Инсан кечмиш хьунихъ галаз алакъалу серенжемар.
Вучиз чна чаз четинарзава?
Суал:
Чаз чизвайвал, мусурман кас кечмиш хьайила, ам фаракъат авун патал, динди истемишзавай къайдайрал бинеламиш хьана, герек тир серенжемар кьабулзава. Са кьадар вахтар идалай вилик зи са багъри кечмиш хьанвай. Мейит лакьанда тун патал суруз эвичIнавайбурукай сад зун тир. И серенжем акьалтIарна, лакьандин винел пад кIеви хъийидайла, заз акуна хьи, и кар авун патал и хуьре бетондикай гьазурнавай плитаяр ишлемишзава. Зи суаларни кьейи касдиз талукь яз кьиле тухузвай серенжемрикай я…
Сифтедай лакьандин винел бетондикай авунвай залан плитаяр эцигуникай рахан. Жува гьисс авурвал, сад лагьайди, и затIар хкажун залан жезва, кьвед лагьайдини, кIвалин иесидиз абур маса къачун багьаз акъваззава. И кардихъ галаз алакъалу яз, заз динда лакьандин винел эцигун патал тайиндаказ къалурнавай затIар авайди яни, тушни чириз кIанзава. Ихьтин суал гунин себеб ам я хьи, эгер тайин тир затIар къалурнавачтIа, вучиз бетондикай гьазурнавай агъур плитаяр ишлемишзава? Жечни и кIвалахда жезмай кьван кьезил ва иесидин тIем акакьдай ужуз затIарикай менфят къачуртIа?
Заз къарагъариз кIанзавай кьвед лагьай месэла ам я хьи, кечмиш хьайи зи багъридин хизанди кIвалинэгьли кучукай юкъуз башсагълугъвал гуз атайбуруз садакьаяр авай пакетар пай хъийизвай. Шариатда и адетдихъ бине авайди яни? Эгер авайди туштIа, вучиз инсанри чпи чпиз и кIвалах четинарзава? Белки, са кесибдин кIваляй са кас кьейила, а хизандихъ садакьаяр авай пакетар пайдай мумкинвал жедач…
Мадни са кардикай хабар кьаз кIанзавай: кьейи кас лакьанда турдалай кьулухъ адан кафандин кьве кьилни ачухзава ва кIвачин тупIарни нер накьвада акьадайвал тазва. И кIвалахар Шариатда къалурнавайбур яни?
И суалриз талукь тир баянар ганайтIа, кIанзавай.
«Лезги газет» кIелзавай кас, Дербент шегьер.
Жаваб:
Гьар са касдиз чир хьун лазим я: мусурман кечмиш хьайи вахтунда адан мейит чуьхуьн, кафандик кутун, жаназа капI элягъун, кучукун маса мусурманрин хиве авай «фарзу-кифаягь» (мусурманрин коллективдин мажбурнама (коллективная обязанность) я.
Чаз чизвайвал, вири и кIвалахар Шариатда гьи къайдада къалурнаватIа, гьа жуьреда кьилизни акъудун лазим я. Хийир-шийирдихъ галаз алакъалу мярекатар кьиле тухудай къайдаяр диндин махсус ктабра къалурнава.
Легьт кIеви хъийидай затIарикай рахайтIа, гьар са хуьре ам чпиз адет хьанвай материалралди кIеви авун мумкин я: тахтайралди, шлакоблокралди, керпичралди, бетондин плитайралди ва мсб. И кар патал Шариатда тайиндаказ къалурнавай затIар авач. Гьи чкада гьихьтин материалар регьят ятIа, гьахьтинбур ишлемишдай ихтияр ава. ГьакI хьайила, винидихъ ихтилат физвай хуьре бетондин плитаяр багьаз ва четин акъваззаватIа, а хуьруьнвийривай сурун легьт маса, чпин такьат акакьдай затIаралдини агализ жеда. Диндал асаслу яз, бетондин плитайралди агалайла, суваб артух жедай, кIарасралди кIеви авурла, гунагь жедай ва я тахьайтIа, суваб тIимил жедай кар авач. Генани къейд ийин хьи, эгер легьт кIевай затIар, са кьадар вахтар алатайла, ктIана ва я тахьайтIа ацахьна, сурун накьвар кучукнавайдан винел ахватайтIани, и кардай са гунагьни авач. И серенжем, инсан кучукдайла, сифтедай накьв садлагьана адан винел авахь тавун патал ийизвай кар я.
Кьвед лагьай суалдин патахъай. Кьейи касдин кIвалин иесийри башсагълугъвал гуз атайбуруз садакьаяр авай пакетар пай хъувуникай лагьайтIа, им Шариатда бине авачир, инсанри чпи чпиз арадал гъанвай адет я. Гьелбетда, винидихъ суал ганвай касди къейднавайвал, им кечмиш хьайи касдин кIвалинэгьлийриз кьилдин, артухан са къайгъу хъжезва. Иллаки гьал-агьвал са акьван хъсан тушир касдин хиве а садакьаяр гьазуруниз акъатзавай харжияр артухан са пар яз гьат хъийизва. Лугьун лазим я, Шариатди хийир-шийирдихъ галаз алакъалу яз эцигнавай къайдаяр инсанриз регьятарнавайди я. Мисал яз, чи динда кечмиш хьайи касдин кIвалинэгьлийриз тIуьн масадбуру гьазурун къалурнава.
Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) Джафар ибн Абу Талиб кечмиш хьайи вахтунда икI лагьана (мана): «Джафаран хизан патал тIуьн гьазур ая, вучиз лагьайтIа, абур исятда къайгъуйрик ква» (Агьмад, Абу Давуд, ат-Тирмизи, Ибн Маджа).
Килиг гьадисда гьикI къейднаватIа, кьенвай касдин кIвалинэгьлияр къайгъуйрик квайвиляй, абуруз тIуьн масадбуруз гьазура лагьанва. Амма чна вучзава? Динда авайвал тавуна, акси яз, кечмиш хьайидан кIвале, гьа сифте йикъалай башламишна, инсанриз тIуьнар гузва. Им гьадисда къалурнавай къайдадиз акси фин тушни бес?! КIвалин иесийриз масадбуру тIуьн гьазурна кIандай чкадал кечмиш хьайи касдин хизанди чпин мугьманриз тIуьнар гузва. Идалайни алава яз, садакьаяр авай пакетар пай хъувунин кар — им кечмиш хьанвайдан хизан патал мад са артухан къайгъу хъжезва. Гьайиф хьи, са кас кечмиш хьайила, ам кучукуниз талукь серенжемар кьиле тухудайла, инсанри динда са бинени авачир гзаф кIвалахар ийизва ва и кардалди абуру Шариатди эцигнавай сергьятарни чIурзава, гьа са вахтунда чпи чпин уьмуьрни четинарзава. Мисал яз, сур махсус къаришмайралди (бетон, гипс ва мсб.) кIеви авун, сурун кьилихъ кьакьан, багьа къванер акалун, гьатта къванера кьейибурун шикиларни тун — ибур вири Шариатдихъ галаз кьан тийизвай, къадагъа алай кIвалахар я.
Хабар гузвайвал, Жабира лагьана: «Аллагьдин расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) сур гипсдалди кIеви авун, адал ацукьун ва адан винел эцигунар авун къадагъа авуна».
Пуд лагьай суалдикай. Мейит лакьанда турдалай кьулухъ кьейи касдин кIвачин тупIар ва нер накьвадив игисуникай рахайтIа, и кIвалахар авунихъ делилар авайди субутзавай Шариатдин текстер чал гьалтнавач.
Гаф кватай чкадал лугьун, хийир-шийир хьайила, динда бине авачир, гьатта винидихъ къейд авунвайвал, динда къадагъа авунвай маса серенжемарни кьиле тухузва. Са бязи кIвалахар инсанри сада-садал вил эцигиз тешкилзава (мисал яз, сурун кьилихъ багьа къванер гилигун ва мсб). Чаз, ихьтин ксарихъ элкъвена, лугьуз кIанзава: Аллагьдин разивал кьулухъ туна, инсанрин разивал къазанмишиз алахъмир. КичIе хьухь Аллагьдихъай! Гьикьван чун чи кIвалахар Шариатди истемишзавай къайдада кьилиз акъудиз алахъайтIа, гьакьван а кар чун паталди хъсанни жеда, регьятни. Аллагьди Къуръанда лагьанва (2-сура, 185-аят, мана): «Аллагьдиз квез регьятвал гуз кIанзава ва кIанзавач Адаз квез четинвал гуз».
Алава къейд. Чна мейит эцигзавай чкадиз умумидаказ «легьт» лугьузватIани, «легьт» сурун къене кьейи кас эцигун патал, кьиблепатан къерехдихъай атIана, гьазурнавай махсус чка я. Адет яз, чил, накьв авахь тийидай чкайра гьа и къайдада легьт туькIуьрзава, гьа жуьреда гьазурун хъсан язни гьисабзава. Амма накьв кIеви туширвиляй чил ацахьдай чкайра мейит эцигдай чка сурун юкьвалай акъудзава ва ихьтин дуьшуьшда адаз «легьт» — ваъ, «шакъкъ» лугьузва. ЯтIани инсанри кьве дуьшуьшдани мейит эцигдай чкадиз «легьт» лугьун адет хьанва.
(Жаваб диндин алим Ямин Мегьамедован редакциядик кваз гьазурнава).
«Лезги газет»
