(Эвел — 12-нумрада)

Ам, вичин девирдин инсан, совет­рин инсан ва советрин уьлкведин пат­риот, «тарихдик тади кутазвайбурун» не­силдикай тир. А несилдин векилар, чпикай дуьз лугьузвайвал, ахьтин ашкъилу гьевескарар тир, абур гьатта вахтунилай вилик экечIиз, рикIерин мурад тир бахтлу гележег мукьва ийиз гьавалат хьанвай. Патриотвилин и кьетIен гьевесди, а девирда гзафбуруз хас партиядин къуллугъда ян тагана акъвазуни, общественный крара тади акатуни А.Агъаеван яратмишунриз чпин ранг ягъ тавуна тунач. Философдихъ ла­гьайтIа, дуьньядин культурада дегь девиррилай гьатнавай фикирдалди, са куь­­нивайни чIуриз тежедай руьгьдин секинвал ва вичи гузвай къиметра са куьнилайни аслу туширвал хьун герек я. Эгер и секинвал ва аслу туширвал А.Агъа­евахъ гьамиша хьаначтIа, лугьузва Дагъустандин философри, къе адаз туьгьмет ийиз бажагьат мез юзада.

4

Перестройкадин девирдани Агьед Агъаева илимдин ва яратмишунин ­кIва­­­­лах, виликдай хьиз, бегьерлудаказ­, гьат­та  цIийи къуват акатна, давамарна.­ Адан «Философия и методология нау­ки» (1994-йис) ктабни философия­дин­ хиле кьетIен ва нетижаяр кьазвай кIва­лахдиз элкъвена. И йисара ада Дагъус­тандин тарихдин илимдин агъсакъал­ Р.Ме­гьамедовахъ галаз санал «Дагес­танское единство. История и современ­ность» (1995-йис) монографияни­ кхьена. И кIвалахрихъ галаз гьа са вахтунда адан илимдин эсеррин «Философия совести» кIватIалдизни дуьнья акуна. И ктабда гьатай чIехи очеркда Ярагъ Мегьамедан руьгьдин къамат арадал хканва. Эгер виликдай Ярагъ Мегьаме­даз анжах диндин рекьяй чкадин мес­элаяр гьялзавай камалэгьлидиз хьиз килигзавайтIа, Агъаева сифте яз адакай эвелимжи дагъви демократдикай, азадвилинни ягь-намусдин кIеви терефдардикай хьиз лагьана. «Нажмудин Самурский. Политический порт­рет» (1990-йис) ктаб алимди илимдин публицистикадин жанрда лагьай цIийи гаф хьана, ада мад сеферда вичин бажарагъ жуьреба-жуьре терефринди тирди­ тес­тикьарна. Уьмуьрдин цIийи шар­тIари истемишзавайвал, ам милли­ тарихдин­ важиблу вакъиаяр, 30-йиса­рин репрессияр ахтармишунални элячIна­, Да­гъус­тандин тарихда виридалайни чIу­ру­бу­рукай хьайи девирдин сирер ачу­хиз алахъна, газетризни журналриз­ ада и темайрай са жерге макъалаяр кхьена.

Яргъал йисара философиядин, тарихдин, культурологиядин, политоло­гия­дин месэлайрал машгъул тир­тIа­ни, художественный гаф лугьунни А.Агъа­еван рикIелай михьиз алатнач. Адан писателвилин бажарагъди вичикай мад сеферда 1989-йисуз «Пад хьайи рагъ» романдалди малумар хъувуна.­ Пи­сатель чIехи гьевесдивди кьилин игит Наж­му­дин Самурский тир тарихдин «Ирид цаварик Самурдин ван» роман кхьинив эгечIнай. Сифте кьилер 1991-йисуз «Самур» журналдиз акъатнай. Роман, гьайиф хьи, куьтягь тавуна амукьна.

Агьед Агъаев чидайбуру рикIел хкизвайвал, ам садрани анжах са «кабинетдин алим» хьаначир, ам бажарагълу педагог, жегьилрин тербиячи тир. Дагъустандин гзаф алимри ва политикри чпин кIвалахар адан тIварцIихъ галаз алакъалу ийизва. Адан гъилик 11 аспирантди диссертацияр хвена, абуру илимдин, политикадин, культурадин рекьера агалкьунралди кIвалахзава.

Вичин уьмуьрдин 40 йисалай виниз А.Агъаева ДГУ-да кIвалахуниз гана. Абурукай 26 йисуз ам, ара тагана, философиядин кафедрадин заведущий­ яз амукьна. Алим рикIел хкизвайбуру­ лу­гьузвайвал, адаз вичин юлдашрин  илимдин ва кIелунин кIвалахдиз гьакI са винелай къалурун патал ваъ, лап ри­кIивай дикъет гун, абурун къайгъударвал авун, герек чкадал куьмекдиз атун хас  тир. Ам атIугъай, вичив агуд тийи­дай кас хьиз аквадайтIани, амайбуруз виняй агъадалди килигун адаз эсиллагь чидай кар тушир. Лазим атайла, адан кьилив мус хьайитIани къвез жедайди кIвалахдин юлдашриз чизвай, вич машгъул кар туна, ада атайдан дердидиз яб гудай. Инсанрин рикIера ам, гьа ихьтинди яз, чIехи дагъустанви яз амукьда.

P.S. Мартдин варзни­ акъат­на, Агьед Гьажимурадови­чан юбилейдин мярекатар (гьикI ла­гьайтIани, 100 йис я!) гьам Ахцегь районда, гьамни Махачкъалада, амай чкайрани­, лайихлу дережада аваз вучиз тухузвачтIа, кьил акъатзавач. Ада чаз илимдин ва яратмишунрин зурба ирс тунва. Чун гьикI эгечIзава а ирсинив? Илимдин­ кIва­­лахрикай инал лугьун тийин­ (и суал­ пешекарриз тан), художест­вен­ный эсеррал акъвазин. «Лезгияр»­ роман­ кIелиз кIандайдаз гьич библиоте­кайрайни жа­гъизмач. Са гьуьжетни­ алачиз, чи литературада сад лагьай­ди ва куьгьне­ тежербурукай тир и роман  акъуд хъувун чарасуз я. Па­ра­ акьуллу кIвалах жедай, иллаки­ къенин йикъан шартIара, роман хъсан дережада аваз урус чIа­лазни элкъуьрнайтIа. (Философ Агъаевалай тафаватлу яз, писатель Агъа­ев урус чIалал кIелзавайбуруз ерли чизвач.) «Ирид цаварик Самурдин ван» ро­ман куьтягьнавачтIани, адан тамам хьанвай кьилер чи литературадин важиблу эсеррикай я. Абур кьилди­ ктаб яз ва я писателдин маса эсеррихъ галаз, са кIватIалдик кутуна, акъу­­дайтIа, гьи­кьван хъсан жедай. Бес адан урус ва лезги чIаларал кхьенвай, чпин метлеб квадар тийизвай публицистика­дин­­ кIвалахар? Мадни. Агьед Агъаев­ чи­дайбур гьеле ама. Абурун, адан мукь­­вабурун, ученикрин, санал кIвала­хай­­бурун, рикIел хкунар кхьена, ктаб акъуднайтIа, кIелзавайбуруз къимет­лу савкьат ва алимдиз, писателдиз хъсан гуьмбет жедай. Икьван­ чIа­вал­ди, юбилейдин вилик кьванни, фи­кирзава за, адакай вичикай ктаб кхьидай фикир садан кьилизни вучиз ата­начтIа? И крар кьванни хьанайтIа, чи халкьдин и чIехи хцин юбилей адан тIварцIиз лайихлуди жедай.

А.Омаров