И йикъара залан азардикди “СССР-дин лап хъсан рационализатор”, “СССР-дин электрификациядин ва энергетикадин гъалибчи”, “ДАССР-дин лайихлу энергетик”, “Россиядин Федерациядин лайихлу энергетик”, “РФ-дин чимивилинни энергетикадин комплексдин гьуьр­метлу работник”, “РФ-дин пайдай сетрин комплексдин ветеран”, “Зегьметдин ветеран” медалрин, “Россиядин ЕЭС-дин лайихлу работник” гьуьрметдин знакдин сагьиб Саркаров Сейфулла Акберович рагьметдиз фена. Къени, регьимлу инсан, зурба устад ва тежрибалу пешекар, хъсан насигьатчи, гьуьрметлу хизандин кьил хьиз, ам «Лезги газетдин» жумарт дуст ва амадагни тир. Хейлин йисара ада «Дагэнергода» зегьмет чIугвазвай саки вири лезгийрив милли газет кхьиз тазвай. Дагъустандин энергетика вилик тухун патал ада чIугур зегьмет, кьил кутур крар, арадал гъайи ва уьл­кведин майданда гилани ишлемишзавай цIийивилер къимет авачирбур тир. И кар адахъ галаз санал кIвалахзавай ва гьакI Россиядин энергетикадин хилен гзаф регьберриз, пешекарриз чизвай. Сейфулла Акберовичаз гьавиляй гьуьр­метни ийизвай.

С.Саркаров заз фадлай чизвай. Зун ада иштиракзавай гзаф мярекатра­, заседанийра, совещанийра, пресс-кон­фе­ренцийра хьана. Сейфулла Акберовича вич тухузвай тегьерди, адан сабурлу­вили, къенивили зун гьамиша тажубар­дай. Гьалар гьихьтинбур (четинбур, та­ди­­вал кутадайбур, кьетIенбур, къиз­­гъин­бур) хьайи­тIани, ам вич вичивай квахьдачир, хьайивал хьуй лагьана, къарар кьабулдачир, месэла дуьзгуьндиз гьялдай рекьер жагъурдай. Адан секинвал, вич вичихъ инанмишвал, сабурлувал акур маса ксарик квай гъалабани хкатдай­ ва абур кар бажармишунив эгечIдай. Ихьтин ерияр авайвиляй ада яргъал йисара Дагъларин уьлкведин энергетикадин къурулушда жавабдар, эхиримжи цIувад йисузни “Дагэнергодин” кьилин инженердин, пенсиядиз фейила, меслятчидин везифаяр тамамарна.

Гьелбетда, инсанвилин, зегьметдин, ма­ри­фатдин, ахлакьдин тарсар адав сифте­ нубатда кIваляй, диде-бубадивай агакьна. Абур лезги халкьдин ва дагъвийрин адет­рал, къанунрал амалзавай, гьалал ризкьидин гуьгъуьна авай инсанар тир. Советрин школади жавандиз дуьзгуьн тарсар ва чирвилер гана. Рагьметлуда вичи школада кIелзавай йисарикай заз икI суьгьбетнай:

— 1950-йисара Мискиска юкьван школа авачир. Чи хуьруьн аялар, абурук­ кваз зунни, Усугъчайдин школадиз финиз мажбур хьана. Кьуд йисуз за чи кьве хуьруьн арада авай рехъ алцумна. ХъуьтIуьн варцара азият гзаф акьалтдай. ЯтIани за школа акьалтIарна. Чи му­аллимар пара хъсанбур тир. Абуру­ математикадай, физикадай ва урус чIа­лай гайи чирвилер себеб яз, залай­ Азербайжандин индустриальный институтдин­ энергетикадин факультетдик экечIиз алакь­на. ГъвечIи чIавуз, кIвалериз экв гъизвай симер акурла, зун пара тажуб хьанай. И месэладай кьил акъудизни алахънай зун. 1956-1957-йисара зун, уьл­кведин агъзурралди жегьилар хьиз, Къазахстандин хам чилерал техилар кIватI хъийиз фенай. Алачухрик яшамиш жез, ара-бир суткайралди хъвадай яд гьат тийиз, бязи макъамра фуни агакь тийиз, кIвалахнай чна. Закай комбайнердин куьмекчи хьанай. Зур йисуз лап муракаб шартIара чIугур зегьметдин тежрибади заз гуьгъуьнин йисарани четинвилер алудиз куьмек гана.

Институтда кIелзамаз, пешедай вердишвилер къачуз, Саркаров Гуржистандин чилин кIаник квай ГЭС-диз, Ленинграддин гзаф гужлу токдин сетриз тухванай. Диплом къачур пешекар Узбекистандиз Ангрендин ГРЕС-дал рекье туна. Жегьил Дагъустандай тирди чир хьайила, станциядин директор Каланов Умар-хожади “вун иниз гьикьван гагьда атанвайди я?» лагьана жузуна. Гадади жаваб гудалди, вичи давамарна: “Гьа и вун хьиз, чиниз са гуржи инженерни атанай. Адан гуьгъуьналлаз чехир авай челегарни агакьна. Гьа чехир маса гана ва хъвана куьтягьайла, гуржи хъфена”. Директордин кьел ва айгьам квай ихтилатдин гъавурда акьур лезгиди ам «зи бубадихъ чехирни авайди туш, захъ, вахт тахьанмаз, хъфидай фикирни авач» лагьана, секинарнай. Ангрендин ГРЕС-дал ада кIвалах дежурный электромонтервилелай гатIунна, гуьгъуьнлай сменадин начальникдин, электростанциядин­ дежурный инженердин везифаяр тама­марна. Узбек стхайри яшайишдин кIва­лералдини таъминарна, маса кьезилвилер, галайвилерни хиве кьуна, “анжах вун хъфимир” лугьуз акъвазна. Акъваздай фикирарни авай, амма ватандин гьиссди мискичви хайи макандиз хкана.

1964-йисуз ам “Дагэнерго” уп­равле­ни­диз инженервиле кьабулна. И ма­къам­­­­да Дагъустандин районриз гзаф гужлу­ токдин (высоковольтный) линияр­ ту­­хуз­вай. Къиб­лепатан Дагъустандизни­. Чкадин­ пе­ше­карар бес кьадар авачирви­ляй къунши республикайрай, областрай­­ ва Рос­сия­дин регионрай атанвай­ ус­тIар­ри, инже­нерри куь­мекар гузвай. Абурухъ­ галаз Саркаровни саки вири­ районриз­ фе­на. Рагарай, кьваларай, дагъ­ла­рай­ электролинияр чIугун регьят кар тушир. Ракьунни бетондин зурба дестекар, шалма­нар ан­ра акIурун ва мягькемарун патал ус­тIаррал гзаф зегьметар акьалтнай. ЯтIа­­ни вири­ районриз электролинияр тух­­вана ва дагъ­лух хуьрер электричест­водалди таъми­нарна, подстанциярни эцигна.

Кар алакьдай, чирвилер авай инже­нер, энергетик тирвиляй Сейфулла Акберович 1970-йисуз Кубадин цIийиз кар­дик кутазвай, эцигзавай энергетикадин карха­найрал ракъурна. Кубавийриз лезгидин кIвалах пара бегенмиш хьана ва абуру адахъ галаз мад кьве йисуз кIвалах давамардай икьрар кутIунна. Ам гьакI туьквенрай шейэр пулсуз­ маса къачудай, столовойрай тIуьнарни пулсуз недай махсус карточкадалди таъминарна. Сейфулла Саркарова Кубадин сад тир энергосистема арадал гъуник аквадай хьтин пай кутуна. Кубада ГЭС-ар, подстанцияр эцигунихъ, электролинияр тухунихъ, электросетар арадал гъунихъ, чкадин пешекарар гьазурунихъ галаз сад хьиз, Саркарова вичин тежрибани деринарна, чирвилер артухарна. Энерге­тикадин сад тир къурулуш арадал гъуник кутур кьетIен пай фикирда кьуна, Кубадин энергетика­дин министерстводи С.Саркароваз Гьуьр­­метдин грамота ганай.

«Дагэнергодин» кьилин инженерди неинки республикадин, гьакI Россиядин энергетичестводин къурулуш хатасузди, менфятлуди авун патал рационализаторвилин хейлин теклифар гана, цIийивилер кардик кутуна. Малум тирвал, хъуьтIуьз электричестводин симерни муркIади кьазва. МуркIадин заланвиляй симер агъуз­ аватзава, сад-садахъ галукьзава ва замыкание арадал къвезва. Идакди электросетриз, подстанцийриз еке зиянар гузва, кIвалер, хуьрер эквер авачиз амукьзава. Саркарова элект­росимери кьунвай­ мурк цIурурдай къайда арадал гъана. Адакай исятда Россия­дани, къецепатан уьлквейрани менфят къачузва.

Республикадин, районрин чIехибур гъа­­рикIарнавай са месэла авай. Хъуь­тIуьн вахтунда инсанри кIвалер чими ийи­дай тадаракар кутазвайвиляй сетра ток зайиф жезвай. Ида подстанцийрал, линийрал гуж акьалдарзавай, трансфор­ма­торар кузвай, хуьрер экв авачиз амукьзавай ва маса зиянарни жезвай. И гьалдай экъечIдай са рехъ авай: районриз чIу­гунвай 35 квт-дин электролинияр 110 квт-динбуралди дегишарун. Республикадихъ ва гьакI “Дагэнергодихъни” ахьтин цIийи линияр тухудай такьатар авачир. Кьилин инженерди гзаф фикирар, гекъи­гунар, гьисабар авуна ва къарардал атана: цIийибурун чкадал авай линийрикай­ менфят къачун, яни 35 квт-динбур 110 квт-дин­буруз элкъуьрун. Россиядин энер­го­­системада сифте яз. Гьа идалди гьар са километр электролиния цIийикIа туькIуьр хъувуналди 300 агъзур манат кьенятна. Алай вахтунда республикадин вири районриз 110 квт-дин электролинияр тухванва ва анра гьа и къуватдин­ подстанциярни ишлемишиз вахканва. Идакай хабар хьайила, “ЕЭС” РАО-дин чIехибуру да­гъус­танвийрин тежриба­дикай махсус брошюра акъудна ва ам вири энергосис­темайрив агакьарна, зайиф электролинияр къуватлубуралди дегишардайвал.

Техникадин, илимдин цIийивилер ту­­нин месэлайрал С.Саркаров гьамиша­ машгъул хьана. Адан нубатдин агалкьун­ плотинаяр галачиз кардик кутазвай “Прометей” тIвар алай гъвечIи гидроэлектростанция тир. Ахьтин станцияр Ахцегьа, Бавтугайда, Гунибда, Рутула, Агъула ва масанрани кардик кутунва. “Прометейдин” лайихлувал вуч я лагьайтIа, ГЭС-дин гидротурбинани, генераторни­, идара ийидай ва тадаракар хуьдай системаярни вири са контейнерда ава. Ам, гьиниз хьайитIани тухвана, виняй яд къвезвай, авахьзавай чкадал эцигиз ва электроэнергия гьасилиз жеда.

«Дагэнергодин» кьилин инженер кьиле авай дестеди 1999-йисуз бандитрихъ галаз дяве физвай Ботлих, Новолак районра гуьнгуьнай акъатай электролинияр къайдадиз хкана. Дестеди хуьрериз, больницайриз, школайриз, аялрин бахчайриз экв хгун патал зегьмет чIугуна. Абуруз бандитрин дестеярни, абурухъ галаз женг чIугвазвай десантникарни, душмандал гьужумзавай вертолетарни акуна. Бомбайрин кIаникни, бандитрин гуьллейрин хурукни акатна. Аллагьдиз шукур, абуруз хата-бала хьанач, везифаяр ян тагана кьилиз акъудна.

Са рахунни алач, Сейфулла Акберовичан агалкьунрик уьмуьрдин юлдаш, ДГУ-дин физикадин факультетдин лабораториядин заведующий Надиятан, бубадин, дидедин гаф садрани кIвачерик вегьин тавур веледрин пайни ква.

Нариман  Ибрагьимов