Кибержасусар яз гьисабзава
США-дин милли разведкади гзафни-гзаф экономикадин кибержасусвилел машгъул тир уьлквейрин тlварар кьунва. Идакай “Интерфакс” чешмеди хабар гузва.
“Китай, Россия ва Иран — ибур экономикадин жасусвилихъ галаз алакъалу тир кибермайданра активдаказ гьерекатар кьилиз акъудиз алакьзавай ва коммерческий сирерни чинебан информация чуьнуьхдай мумкинвилер авай пуд уьлкве хьиз тафаватлу жезва”, — лагьанва 26-июлдиз раижай докладда.
Америкадин милли разведкади гьисабзавайвал, чинебан информация къачун патал и уьлквейри кар алай ресурсар серф авун давамарда. “Чна гуьзетзавайвал, Китайди, Россияди ва Иранди экономикадинни технологийрин хилез талукь США-дин сирлу информация кlватlунин гьерекатар давамарда”, — къейднава милли разведкадин малуматда.
Докладдин авторри алава хъувурвал, кибержасусвиле США-дихъ галаз сих алакъаяр авай бязи уьлквейрини иштиракнава, амма абурун тlварар кьунвач.
Идалай виликни, гуя США-дин президентдин сечкийрик къаришмиш хьана лугьуз, Россиядик са шумудра тахсирар кутаз алахънай, амма Москвади ихьтин делилар бинесузбур тирди къейднава.
Гзаф чими хьунин себеб чирна
Оксфордин университетдин алимри Чилин са бязи чкайра, гьа жергедай яз Великобританияда ва Япониядани авай зегьемвал вири дуьньяда гьава дегиш хьунихъ галаз алакъалу авунва. Идан гьакъиндай “The Guardian” чешмеди малумарнава.
Гьаваяр чирдай алим Майлз Алленан фикирдалди, адетдин къайдадинбур тушир ихьтин чимивилер вилик вахтарани, месела, 1976-йисузни хьанай, а чlавуз Англияда тарихда садрани тахьай хьтин чимивал хьайиди тайинарнай. Гьакl ятlани, а чlавуз Чилел хьайи чимивал исятда авайдалай кьвед-пуд градусдин тlимил тир. Глобальный чимивилер хьуникди зегьемлу йикъар мукьвал-мукьвал жезва.
Виридуьньядин метеорологический тешкилатдин пешекарди къейдзавайвал, Чилин гьава дегиш хьуникди Кеферпатан полушарияда 2018-йисуз тарихда садрани тахьай хьтин зегьем йикъар хьанвайди тайинарнава.
Климатологдин фикирдалди, Европада авай чимивал кьве гьафтедилай хьиз агъуз аватда. Амма Скандинавияда ва Балтийский регионда цlаяр кьунин дуьшуьшар арадал атунин хаталувал гьелелиг амукьда. Гьеле июлдин юкьвара тек са Швецияда тамари цlай кьур 50 дуьшуьш малум хьанва. Цlинин йисуз Грецияда хьайи цlаяр кьур дуьшуьшарни гьавадин чимивилихъ ва къати гарарихъ галаз алакъалу я.
Чуьхуьн тавур емишар тlуьрла…
Чуьхуьн тавунвай емишар тlуьникди Индияда са рушан мефтlеда шарарин-кукварин шарагар гьатна. Идакай “Daily Mail” чешмеди малумарна.
Нью-Делидай тир муьжуьд йисан яшда авай рушаз садлагьана кьилин тlалди азабар гана, ам вич-вичивай къакъатзавай. Руш тади гьалда духтурриз къалурна, абурузни рушак кьилин киста лугьудай азар акатнавай хьиз хьана ва и азардин вилик пад кьадай дарманар тайинарна. А дарманри рушан гьал мадни писарна: адан тlал квахьнач, ам 20 килограммдин залан хьана ва къекъведай мумкинвални амукьнач. Аялдиз нефес къачунни четин хьана.
Зур йис алатайдалай кьулухъ, диде-бубади ам маса духтурдин патав тухвана. Мефтlедин шикилди къалурна хьи, рушаз кьилин мефтlедин цистицеркозди тади гузва, маса гафаралди лагьайтlа, адан кьиле шарарин шарагар аваз хьана. Духтуррин фикирдалди, рушан мефтlеда гьашаратдин шарагар чуьхуьн тавур емишарни майваяр ва я бес кьадарда ругун тавунвай вакlан як тIуьн себеб яз гьатнава.
Аялди духтурди меслят къалурай дарманар ишлемишна. Са тlимил вахтунилай рушан артухан заланвал ахлатна ва ам мектебдиз фена.
Машинрин кредитар кардик кумукьда
Чи уьлкведа автомобилар къачудайла ийизвай кьезилвилерин кредитриз талукь программа кардик хьунин муддат 2020-йисал кьван артухар хъувунва. Идан гьакъиндай тир къарар Россиядин Гьукуматдин сайтда раижнава.
Документда къейднавайвал, и проектдиз харжнавай умуми такьатрин кьадар 15 миллиард манат я. Дальный Востокдин агьалияр патал сифте яз автомобиль къачудайла 25 процентдин кьезилвал жеда. Ихьтин къарар и регионда Россиядин машинар артух хьун патал кьабулнава. Россиядин муькуь агьалияр патал 10 процентдин кьезилвал жеда.
“Кьабулнавай къарарди кьезилвилерин кредитрин программадай 2018-йисуз 45 100 автомобиль маса гудай мумкинвал яратмишда, абурукай 5800 автомобиль Дальный Востокдин округда маса гуда”, — малумарзава чешмеди.
Къейдзавайвал, Россиядин гьукум, жуьреба-жуьре программайрин куьмекдалди, цlийи машинар къачудайбуруз кьезилвилер авуниз мажбур я. Автокредитованидин программа 2015-2016-йисара кардик квай. 2016-йисуз и программадай 320-далайни гзаф машинар маса гана. Программадин сергьятра аваз агьалийривай 1 150 000 манатдал кьван къиметда авай, Россияда кlватlнавай цlийи автомобилар (гьа жергедай яз инормаркаярни) къачуз жезвай.
“Руслан” самолет туькlуьр хъийидач
Россияда Ан-124 “Руслан” самолет акъудунин кар гуьнгуьна хтуникай фикирзавач. Адан эвезда мадни залан улакь арадал гъун мумкин я. Цlийи самолет туькlуьрунин къайда 2027-йисал кьван тайинарнавай ГПВ-дик (Госпрограмма вооружения) кутунва. “Интерфакс” чешмеди малумарзавайвал, идан гьакъиндай журналистриз вице-премьер Юрий Борисова ихтилатна.
“Исятда “Руслан” тlвар алай цlийи самолетар туькlуьрунин гереквал авач. Чахъ исятда кардик квайбурукай ибарат еке парк ава. Шаксуз, Ан-124 цlийикlа туькlуьр хъийида”, — лагьана ада.
Борисован гафарай, цlийи самолетдиз талукь тир илимдинни ахтармишунрин проект пландик ква.
Гьазурайди — Куругъли Ферзалиев
