Зирзибил чара ийидай цIийи заводар эцигун ва амукьаяр чилик кутадай полигонар туькIуьрун, яшайишда жезвай кIеви зирзибил (ТКО) гьялун, какатайвал гадарнавай амукьаяр, хъуртар вахчун, чил михьи хъувун — йисалай-суз иллаки хциз акъваззавай и ва са жерге маса, асул гьисабдай зирзибилдиз, ада тIебиатдиз гузвай зарардиз талукь месэлайрикай рахун патал РД-дин тIебиатдин ресурсрин ва экологиядин министр Ратмир Расулов республикадин СМИ-рин векилрихъ галаз «Дагъустан» РИА-да гуьруьшмиш хьана.
ТКО гьялунин месэлайриз республикада эхиримжи вахтара кьетIен фикир гузва. Экологиядиз гегьенш майданра зарар гузвай, еке бедбахтвилел гъун мумкин тир и месэладикай РД-дин Кьил Сергей Меликовани са шумудра лагьанай.
Алай вахтунда республикада кIватIай зирзибил гадардай ва законлудаказ тешкилнавай кьве полигон кардик ква. Мукьвал тир йисара анра азад чка саки амукьдач. И карди какатайвал пайда жедай цIийи хъуртар арадал гъун тавун патал республикада зирзибил гьялдай заводар эцигунин проектар гъиле кьунва.
«И месэладай чаз федеральный центрадини куьмек гузва. Къенин юкъуз республикада амукьаяр паяриз пайдай цIийи пуд объект эцигзава. ИкI, Хасавюрт районда — йиса 250 агъзур тонн амукьаяр, Дербент районда — 200 агъзур тонн ва Къарабудахкент районда 500 агъзур тонн зирзибил гьялдайбур. Санлай къачурла, абуру йиса 950 агъзур тонн зирзибил гьялда, хуьз жедай кьадар — 570 агъзур тонндиз барабар жеда. Алай вахтунда и карханаяр эцигунин кIвалахрин чIехи пай (70 процентдилай гзаф) кьилиз акъуднава. 2025-йисуз абур ишлемишиз вахкуда», — хабар гана министрди.
КьетIендаказ ам Черкес-Къутан лугьудай чкада авай «машгьур» хъуртакай рахана. Махачкъаладин агьалийриз ва мугьманриз, гьавадин шартIарилай аслу тушиз, датIана кузвай и хъурт фадлай таниш я. Адан гум патарив яшамиш жезвай агьалийрин сагъламвал патал «зегьердиз» элкъвенва. Гзаф йисар я абуру арза-ферзе ийиз. ЯтIани, агалдай серенжемарни кьабулиз хьанатIани, ам туьхуьриз алакьнач. И хъуртан умуми майдан 20 гектардилай виниз я. Расул Нуралиевича къейд авурвал, ада патарив гвай поселокрин, гьакIни Махачкъаладин агьалийрин сагъламвал, республикадин экологиядин гьал еке хаталувилик кутазва. Ада къейд авурвал, и ва маса, хъуртариз чара авунвай гьи чкадин хьайитIани чил тамамдаказ михьи хъувун патал гзаф кIвалахар, еке харжияр ва яргъалди тир вахт лазим я. Малум хьайивал, алай вахтунда и объект федеральный «Генеральная уборка» проектдик кутун патал план туькIуьрнава. И кардиз асул гьисабдай манийвалзавай себеб ам я хьи, хъурт арадал атанвай чилер гьар жуьре муниципалитетрин, инсанрин хсусиятда ава.
Зирзибил паяриз пайдай комплексрихъ галаз санал, винидихъ къейд авурвал, амукьаяр хуьдай чкаярни туькIуьрда. Гьялиз тежедай шейэр махсус майданра кучукда. Ихьтин комплекс, мисал яз, Къумтуркъала райондин мулкунал (Махачкъаладин патав) эцигзава. Европада виридалайни екеди тир ва туристрин, республикадин мугьманрин фикир желбзавай къумадин Сарыкъум кIунтIунивай 7 километрдин яргъа авай и комплекс эцигун патал лазим тир вири ихтиярар къачунва. Пешекарар инанмиш тирвал, зирзибилдин «зегьерди» «Яру ктабда» гьатнавай, яни кьитдиз гьалтзавай гьайванрин алемдиз зиян гудач. Анжах са шуртIуналди — эгер абурухъ лазим къайдада гелкъвез хьайитIа.
Карханаяр эцигзавайбуру гьисабзавайвал, абуру неинки республикада экологиядин гьалар хъсанарда, гьакIни анра агьалияр патал кIвалахдин чкаяр (са комплексда — 500 касдиз) арадал гъида.
Журналистрихъ галаз гуьруьшдал министр республикадин муниципалитетра зирзибил кIватIдай контейнерар бес тежезвайдакайни рахана. Дагълух чкайра и месэла иллаки хцидаказ акъвазнава — анра контейнерар эцигун патал 2500 чка жагъурна ва кутугайвал туькIуьрна кIанзава. Ада рикIел хкайвал, ихьтин чкаяр жагъурунин месэла муниципалитетрин властдин органрин хиве ава.
«Санлай къачурла, республикада тахминан 20 агъзур контейнер ва абур эцигдай 5 агъзур майдан бес жезвач. Гьа са вахтунда гзаф муниципалитетар, гьа жергедай яз Махачкъала ва Каспийск шегьерар и кIвалахдив эгечIнава», — лагьана Р. Расулова.
Пресс-конференциядал гьакIни республикадин цин объектар, иллаки туристри сиягьат ийизвай чкаяр чиркинрикай, зирзибилдикай михьи авунин месэладикайни рахана. Амма, гуьруьшдин кьиляй-кьилиз министрди кьетIен фикир желб авур месэла инсанри михьивал хуьнин, диде-бубайри аялриз гъвечIи чIавалай зирзибилдив эгечIдай тегьер чирунин, яни тIебиатдив дикъетдивди эгечIунинди тир лагьайтIа жеда. «Аялар гьеле гъвечIизамаз гъавурда тун, абуруз какатай чкайрал зирзибил гадарун чIуру кар тирди гьар са касди вичин чешнедалди къалурун, дуьз вердишарун лазим я. И месэладив талукь культура аваз, жавабдарвилелди эгечIна кIанда. Эгер экологиядиз, тIебиатдиз еке зарар гузватIа, ахьтин ксаривай кьетIен истемишунар авун, гьатта дустагъунин серенжемарни кьабулун чарасуз я, — лагьана Р. Расулова.
Жасмина Саидова
