(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024­-­йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-33, 35-37-нум­райра)

ГъвечIи лишан №78

Къуръан кIелунай гьакъи къачун

Къуръан кIелун инсан Аллагьдиз мукь­ва ийизвай ибадатрикай сад я. Вичин бинедай ибадатар и дуьньядин няметар (паяр) тIалабун патал туш, абур Эхират патал я, Аллагь-Тааладин разивилихъ (сувабдихъ) чалишмиш жез.

Къияматдин йикъан лишанрикай сад ам я хьи, жеда ахьтин ксар чпи тазиятдин ва диндин маса мярекатра фасагьатдиз, хъсан сесиналди Къуръан кIелдай — адай гьакъи къачун патал.

Имран ибн Гьуьсейн асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) хабар гузвайвал, са сеферда ам инсанрин вилик Къуръан кIелзавай са касдин мукьувай физвай. Ада кIелна куьтягьайдалай кьулухъ инсанривай гьакъи тIалабна.

Имрана лагьана: «Гьакъикъатда, чун вири Аллагьдиз талукь я, адан ихтиярда ава ва Адан патав (чун вири) хъфида. Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) икI лугьудайла, заз ван хьана (мана):

«Ни Къуръан кIелзаватIа, къуй ада Аллагьдивай — лап берекатлу ва вине я Ам —  тIалабрай адалди. Гьакъикъат­да­, ахьтин инсанар жеда хьи, абуру Къуръан кIелунай инсанривай гьакъи тIалабда»1.

Жабир ибн Абдуллагь асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) хабар гузвай­вал, ада лагьана: «Чна Къуръан кIел­дайла, чи патав Пайгъамбар (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) атана. Чи арада бедевиярни ва ажам ксар (яни арабар туширбур — ред.) авай. Ада лагьана (мана):

«КIела, вири хъсан я. Гележегда ам хьилер хьиз дуьзариз алахъдай2, адан патахъай тади ийидай ва гежел вегьин тийидай3 инсанар пайда жеда»4.

ГъвечIи лишан №79

Инсанрин арада куькбур гзаф хьун

Имран ибн Гьуьсейна (къуй адалай Аллагь рази хьурай) хабар ганвайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Зи уьмметдин виридалайни хъсанбур зи асирдинбур (зи девирдин несилар), ахпа — абурулай гуьгъуьнай къвезвайбур ва мадни — абурулай кьулухъ къведайбур я. Ахпа, дугъриданни, абурулай кьулухъ къведа — чпи (ахтармиш тавуна) шагьидвалдай ва чпи­вай шагьидвалун тIалаб тийидай, чпи хаинвалдай ва чпиз ихтибар ийиз тежедай, чпи гаф гудай, амма кьилиз акъуд тийидай инсанар ва абурун арада куьквал пайда (гегьенш) жеда»5.

Эхиримжи вахтара куьк инсанар гзаф хьунин себеб булвал гегьенш хьун я: гьар жуьредин ресторанарни кафеяр, тухдалди ширинлухарни темягь хкаждай гьар жуьредин хуьрекар ва инсанар тIимил къекъуьнихъ галаз алакъалу хьун мумкин я. Абур жуьреба-жуьре алатри таъминарда, тIимил къекъведа, датIана гьерекатдик жедач ва нетижада гьам чIехибурун, гьамни аялрин арада куьк жезвайбурун кьадар артух жеда. Статистикадин делилри шагьидвалзавайвал, чи йикъара дуьньядин инсаниятдин ругуд лагьай паюни куьк хьуникди азият чIугвазва.

Гьавиляй алай вахтунда яхун жез, арту­хан заланвиликай магьрум жез куьмек­за­вай дарманар, хук гъвечIи ийидай ­опе­­ра­цияр ва маса крар гзаф машгьур хьанва.

ГъвечIи лишанар №№ 80 ва 81

Чпи (ахтармиш тийиз) шагьидвалдай­ ва чпивай шагьидвалун тIалаб ­тийидай,

гаф гана (хиве кьуна), ­амма ам кьилиз акъуд тийидай инсанар пайда хьун

Къияматдин йикъан и кьве лишандикай винидихъ гъайи гьадисда раханва:

«…Ахпа, дугъриданни, абурулай кьулухъ къведа чпи (ахтармиш тавуна) шагьидвалдай ва чпивай шагьидвалун тIалаб тийидай, чпи хаинвалдай ва чпел ихтибарлувализ тежедай, чпи гаф гудай, амма кьилиз акъуд тийидай инсанар…».

И кьве ери (лишан) хьун инсанри къай­гъусузвал авурла жезва шагьидвалунин гьакъиндай маса ксарин патахъай, чпиз чирвални авачиз ва чпивай тIалабни тавурла. Гаф гуз, амма кьилиз акъуд тийиз­ — и кьве кардини къалурзава а касдин диндин усалвал ва имандин зайифвал, адан рикIе Аллагьдиз чIехивал авачирди!

ГъвечIи лишан №82

Къуватлуда зайифди неда

Аиша асгьабди (къуй адалай Аллагь ра­зи хьурай) лагьана: «Са сеферда зи патав Аллагьдин Расул (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) икI лугьуз атана (мана):

«Я Аиша, зи уьмметдай виридалай­ни фад зав ви халкь ахгакьда». (Яни абур виридалайни фад телеф жеда).

Ада вичин ихтилат давамарна: «Ам ацукьайла, за адавай хабар кьуна: «Я Аллагьдин Расул, Аллагьди зун ви патахъай­ азад авунин къурбанд авурай. Вун атана ва вуна лагьана гафар зак кичI кутур». Ада хабар кьуна:

«Абур гьи гафар я?».

Ада жаваб хгана: «Вуна гьисабзавайвал, ви уьмметдай виридалайни фад вав зи халкь ахгакьда». (Къурайш къебила амай къебилайрилай фад телеф жеда).

Ада лагьана: «Эхь».

Ада (яни Аиша асгьабди (къуй адалай­ Аллагь рази хьурай) — ред.) мад хабар кьуна: «Вучиз акI жеда?».

Ада жаваб хгана: «Кьиникьи абур вич патал ширин гъуьрч яз гьисабда ва абурун уьмметди абурал пехилвал ийида».

Ада лагьана: «Гьа девирдилай кьулухъ ва я гьа девирда инсанар гьихьтинбур (гьикI) жеда?».

Ада жаваб хгана: «Абур гьеле лув та­гузвай яшда авай чIехи ци­цIер (са­ран­ча) хьиз жеда, абурун къуват­лубу­ру зайифбур нез — та Къияматдин югъ жедалди»6.

И гьадисди хабар гузвайвал, ахьтин чIехи зулум ва писвилер кьиле фида хьи, къуватлуда зайифди неда.

______________________

1 Гьадис Агьмада гъана ва шейх аль-Арнаута ам хъсанди я лагьана.

2 Яни рия ва машгьурвал къазанмишун патал абур Къуръан жезмай кьван иердиз кIелиз алахъда.

3 Яни инсанривай шабагьар — пулни тарифдин, разивилин гафар къачуз тади ийидай ва кIелунай вичиз жезвай суваб, Эхиратда гуьзлемишиз, гележегдал вегьин тийидай.

4 Гьадис Абу Дауда гъана ва аль-Альбаниди «ас-Сильсиля ас-сахиха»-да ам якъинди я лагьанва, №259.

5 Гьадис аль-Бухарийди ва Муслима гъана.

6 Гьадис Агьмада гъана ва аль-Альбаниди «ас-Сильсиля ас-сахиха»-да ам якъинди я лагьана, №1953.

(Мугьаммад ибн Абдуррагьман ­аль-Арифидин ктабдай. КьатI ама)

Гьазурайди — диндин алим

Ямин  Мегьамедов