Промышленностдин карханайрал гьал­­тайла, Кьиблепатан Дагъустан гьамиша кьулухъ галамай маканрик­ акатза­вай. Къейд ийин хьи, советрин­ йиса­ра бязи районра (Ахцегьа, Кьура­гьа…)­­ Дербент шегьердин заводрин фили­алар ачухнай. Кьурагь, Хив, Докъузпара районра гамарин фабрикаяр, Белижда, Кьасумхуьрел, Герей­ха­но­ван хуьре, Тагьирхуьруьн-Къаз­майрал консервиярдай, «ричал» цин ва бязи чкайрани чехирар хкуддай заводри кIвалахзавай. Советрин Союз чукIурунихъ галаз сад хьиз, и карханаярни пучна. Агъзурралди агьалияр кIвалахдивай хьана. Абуру бейкаррин жергеяр къалинарна.

2010-йисалай и туькьуьл гьакъи­къат­ дегишардай инсанар майдандиз экъечIна. «Ричал» заводдин майданар гегьеншарна. Хъвадай ятарин ва маса мижейрин «Мевер», «Фан-су» заводар кардик акатна. Ингье гила СтIал Сулейманан районда гьар садавай дамахиз жедай промышленностдин чIехи завод эцигна. 21-сентябрдиз гофриро­ват­навай, гуж эхзавай (напорные)­ ва цIалцIам полимердин турбаяр акъуддай «Эксонор» завод ачухуниз талукьарна­вай шад мярекат кьиле фена. Пешекар­ри лугьузвайвал, ихьтин завод неинки­ СКФО-да, гьакI ЮФО-дани гьеле авач. Карханади 200 кас пешекарар кIвалахдалди таъми­нарда. Адан инвестор ва учредитель «Трубопласт» ООО-дин иеси, чи ватан­эгь­­ли, бизнесмен, меценат Пирмегьамед Къараханович Балакеримов я. Ада кархана эцигун патал 3 миллиард манат харжна.

Алай аямдин тадаракралди, технологийралди таъминарнавай завод ачухунин карда Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликова, РФ-дин сенаторри, РД-дин Халкьдин Собранидин депутатри, республикадин министерствойрин, ведомствойрин регьберри ва масабуру иштиракна.

— Чун къе пара лишанлу вакъиадин шагьидар, иштиракчияр я, — рахаз эгечIна региондин Кьил. — Къенин югъ неинки СтIал Сулейманан, чи республикадин, гьакI Кеферпатан Кавказдин вири регионрин тарихдани гьатда. Чна икьван гагьда регионда садрани акъуд тавур хьтин продукция  гьазурда.

«Эксонор» Дагъустандин промышленный комплекс патал зурба метлеб­ авай ва маса карханайрихъ галаз бягьс чIугваз алакьдай завод жеда. Ам Россия­дин промышленностдин ва алишвериш­дин министерстводи лап герек  продукция­ акъуддай заводрин сиягьда тунва. ГьикI лагьайтIа, полимердин турбаяр са шумуд­ хиле игьтияж авайбурук акатзава. Инанмиш я, са куьруь вахтунилай ада вири­ къу­ватдалди кIвалахда. Дагъустанда алай вахтунда цIийи эцигунриз къацу­ экв ачухнава. Инфраструктура вилик ту­хузва, зурба водовод эцигзава, чи хуь­рер­, кIвалер газдалди таъминарзава­, комп­лекс­нидаказ мулкар вилик тухузва,­ Кас­пий гьуьлуьн къерехар эцигунрин майдан­диз элкъуьрдай кластер кардик кутазва. Вири и крариз цIийи заводдин продукция герек къведа, — лагьана Сергей Меликова.

Дагъустандин регьберди республикадин экономика, яшайиш вилик тухуник еке пай кутунай инвестицийрин проект­дин сагьиб, «Эксонордин» генеральный директор Балакеримов Пирмегьамедаз медаль гана.

— Инанмиш я, ви маса проектар хьиз, и заводни чIехи гележег авай кархана жеда,- къейдна региондин Кьили.

Сергей Меликова проект уьмуьрдиз кечирмишунин карда иштиракай виридаз ва карханадин дуствилин коллективдиз сагърай лагьана.

— Дагъустан халисан производстводихъ цIигел хьанвай. Эхиримжи къад йисуз республикада ихьтин крарикай рахазмачир. Инанмиш я, карханадин къуллугъчийрин, фялейрин пешекарвили, къастунал кIевивили, зегьметдал рикI хьуни виниз тир еридин продукция акъудиз, муьштерияр турбайралди таъминариз куьмекда. Квехъ агалкьунар хьурай! — алхишна ада.

Пирмегьамед Балакеримова вичин проектдин тереф хуьнай ва герек куьмекар гунай региондин Кьилиз сагърай лагьана.

Дагъустандин патай сенатор тир Ильяс Умаханова алай аямдин еке кархана са куьруь вахтунда  эцигай ва ишлемишиз вахкай инвестордин тIварцIихъ ва эцигунардайбуруз хуш гафар лагьана.

«Къенин югъ чун патал сувар я. Да­гъустандин промышленностдин картадал цIийи завод пайда хьанва. Респуб­ликадин бюджетдиз налогар гунихъ галаз сад хьиз, ада цIудралди инсанар кIва­лахдалди таъминарда ва республи­кадин промышленность вилик тухуниз­ мадни рум гуда», — къейдна И. Ума­ханова­.

Карханадин цехрихъ, алай аямдин тада­­ракрихъ, коллективдихъ галаз таниш хьайидалай гуьгъуьниз региондин Кьили заводда совещание кьиле тухвана. Анал карханади акъуддай продукция республикадин яша­­йишдин ва инфраструктурадин проектар­ кьи­лиз акъуддайла ишлемишунин мумкинвилерикай суьгьбет кьиле фена.

Карханадин векилри Россияда полимер­дин базарра авай гьалдикай ва чпин производство гегьеншаруниз талукь месэлайрикай галай-галайвал ихтилатна. Пешекарри къейд авурвал, алай вахтунда Дагъустан Республикадин яшайишдинни коммунальный ва инженерный коммуникацияр авай гьал ахьтинди я хьи, саки вири алай аямдин кIеви ва цIийи материаларни технологияр ишлемишна акъудзавай турбайралди дегишарун истемишзава. Ремонт ийидайла­, гьакIни целди, чимивилелди, газдалди таъминардай цIийи сетар тухудайлани, иллаки полимердин турбаяр хъсан ери авайбур­  яз гьисабзава. Кеферпатан Кавказдин Федеральный округда хьиз, Дагъустандани, алай аямдин технологияр ишлемишна, цIийи жуь­реда ери аваз акъудзавай ихьтин турбайрихъ еке игьтияж ава.

Кьилин цехда гьар жуьре (16 мм-дилай 2400 мм-дал къведалди) диаметрдин  чиркин ва къати марфарин ятарин канализацийра, производстводин ятар гадарзавай ва мелиорациядин, къайи ва чими ятарин, газдин линияр чIугвадай къурулушра ишлемишдай турбаяр акъудзавай цIуд линия кардик жеда. Заводда гьакIни хуьруьн майи­шатдин ва хсуси карханайра стIал-стIал яд гудай къайда ишлемишзавайбур патални турбайрин линия кардик ква.

Производстводин цехрилай гъейри, ина пешекарар гьазурдай центрани кардик кутада. «Эксонор» компанияди Дагъустандин­ Огни шегьердани турбаяр сад-садак кукIур­дай тадаракар акъуддай заводни эцигдайвал я.

Хийир  Эмиров