Пуд себеб
РБК-ди хабар гузвайвал, Россиядин финансрин министр Антон Силуанова уьлкведа пенсионерри кIвалах тавун хкягъунихъ кьилин пуд себеб ава.
Чиновникдин гафаралди, и себебар агьалийрин арада хабар кьунин серенжем кьиле тухунин нетижада малум хьанвайбур я. Сад лагьайди – им пенсиядин кьадарни агьалийриз теклифзавай мажибрин кьадар сад-садав гекъигайла, агьалийриз пенсия къачун хийирлу яз аквазва, гьикI хьи, абурун фикирдалди, гзаф дуьшуьшра зегьметдин гьакъи лайихлу кьадарда аваз гузвач. Кьвед лагьай себеб ам я хьи, агьалийри пенсиядиз экъечIайла, чпин сагъламвилин гьал фикирда кьуна, ял ягъун хкязава. Пуд лагьай себебни – пенсионерри чпин хтулрихъ гелкъуьнал машгъул хьун эвелимжи чкадал эцигун я.
1-сентябрдин делилралди, уьлкведа 41,2 миллион пенсионер ава, абурукай 33,6 миллион кас — кIвалах тийизвайбур ва 7,6 миллион касни кIвалахзавайбур я. ГьакIни къейдзавайвал, 1-сентябрдин рекъемралди, Яшайишдин фондуна учетдал алай агьалийрин пенсиядин кьадар юкьван гьисабдалди 19,58 агъзур манатдикай ибарат я. Кьилди къачуртIа, кIвалах тийизвай пенсионерриз гузвай такьатрин кьадар юкьван гьисабдалди — 20,28 агъзур манатдиз ва кIвалахал алай ксарин пенсияр 16,47 агъзур манатдиз барабар я. Арада ихьтин тафават хьунин себебни ам я хьи, кIвалахдик квай ксарин пенсийрихъ 2016-йисалай гатIунна гьар йисан индексациядин серенжем галукьзавач.
РикIел хкин, 2022-йисуз кIвалах тийизвай агьалийрин пенсияр кьве сеферда индексация авунай (санлай къачурла 19,46 процент), 2023-йисуз лагьайтIа, ам мад 4,8 процентдин артух хъувунай.
Чешмеди гьакIни кхьизвайвал, эгер 2016-йисуз пенсионеррин умуми гьисабдин пудан са паюнилай гзафбуру кIвалахзавайтIа, 2023-йисан эвел кьилерай абурун кьадар 18,9 процентдал кьван ават хъувуна.
Вилив хуьзва
Уьлкведин хуьруьн майишатдин министерстводи Россияда техил кIватIунин кьадардин виликамаз вилив хуьзвай рекъем 140 миллион тонндал кьван хкажнава. Идакай, хуьруьн майишатдин министр Димитрий Патрушеван гафарал асаслу яз, ТАСС-ди хабар гузва.
Министрди къейд авурвал, алай йисуз кIватIун вилив хуьзвай 140 миллион тонн техилдикай 93 миллион тонн къуьл я. Умуд кутазвайвал, и рекъем уьлкведин тарихда къазанмишнавай еке нетижа жеда. Чиновникдин гафаралди, икьван бегьер кIватIуни гьам чкадин игьтияжар таъминардай, гьамни къецепатаз акъудунин мажбурнамаяр кьилиз акъуддай мумкинвал гуда.
Патрушева генани хабар гайивал, уьлкведа чIемедин магьсулрин (масличные культуры), салан майвайрин ва картуфрин бегьерар кIватIунин кьадарни эхиримжи вад йисан юкьван гьисабдин рекъемрилай виниз акъатнава.
Артух хьанва
Россияда алай йисан сифтегьан 9 вацра, 2022-йисан и муддатдив гекъигайла, цемент 3 процентдин артух акъуднава. Ам ишлемишун лагьайтIа, 5 процентдин артух хьанва. Идакай, махсус чешмедал асаслу яз, «Rg.ru» чешмеди кхьизва.
Къейдзавайвал, 2023-йисан январдилай сентябрдал кьван уьлкведа 49 миллион тонндив агакьна цемент акъуднава, 50 миллион тонндилай гзафни ишлемишнава.
Гьа са вахтунда къецепатан уьлквейра маса гузвай и продукциядин кьадар 62 процентдин (2,5 миллион тонн) артух хьанва, ам Россиядивай гзафни-гзаф Белоруссияди ва Къазахстанди маса къачузва.
Къецепатан уьлквейрай цемент гъунин кьадар лагьайтIа, 8 процентдин (824 агъзур тонн) гзаф хьанва. Чешмеди кхьизвайвал, асул гьисабдай продукция Белоруссиядай гъизва, ана акъудзавай цементдин умуми кьадардикай 73 процент Россиядив агакьзава. ГьакIни РФ-диз цемент маса гузвай уьлквейрин арада Иран ва Къазахстан ава.
Кьенятвал жеда
Йифиз розеткадикай компьютерар ва дуланажагъда ишлемишзавай са жерге маса техникаяр хкудуналди агьалийрихъ электроэнергиядихъ гузвай пул кьенятдай мумкинвал жеда. Идакай «Gazeta.ru» изданида кхьенва.
Къейдзавайвал, компьютерди гьатта вич туьхуьрнавай гьалдани энергия ишлемишзава. Ихьтин кьетIенвал авай такьатрик гьакIни ноутбукар, телевизорар, микроволновкаяр, обогревателар акатзава.
Яргъалди сетдик кумукьуни неинки электроэнергия артух харж авунал, гьакIни и делилди, яни техника йифиз розеткадик кумукьуни, гаджет гьалдай акъатунин къурхуни арадал гъизва.
Гьаниз килигна, пул кьенят хьун патал, инсанди вичик винидихъ тIварар кьунвай техникаяр, кIвалах акьалтIарайла, розеткадикай хкуд хъийидай хесет кутун меслят къалурзава. Изданиди кхьизвайвал, месэладив и къайда эгечIуни техникадин «уьмуьр» яргъи авунни мумкин я.
3,6 миллиард манатдилай гзаф
Уьлкведин гьукуматди шекердин уьзуьр авай агьалияр патал медицинадин идараяр цIийикIа туькIуьр хъувун ва абур арадал гъун патал 3,6 миллиард манатдилай гзаф пул чара ийизва. 2,3 миллиард манатдилай гзаф регионра эндокринологиядин центраяр вилик тухуниз ва маса серенжемриз харжда. Идакай, махсус чешмедал асаслу яз, «Rg.ru» изданиди хабар гузва.
Къейдзавайвал, и рекьиз чара ийизвай пулдин такьатар 36 регионди къачуда. Саки 1,4 миллион манат уьлкведин субъектриз хуьруьн чкада ва айру мулкара медицинадин идараяр тадаракламишун патал чара ийида. Кьилди къачуртIа, чпикай ихтилат физвай лабораториядин такьатралди ва шекердин уьзуьр авайди тайинардай ва ихьтин диагноз эцигнавай начагъбурун гьал гуьзчивилик кутадай махсус приборралди таъминарда.
Чешмедин гафаралди, медицинадин куьмек агакьарунин ва ам хъсан ери авайди хьунин гьалар виринра сад хьиз хьун герек я. Абурун арадай яз, гьатта яргъал, айру чкайра яшамиш жезвай, чпиз духтурдиз эвер гун ва дарманар къачун патал фин четин акъваззавай агьалийризни ихьтин мумкинвал хьана кIанда.
Гьазурайди – Муса Агьмедов
