И йикъара Россиядин вири регионра Ленинград гьалкъадай акъудайдалай ва Сталинграддин женг акьалтIайдалай инихъ 81, ва 82 йисар тамам хьун гегьеншдиз къейдна. Къизгъин женгера агъзурралди аскерар ва ислягь агьалияр телеф хьана.
Тарихчийри къейдзавайвал, Сталинград патал кьиле фейи женг Дуьньядин кьвед лагьай ва Ватандин ЧIехи дявейрин лап важиблу, зурба, женгерикай сад я. Ам Яру Армиядин гъалибвилелди акьалтIна.
Коллективный запад Москвадин, Сталинграддин, Курскдин ва маса женгерин важиблувал агъузариз алахъзавайла, США-дин президент Трампани «Россияди Америкадиз Дуьньядин кьвед лагьай дяведа гъалибвал къазанмишиз куьмек гана» лугьудайла, акьалтзавай несилдив тарихдин гьакъикъат дуьздаказ ва тамамдаказ агакьарун важиблу я. И кар фикирда аваз, и мукьвара Россиядин тарихдикай цIийи ктабар, учебникар акъуднава.
Сталинграддин женг 1942-йисан 17-июлдилай 1943-йисан 2-февралдалди Воронеждин, Ростовдин, Сталинграддин областрин ва Калмыкиядин мулкара давам хьана.
Нацистрин Германиядин «Блау» тIвар ганвай операция кьиле тухузвай фашистрин гьужумдин гьерекатар 1942-йисан 17-июлдиз башламишна, 18-ноябрдиз акьалтIна. Гитлеран макьсад Сталинград ва къваларив гвай вири чкаяр кьун тир. Ида СССР-дин центральный районрихъ галаз авай Кавказдин транспортдин рекьер агалзавай ва гележегда Кубандихъ, Бакудихъ, нафтIадин мяденрихъ рекьер ачухзавай.
Гьелбетда, Гитлеран планрикай Верховный главнокомандующийдин Ставкадизни хабар авай. Гьавиляй ада Яру Армиядин вилик эцигнавай везифа сад тир: душмандиз жезмай кьван гзаф ягъунар кьун, абур Кавказдихъ ахъай тавун, Сталинград, чандилайни гъил къачуна, хуьн. Фашистриз гьар са метр чил кьун лап багьаз акъвазна. Сталинграддиз гьахьнатIани, дяведин гзаф техникадикай менфят къачунатIани, нацистрин чIулав мурадар кьилиз акъатнач. 1942-йисан 18-ноябрдилай Яру Армия «Уран» тIвар ганвай гьужумдив эгечIна. Нетижада 1943-йисан январдин эхирра немсерин частар гьалкъада туна ва 2-февралдиз Гитлеран 6-армия есирда гьатна. Генерал-фельдмаршал Фридрих Паулюс ва вермахтдин мад 24 генерални галаз.
Яру Армиядин и гъалибвили неинки Ватандин ЧIехи, гьакI Дуьньядин кьвед лагьай дяведин чарх чаз кIани патахъ элкъуьрна. Женгер тухунин кьенерар советрин командованидин гъиле гьатна.
Пешекарри къейдзавайвал, инсаниятдин тарихда Сталинграддин женг виридалайни къизгъинбурукай, гзаф ивияр экъичайбурукай, телефвилер хьайибурукай сад я. Яру Армиядикай 478741 кас (телеф хьайибур, хирерикди кьейибур, гел галачиз квахьайбур), вермахтдин кьушунрикай 500000 кас (абурук итальянвияр, румынар, мадьярар, хорватарни квай) хкатна. Ибурал алава яз, Сталинград шегьердин агьалийрикайни цIуд агъзурралди кьена. Фашистри бомбайрик, тупарин гуьллейрик барбатI хьайи, кайи, чапхунай хуьрер, карханаяр, майишатарни фикирда кьуртIа, зиянар лап екебур тир.
Сталинграддин женгина къачур Гъалибвили нацистри Поволжье, Кавказ ва Бакудин нафтIадин мяденар кьунин хаталувал алудна. И гъалибвилин метлебар мадни екебур я. Туьркияди СССР-дихъ галаз дяве ийиз жуьрэтнач. Тарихдин делилри шагьидвалзавайвал, 1943-йисуз Туьркиядин кьушунар СССР-дин чилериз гьахьун лазим тир. Япония Сибирь кьаз алахънач. Румыния, Италия, Венгрия дяведикай хкечIдай мумкинвал жагъуриз алахъна. Советрин аскердик мадни руьгь акатна, ада чапхунчияр катдай чкадал гъана.
ЧIехи Гъалибвилин 80 йис Россиядин Федерациядин гьар са агьали патал чIехи ва важиблу вакъиа я. Гьа Гъалибвал къазанмишуник пай кутур бубайрин веледар я чун. Къе Россиядин аскерри махсус серенжемда цIийи фашистрихъ галаз игитвилелди женг чIугвазва. Гъалибвал мукьвал ала. Россия зайифариз, адан девлетар тарашиз кIанзавайбуруз мад са тарс гуда.
Абад Азадов
