Мердали Жалилов, РФ-дин ва РД-дин культурадин лайихлу къуллугъчи
Эхиримжи вахтунда чи республикадин мулкунал (Дербент, Махачкъала) кьиле фейи мусибатдин вакъиайри СМИ-ра виликрай гьич рикIелни татай хьтин къиметар гунар, тикъетар ягъунар арадал гъанва. Гагь-гагь акI жеда, парабурун вил гзаф халкьар, динар, культураяр, чIалар, адетар агъзур йисара санал алаз, сада-сад хуьз, чпи-чеб иливариз, виликди физвай чи республикадал — Дагъустандал алай кьван.
Мадни фикир къвезва: и къаришмайрив ацIанвай дуьньяда чахъ дустар пара аватIа, чун такIанбур?
Дустарин кьадар пара жедайди туш, им заз чида. Мадни чида: дустар пара хьуникай хатани, белки, авач. ЦIакулар пара хьуни къуш зайифардач кьван.
Пехилбур, такIанбур, чинеба ва я ачухдаказ душманвалзавайбур, тIимил хьайитIани, хаталу я. КьацIай са данади нехир усаларда лугьуда. Са тIуруна авай цагъади са челег вирт агъуламишда…
23-июндиз террористри къурмишай мусибатди бес амайбурун арада чахъ гьуьрмет тадани?
1999-йисуз Шамиланни Хаттабан гъилик квай бандитрин еке кIеретIар чи чилелай чукурайла, чи тариф чун кIани вирибуру авунай. Иллаки — Президент В.Путина. А чIавуз РФ-дин премьер тир ада «Икьван чIавалди зун квел гьакI гьейран тиртIа, гила зун квел ашукь хьанва» лагьанай. Им мегер дамахдай къимет гун тушни!
Гила, сифте Каспийскдин аэропортунал гьужумайбуру, гуя Палестинадин мусурман стхайрин тереф хуьзвайди я лугьуз, гьихьтин къал-къиж туна. Палестинвияр хуьдай маса рехъ авайди гьа юкъуз чи республикадин гьам кьиле авайбуру, гьам адетдин агьалийрини къалурнай.
Къал секин хьайиди хьиз тир. Амма… Июндин мусибатди — яракьламиш хьанвай къучийри чи гзаф динрин макан тир республикадин агьалийрин рикIера тIал турдал шак алач. Республика пуд юкъуз ясда гьатна. Шумуд жегьил хизанда етимарни ялгъузбур артухарна… Шумуд дидени вах, свасни руш вилин накъвара туна… Им тирни «михьи дин хуьзва» лугьузвайбурун макьсад? Амма гьич са диндани, яракьлу хьана, фена маса диндин векилар, са тахсирни квачирбур яна йикь лагьанвач эхир. Гьавиляй тахсирсуздал гъил хкажун еке тахсиркарвал, динсузваля, гъейратсузвал яз гьисабзава. Ахьтинбуруз дуьньядин вири пипIера террористар лугьузва.
Бес чи гуьзел республика, чи халкьарин баркаллу адетар, са конституциядани авачир хьтин михьи къайдаяр, ахлакьдинни намусдин ивирар виляй вегьини вуж машгьурда?
Дагъустан машгьурай ва гилани машгьурзавай рухваярни рушар гьисабна куьтягьиз жедач. Ватандин ЧIехи дяведа немсерин фашистрихъ галаз чIугур женгера 50-далай виниз чи уьтквем рухвайри Советрин Союздин Игит лагьай чIехи тIвар къазанмишна.
Фронт недай суьрсетралди, парталралди, яракьралди таъминариз, югъ-йиф талгьуз, зегьметдин фронтда хьайибур сифте нубатда чи дидеярни сусар, гадаярни рушар, яшлубур туширни!.. Абуру чпел я диндин, я миллетдин са лишанни къачуначир эхир! Советрин Союздин женгчияр тир… Европадани Америкада абуруз вирибуруз «урусар» лугьузвай. СССР-дин, гила Россиядин Федерациядин агьалияр!
Исятда чал, вири сад хьана, вири жуьредин яракьар, чIулав гъибетар, къадагъаяр ва маса аламатар гваз элкъвенвай русофобри чаз виридаз урус чIалал рахазвайбур, чпив гекъигайла, вири жигьетрай «кьулухъ галамай азиатар, вири терг авуниз лайихлубур я» лугьузвайла, ихьтин алчахриз жаваб гуз, чи игит рухвайри СВО-да чпин чанарилай гъил къачузвайла, чна чун усалар авуни, жувандини патанди чир тахьуни, «зи дин — ви дин», «зи чIал — ви чIал», «зи къул-ви къул» лугьуз, сад-садал фини нин къулаз къуллугъзава? Куьне нин вацI яцIу ийизватIа, фикир вучиз ийизвач?
Душманрин къаст вири асирра чи халкьар сад-садал гьалдарун тир.
Алай аямда парабурун марифатда пулдиз лукIвал авунин гъазават гьатнава. Пулдихъ са ватан ваъ, диде-бубани, хва-стхани маса гуз гьазурбур туьретмишнава. Мектеб, клубни кино, концертни тамаша — яни руьгьдин игьтияжрин къуватар смартфондивни интернетдив, чIуру вязеривни тапан, усал авазрив, шикилрив, запабрив вуганва. Зегьмет чIугун тавуна, еке девлетар гъиле гьатайбур вилик акатнава. Жегьилриз рекьерни гьабуру къалурзава.
XXI асирда, дуьньяда илимар акьван вилик фенвайла, чина дишегьлияр хиджабрани никабра тваз, аялар гьакъикъи илимривай къакъудиз, я жуван гъвечIи, я чIехи ватандин тарих чир тийиз, инсанди инсандин иви экъичун, девлет кIватIун патал хъсан кар хьиз къалуруни ва ихьтин маса шартIарини, гьелбетда, динсузриз — террористриз, жасусриз, жаллатIриз рехъ ачухзава.
Зи гьуьрметлу ватанэгьлияр — газет кIелзавайбур! Чун гзаф девлетлу ва гьакьван бахтавар уьлкведа яшамиш жезвайди, чи кьилин девлет чи халкьарин дуствал, садвал, сада-сад хуьн, четинвилерай саналди экъечIун лазим тирди чи вири несилриз, иллаки аялризни жаванриз чирун чи чIехи яшарин несилрин везифа тушни бес?
Диде-бубадиз чпин веледри вучзаватIа такун дуьз яни?
Эхь, чаз гзаф азадвилер, ихтиярар къанунралди ганва. Гзаф вахтара тахсирлу хьайиди тахьайдай кьуна, алатзава. Жазасузвили жавабдарсузвал, жавабдарсузвили къадирсузвал, эхирни чукIурун, терг авун арадал гъизва. Им чаз СССР хьтин уьлкве чукIурунайни, адалай кьулухъ чаз кIур гуз, чи фуни яд къакъудиз алахъунайни аквазвачни? Къе гьа яргъарай къурхуяр гузва. Чи жегьилриз Ватан маса гунин «илимар» чирзава, гуя чахъ я игитвилин тарих, я бубайрин баркаллу рекьер, я дамахдай яржар хьайиди, гилани авайди туш.
Аквазвайвал, чи гъиляй гзаф крар акъатнава. Чахъ я куьгьне, я цIийи жуьрейрин хъсан тежрибадинни тербиядин къиметлу гзаф затIар амач. Лап багьа машинар, гьахьтин кIвалер, къиметлу безекар бязибуруз гзаф хьанва. Амма кьилерани рикIера ичIи, пичIи, мичIи я. Ихьтин несилри чи гележег гьихьтинди авун мумкин я?!
Амма вирибур ахьтинбур туширди СВО-да игитвилер къалурзавай, гьар йикъан крара, чилин, кIвалин, хуьруьн, шегьердин къайгъу чIугваз, цIийи крарал чан гъизвай баркаллу рухвайрини рушари субутзава. Ибур русвагьдай, усалардай, виляй вегьедай ихтияр садазни авач!
