(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024­-­йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-29-нумрайра)

ГъвечIи лишан №58

КIелдайбур — гзаф, факъигьарни ­алимар тIимил жедай вахт

Къе чи уьммет авай гьалдиз килигайдаз аквада хьи, жегьилри Къуръан кIе­лунин жигьетдай чпин ванер иердиз акъу­дунин, чIун галаз, гуьзел ванцелди кIе­лу­нин рекьяй акъажунар кьиле тухузва, амма абуру чпихъ Шариатдин рекьяй авай чирвилерин сан артухаруниз, Шариатдин къайдаяр чируниз фикир гузвач. Эгер абурукай садаз, диндин къанунрал амал авуна, михьивал хуьниз, капI ийидай чIавуз гъалатI ахъаяйла, сажда (капI ийидайла, пел чилел эцигун) авуна кIанзавай къайдадиз талукь ва я маса суал гайитIа, абурухъ жавабар гудай чирвилер жедач.

ГъвечIи лишан №59

ГъвечIи инсанривай чирвилер къачун

Пайгъамбарвилин девирдилай гатIун­на, инсанри чирвилер чIехи алимривайни факъигьривай суракьзавай. Амма ахьтин вахтар къведа хьи, инсанри тайин са месэла гьялунин патахъай тIимил гъавурда, зайиф кьатIунар ва тIимил чирвилер авай гъвечIи алимривай фетваяр къачуда, абуруни чпивай хабарар кьурбуруз жавабар гуда. Гьадисда къейдна­вайвал, кIелдайбурун кьадар — гзаф, алим­рин кьадар тIимил хьун, гъвечIи ва авам инсанривай чирвилер къачун ва ахьтинбуру фетваяр акъудун, ихьтин гьалара абур ягъалмишвиле гьатун ва масабурни ягъалмишвиле тун Къияматдин йикъан лишанрик акатзава.

Умайиа аль-Жумагьий асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«ГъвечIи ксаривай чирвилер къачун Къияматдин йикъан лишанрикай сад я»1.

Имам Абдулла ибн аль-Мубаракавай гъвечIи инсанрикай хабар кьурла, ада лагьана: «Абур чпин фикирар лугьузвайбур­ я». Яни абуру чпин чирвилер Шариатдин­ къанунрив кьазвани, кьазвачни ахтармиш­завач ва чпин фетваяр дуьздиз тес­тикьар­завач, Шариатдин делилрал амал­завач.

ГьакIни алимри лугьузва: «ГъвечIи инсанар (сагъаир) бидятчияр я».

Ибн Масъуд асгьабди лагьана: «Мугьаммадан (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) асгьабривайни чIехи алимривай чирвилер къачузмай кьван инсанрин хийирлу гьалда жеда. Амма абурув чирвилер гъвечIи инсанрин патай агакьайла ва абурун гьевесар (фикирар) чара хьайи­ла, абур вири телеф жеда».

Шукур хьурай Аллагьдиз, чи йикъара чирвилерни алимар хийирлу гьалда ава. Гьа са вахтунда къейдна кIанда, СМИ-ри ашкара авунва ва машгьурнава са кьадар ксар чирвилер къачузвай тилмизрикай (гъвечIи) алимрикай, чпиз Исламдин умуми къайдаяр чизвай ва машгьур месэлаяр абуруз хъсандиз чизва, амма абур гьафизар, факъигьар туш. Анжах инсанрин арада машгьур хьанва ва инсанри абурувай фетваяр хабар кьазва ва чирвилер къачузва. Эгер СМИ-риз, спутникдин каналриз, радиодиз, интернетдин сайтриз чIехи алимар акъатнайтIа, инсанриз абурукайни хабар жедай ва фетвайрин патахъай сифте нубатда гьабурувай хабарар кьадай, гьабурухъ элкъведай.

Гьал гьа икI я — чIехи пай вахтара. ГьикI кьуьзуьвални чIехи яш чирвилин, алимвилин лишанар туштIа, гьакI жегьил яш авамвилин лишан туш. Имам Агьмад ибн Гьанбала лагьана: «Гьакъикъатда чирвилер яшаралди тайинарзавач». Умар ибн аль-Хаттаба (къуй адалай Аллагь рази­ хьурай) лагьана: «Гьакъикъатда, жегьил ва кьуьзуь яшариз килигна, чирвал тайи­нарзавач. Амма Аллагьди ам эцигзава­ (тайинарзава) Вичиз кIан хьайи чкада (жуьреда)».

Гьавиляй инсанрин кьиле авайбур ва жемятдин арада машгьур жезвайбур, Исламдин рекьяй алава чирвилер къачуз, абурукай менфят хкудиз, датIана чIехи алимрихъ галаз алакъа хуьз, гъвечIи­ви­лихъай чIехивилихъ физ алахъна кIанда.

ГъвечIи лишан №60

Бейхабар кьиникьар гзаф хьун

Чи асирда кьиле фенвай Къияматдин­ йикъан лишанрикай сад бейхабар кьиникьрин кьадар гзаф хьун я. Ихьтин дуьшуьшра кьиникь садлагьана арадал къвезва: мисал яз, рикIин приступ, инсульт, улакьар авария хьун себеб яз, цавай самолет аватунин нетижада.

Анас ибн Малик асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал­, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Бейхабар кьиникьрин кьадар гегьенш хьун Къияматдин йикъан лишанрикай сад я»2.

Виликдай инсанди вичин кьиникь мукь­вал хьанвайди гьиссзавай. Мисал яз, са шумуд йикъан къене ам кIевидаказ азарлу жезвай, ада вич и азардик рекьидайди кьатIузвай, весияр кхьизвай, хизанриз чан-рикI хъийизвай, вичин аялриз насигьатар хгузвай, Аллагьдихъ элкъвена, гунагьрилай гъил къачун тIалабзавай, датIана шагьада тикрарзавай ва ам мецел алаз чан гудайвал.

Чи йикъарикай рахайтIа, инсан сагъ-саламат я, я адахъ тIадай-квадай чкани авач, кIубан я. Амма йикъарикай са юкъуз рикIин приступ ва я инсульт хьана лагьана, а инсан садлагьана кьейидакай хабар агакьзава. Бейхабар кьиникьар улакьар авария хьунин нетижадани арадал къвезва. Акьуллу, къанажагълу инсан мукъаят ва датIана кьиникьизни Аллагьдихъ галаз гуьруьш хьуниз гьазур хьана кIанда.

ГъвечIи лишан №61

Сефигьри гьакимвал (башчивал) авун

Жемятдин (элдин) дуьзвал асуллу я абурун кьилевайбурун (башчийрин) дуьзвилелай ва абурун чIурувал — башчийрин чIурувилелай. Дугъриданни, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) хабар ганвайвал, крар зайиф акьул авай башчийрин (эмиррин) гъиле тун — чпи Къуръандал ва Суннадал амал тийиз­вай ва насигьатдикай хийир къачун тийизвай — ибур Къияматдин йикъан лишанрикай я.

Жабир ибн Абдулла асгьабди (къуй абурулай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) Каъб ибн Уджра асгьабдиз лагьана (мана):

«Я Каъб, къуй вун Аллагьди сефигьрин гьакимвиликай (башчивиликай) хуьрай».

______________________

1 Гьадис якъин иснадни галаз Ибн аль-Мубарака «аз-Зухд»-да гъанва, 61.

2 Гьадис ат-Табараниди «ас-Сагира»-да ва «аль-Аусат»-да гъанва ва аль-Альбаниди «Сахих аль-джамиъ»-да ам хъсанди я лагьана, 5775.

 (Мугьаммад ибн Абдуррагьман ­аль-Арифидин ктабдай. КьатI ама)

Гьазурайди — диндин алим

Ямин  Мегьамедов