ЦIийи кIвалериз куьчарнава
Уьлкведа 2019-йисалай инихъ, махсус программайрин сергьятра аваз, 9,8 миллион квадратдин метрдикай ибарат чIуру гьалда авай кIвалерай агьалияр цIийибуруз куьчарнава. Идакай, вице-премьер Марат Хуснуллинан гафарал асаслу яз, уьлкведин эцигунрин ва ЖКХ-дин министерстводин пресс-къуллугъди хабар гузва.
Чиновникдин гафаралди, гзаф регионри программа тайинарнавай вахтунилай виликамаз кьилиз акъудзава. ИкI, алай вахтунда чIуру гьалда авай кIвалерай 578 агъзурни 377 агьали цIийибуруз куьч хьанва. Гьа са вахтунда серенжемдин сергьятра аваз 2024-йисан эхирдалди 536 агъзурни 560 кас куьчарун пландик кутунвай.
Марат Хуснуллина къейдзавайвал, план кьадардилай артухни алаз кьилиз акъудиз алакьунин себебрикай сад ам я хьи, программа уьмуьрдиз кечирмишун патал пулдин такьатар вахтунилай виликамаз агакьарнава. Яни регионрихъ, мисал яз, къведай йисуз чара ийизвай пулдин такьатар, виликамаз къачудай мумкинвал хьана. Уьлкведин Гьукуматди разивал гайи и серенжемди агьалияр чIуру гьалда авай кIвалерай фад куьчариз куьмек гана. Алай вахтунда кардик квай и программа (адан сергьятра аваз 2017-йисалди чIуру гьалда авайбур яз тайинарнавай кIвалера яшамиш жезвай агьалияр куьчарзава) 16 субъектда акьалтIарнава, йисан эхирдалди и сиягьда генани 34 регион алава хъжеда. Амай регионри серенжем уьмуьрдиз кечирмишунин кIвалах давамарзава.
Чиновникди гьакIни къейд авурвал, са жерге субъектри чIуру гьалда авай кIвалерай куьчарунин серенжем чпин бюджетрин гьисабдайни кьилиз акъудзава. ИкI, куьгьне кIвалерай цIийи кIвалериз куьч хьанвай зур миллиондилай гзаф агьалийрикай 150 агъзурдалай гзаф ксари цIийи квартираяр субъектрин хсуси программайрин сергьятра аваз къачунва.
Винидихъ тIвар кьур министерстводин сайтда къейдзавайвал, агьалияр чIуру гьалда авай яшайишдин кIвалерай куьчарунин серенжем уьлкведа 2008-йисалай гатIунна кьилиз акъудзава. Санлай къачурла, программа кардик акатайдалай инихъ Урусатда 1,64 миллион касдин яшайишдин шартIар хъсанарнава. ИкI, агьалияр 26,2 миллион квадратдин метрдин майдандикай ибарат куьгьне кIвалерай куьчарнава. 2019-йисалай инихъ чIуру гьалда авай кIвалерай куьчарунин серенжем «КIвал ва шегьердин гьал» («Жилье и городская среда») тIвар алай милли проектдин сергьятра аваз кьилиз акъудзава.
ТIимил хьанва
Уьлкведа «Онкологиядин начагъвилерихъ галаз женг» тIвар алай федеральный проект уьмуьрдиз кечирмишиз эгечIайдалай инихъ, яни кьуд йисан муддатда, агьалияр ракдин уьзуьрдикди кьинин дуьшуьшар 5,6 процентдин тIимил хьанва. Идакай РФ-дин здравоохраненидин министр Михаил Мурашкоди хабар гана.
Ада гъавурда турвал, профилактика авунин хел вилик тухуналди, рак уьзуьр авайди винел акъудунин дуьшуьшар 21 процентдин артухариз алакьнава.
Чиновникди гьакIни къейд авурвал, Урусатда саки 60 процент буьвелар (опухоль) 1 ва 2-стадийра авайла тайинарзава. Адан гафаралди, и азар квайди виликамаз чир хьайила, инсандин сагъламвилин гьакъиндай кьабулзавай серенжемри хъсан нетижаяр гудайди вилив хуьз жеда.
Рекъемар раижна
Росстатдин делилралди, 2023-йисан сифтегьан кIуьд вацра уьлкведа 953 агъзурни 222 бицIек дидедиз хьанва. Ведомстводи къейдзавайвал, и муддатда кечмиш хьанвай агьалийрин кьадар 1 миллионни 305 агъзурни 513 касдиз барабар я. Идакай «Росстатдин хабарар» телеграм-каналди хабар гузва.
Чешмеди кхьизвайвал, уьлкведа алай йисан январь-сентябрь варцара инсанар кечмиш хьунин кьадар, алатай йисан и муддатдив гекъигайла, 9,9 процентдин ва ханвай аялрин кьадар 3,2 процентдин тIимил хьанва. ГъвечIи аялар кечмиш хьунин кьадар лагьайтIа, 2022-йисан сифтегьан 9 вацрав гекъигайла, 11,7 процентдин агъуз аватнава.
Кьилди къачуртIа, алай йисан тек са сентябрдин вацра 103 агъзурни 35 чагъа дидедиз хьанва. Гьа са вахтунда и муддатда уьлкведа 135 агъзурни 794 кас кечмиш хьанва. 2023-йисан сентябрдин вацра агьалияр кечмиш хьунин кьадар, 2022-йисан и муддатдив гекъигайла, — 10,1 процентдин, ханвай аялрин кьадар — 8,4 процентдин, гъвечIи аялар кьинин кьадар — 14, 1 процентдин агъуз аватнава.
Пис патахъай таъсирзава
Калифорниядин университетдин алимри тайинарнавайвал, бес кьадар гьерекатдик тахьунин карди инсандихъ рикIинни дамаррин начагъвилер хьунин хаталувал артухарзава. Ахтармишунрин нетижаяр «Oxford University Press» (OUP) журналда чапнава. Идакай «Gazeta.ru» изданиди кхьизва.
Чешмеди къейдзавайвал, алимри физический гьерекатди инсандин сагъламвилиз ийизвай таъсирдиз талукь тир темадай виликдай кьиле тухвай ругуд кIвалах веревирд авунва. Малум хьайивал, гьар юкъуз тIимил гьерекатдик квай ва ацукьнавай уьмуьр тухузвай инсан ИБС (ишемическая болезнь сердца), гипертония ва тромбоз хьтин уьзуьррикди начагъ хьунин къурхулувал ава.
Къейдзавайвал, физический упражненияр авуникди, винидихъ тIварар кьунвай начагъвилер арадал атунин вилик пад кьаз хьун мумкин я. Алимри тайинарнавайвал, гьатта 5 декьикьада хьайитIани бедендиз хийирлу и серенжемар кьилиз акъудиз хьайитIа, гьам рикIин, гьамни дамаррин кIвалахдиз еке менфят жеда. ГьакIни къейдзавайвал, зур сятда инсанди тренировкаяр ва сейр авуртIа, и крарини инсандиз бедендин артухан заланвиликай магьрум жез ва ивида шекердин кьадар тIимилариз куьмекда, гьа са вахтунда диабетди винел пад къачунин хаталувални агъузарда.
Ахтармишунар кьиле тухвай ксари лугьузвайвал, катуни, тади гьалда къекъуьни ва я гурарай виниз экъечIуни рикIин жукIумар мягькемарзава. И серенжемар кьиле тухуни, санлай къачурла, вири бедендиз хъсан патахъай таъсирзава. Амма алимрин гафаралди, садлагьана беден гужа гьатдай къайдада гьерекатдин серенжемар кьиле тухунин лазимвал авач. ИкI, пешекарри са акьван гьерекатдик квачир уьмуьр тухузвай ксариз яхдиз къекъуьн ва кIвачел акъвазна кIвалахун меслят къалурзава.
Гьазурайди – Муса Агьмедов
