Запасда авай капитан М. Къа­­зиханова адакай икI кхьенай: «Чи ватанэгьли Мирза Велиева­ за регьбервал гузвай батареяни­ авай полкуна къуллугъзавай. Кавказдин дагъларилай эгечIай адан женгинин рехъ чи полкунин рехъни тир. Чи полк Молочная ва­цIа­лай элячIна, Каховка, Борислав, Николаев, Одесса патал женгерик экечIна, абур азад хъийидайла, викIегьвилер къалурна. Ам пара зирек, дирибаш гада тир. КичI чидайди тушир. Эхиримжи сеферда заз старший сержант Велиев Венгрияда акунай».

109-дивизиядин кьушунрик­ кваз Мирза Велиева Кубандин­, Ук­раинадин, Белоруссиядин чи­­­­лер душмандикай азад хъуву­нин­ къизгъин женгера ишти­рак­на. Фашистрин тупарин цIук, са­мо­лет­рай гадарзавай бом­бай­­рик Днепр, Днестр, Дунай ва­цIа­рилай элячIун четин ва гзаф телефвилер арадал гъизвай гье­рекатар тир. Гьар сеферда Мирза вичин тупни гваз, юлдашарни галаз вацIарай экъечI­на ва ада душмандин сенгерриз барбатIдай ягъунар­ кьуна­. Кьуд пата­хъай гуьллейрин хар къвазвай чкада хер тахьана амукьдани? Гьар сеферда сержант, хирер сагъар хъийиз, вичин полкуниз хтана, Гитлеран чапхунчияр мадни ва мадни терг авунив эгечI хъувуна.

Велиева Румыниядин, Бол­га­риядин, Венгриядин­ чи­ле­рал­ни­ фа­­шистриз ри­кIе­лай тефидай ягъу­нар кьуна. Хайи Кавказдин дагъ­ларилай­ эгечI­на, лезги хци Карпатдин дагълариз кьван еримишна, женгер Венгриядин чилел­ куьтягьна. Гьар са женгина ко­ман­довани­дин тапшуругъар жуьрэтлувилелди кьилиз акъудзавай стар­ший сержантдин кьегьалвилер Ленинан, Баркалладин III дережадин орденралди, «Жуьрэтлувиляй», «Кавказ хуьнай» медалралди къейдна. Будапештдин кьибле пата авай Вашад хуьруьн къваларив кьиле фейи женгина къалурай кьегьалвиляй Велиеваз­ Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.

А женгиниз талукь тир де­лилрикай Мирзадихъ га­лаз­­ къул­лугъ авур запасда­ авай под­полковник­ А. Вани­на 1965-йисуз «Дагестанская ­ прав­да» газетдиз ганвай­ макъа­лада икI кхьенва: «1944-йисан 6-ноябрь тир. Лишанчивилин ба­тальондин сенгерар старший сержант Велиеван регьбервилик квай дестеди хуьзвай. Адан туп таквадайвал кIевнавай ва ада ара-ара адай душмандиз цIай гузвай. Окопра чи аскерри чкаяр кьунвай.  Экуьнахъ гуьзет тавур гьал арадал атана. Венгриядин меркездин къваларив фашис­тар мад гьужумдин гьерекатрив эгечI хъувуна. Фрицри, къад танкни вилик кутуна, лишанчийрин батальондин сенгеррал гьужумна. Душмандин къуватар артух тир. ЯтIани чи артиллеристар барабарсуз женгиник экечIна. Сад-садан гуь­гъуьналлаз батальондикай аскерар, лишанчияр хкатзавай. Велиева лагьайтIа, вичин кар аквазвай. Сифтегьан танк ада 250 метрдин яргъай яна. Гуьлле чархарал алай гьяркьуь зунжурдихъ (гусеница) галукьна,  танк чкадал элкъвена. Командирди кьвед лагьай гуьлле ахъай хъувуна ва танкунин мотор алай чкадай пад акъудна.  Ахпа кьвед лагьай танк ва адан гуьгъуьналлаз къвезвай немсерин аскерар авай автомашин тергна.

Фашистриз Велиеван туп алай чка акуна ва абуру галаз-галаз тупарай адаз цIай гана. Гуьл­лейрин кIусар галукьиз, чи тупар идара ийизвай аскеррикай са-сад хкатна. Велиевални хер хьана. ЯтIани ам мад са танк ва бронетранспортер терг ийиз агакьна. Ада цIай кьуна. Абур саки Велиеван тупунив агакьнавай. Женг барабарсузди тир. Мирза текдиз амукьнавай. Гьа и арада адан тупуниз немсерин аскерарни алай бронетранспортер мукьва жезвай. Абуру гуьллени­ гузвай. Чи викIегь командирди-лишанчиди ази­ят­­дивди кьилди туп кардик туна, душманар вичив гатIумарнач. Телеф хьайи командирдин 21 йис тир…»

Игитди вичин тупунин патав чан гана. Лишанчийрин куьмекдиз геж хьиз агакьай юлдашри Велиев еке гьуьрметдивди  Вашад хуьруьн сурара кучукна.

1945-йисан 24-мартдиз СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдалди Велиев Мирзадиз Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.

Баркаллу хциз Вини Легер­ хуьре тимтал эцигнава. Ахцегьа, ЦIийи Къаракуьреда ва КцIа­ра Велиеван тIварцIихъ куьчеяр янава. Игитдин тIварцIихъ школаярни ­гала.

Нариман Ибрагьимов