«АЛАМВИЙРИЗ» ЖАВАБ
“Руьгь” гафуниз профессор А.Гуьлмегьамедован словарда ихьтин баянар ганва: 1) инсандин кьетIенвал арадал гъизвай фагьум, фикир. Лугьудайвал, сагълам беденда сагълам руьгь ава. Адаз Шарвилидин руьгьдикай пай ганва… “ЛГ”. 2) инсан. Шумуд руьгьди чIугвада агь… Е.Э. 3) чан. Къуьнел алаз къалуз дегьре, тунач чи руьгь, раван, наиб… Е.Э.
Яни руьгьди инсан арадал гъизва, хуьзва. Амма руьгь тахьайтIа?..
И йикъара чав Бакуда чапзавай “Алам” журналдин нубатдин нумра (2018-йисан 1-нумра) агакьна. Ана, 46-чина, урус чIалал “Добрый лезгин” кьил гана, и мукьвара майдандиз экъечIнавай спортсмен (боксер) Бахтияран шикилни галаз, гуя ам тебрикзавай макъала (вични тапан лезги чIалал) чапнава. Автор къалурнавач, а руьгь авачирвиляй. А макъала чна инал гузва. Ана авай кьван гъалатIрикай чун рахазвач. Агъадихъ а макъала гъизва:
“Добрый лезгин”
Вуч хъсан я чи руьгь чаз хуьквезва. За Бахтияраз паракьан сагърай лугьузва, гъалиб хьана лугьуз ваъ, чи руьгь хуьзва лугьуз. Регъуь тахьана вичиз ЛЕЗГИ лакIаб къачуна лугьуз. Эхь-эхь регъуь тахьана. Вучиз лагьайтIа вири советрин чIавара лезгияр тарих авачир, култура урусри гъанвай, кIел-кхьин советри ганвай халкь хьиз къалуриз алахънавайди тир. Чи Къавкъаз Албания чавай чуьнуьхна, чи Ширван чавай къакъудна чаз Дагъустандин халкь лагьанвайди тир. Виро, Ваче, Урнайр, Гьажи Давуд вужар ятIа чаз гила чир жезва. Чаз чун вуж ятIа чизмачирвиляй чибру “чингизханар” лакIабар къачузвайди тир. Советри, савад авай Алибег Фатахов, Гьажибег Гьажибегов Нуьреддин Шерифов хьтинбур къерехдиз акъудна кIелиз-кхьиз чин тийизвай СтIал Суьлейманакай чаз тIаратI авунвай. Вуч хъсан я советар чкIана. Амма адан идеология гумайбур гьелени ама. Барцакрини кьацIакри гьелени чи Къавкъаз Албаниядин кхьинар винел акъуд хъавунвай Ярали малим кьацIуриз алахъзава. Чи пайгъамбар Забит Ризвановал шер хазва, гуя Ярали малимди кIелнавай Алупан улуб ада туькIуьрнава. Шад жедай кар ам я хьи, са куьнуьзни килиг тавуна советрин идеологиядикай чара хьанвай, чеб ЛЕЗГИ тирди хиве кьаз регъуьзвачир цIийи несил арадиз къвезва.
Вун мад сеферда САГЪРАЙ, БАХТИЯР!!!
“АЛАМ”
“Алам” — журналдин тIварцIикай са ни ятIа вичин тахаллус авунва. ИкI санлай журнални усаларнава. Вучиз лагьайтIа, са касди эвездайдакай журнал жедайди туш.
Тажуб жезвайди маса кар я. Чпин руьгьсузвал, жасадрин зайифвал, идахъ галаз сад хьиз, савадсузвални субутарун патал и ксари Бахтияран викIегьвал, уьтквемвал квекай ибарат ятIа кхьидай чкадал санлай лезгийрал, лезги культурадин, тарихдин ивиррал, къенин ва алатай вахтарни какадарна, чпин терхеба фикирар, ниятар — акьалтIай чиркер вегьенва. Абур нивай, гьинай къачунватIа, малум туш. Лезги тIвар алайдахъ акьван усал гъибетар жедач.
И тегьерда и факъирри чпин руьгь “уях жезвайди” яз гьиссзава. Бахтияран викIегьвал ада “Лезги” лакIаб вичел къачун яз гьисабзава. ИкI “аламвийриз” чир хьана хьи, Советрин девирди “Къавкъаз Албания чавай чуьнуьхна, чи Ширван чавай къакъудна чаз Дагъустандин халкь лагьанвайди тир”. (Чна инал авторрин орфография ва пунктуация хвенва).
Я “уях жезвайбур”, мегер квез Кавказдин Албания ни, мус “къакъудайди” ятIа гилани чир хьанвачни? Мегер Советри , “савад авай Алибег Фатахов, Гьажибег Гьажибегов, Нуьреддин Шерифов хьтинбур къерехдиз акъудна, кIелиз-кхьиз чин тийизвай СтIал Сулейманакай чаз тIаратI” авунайни?
Сулейманан бажарагъдал, неинки вичел чан аламаз, рагьметдиз фена, икьван йисар алатнавайлани, вири инсаниятдин камалэгьлийри гьейранвалзава, адавай тарс къачузва. Анжах авамбур адал пехил я. Аквар гьаларай, “аламвияр” гилани Сулейманан гъавурда акьунвач. Вучиз лагьайтIа, ам гьакьван михьи ва девлетлу лезги чIалал вичиз хас тегьерда рахазва!
Куьн хьтин са “савадлуди” Дагъустандин писателрин Союздиз алатай асирдин 50-йисарани атанай, рикIел хкидай а чIаван жегьил шаир, писателрин Союздин секретарь Юсуп Хаппалаева. Атанвай мугьмандиз писателрин Союздин дараматдин дегьлизда кьилел хъицикьдин бармак алай СтIал Сулейманан суьрет акуна ва хабар кьуна: “И чубан вуж я? Адан ина вуч авайди я?”
Юсупа жаваб гана: “А чубандихъ и вун хьтин хипер агъзурралди ава! Ам халкьдин шаир Сулейман я!..”.
Мугьмандин гел мад Махачкъаладихъ элкъвеначир лугьуда. Гила куь нубат хьанвай хьиз я.
Руьгь тахьайла, хайидини чаради чир тахьун вич-вичелай арадал къведа. Гьелелиг я “чи пайгъамбар” Забит Ризвановал, я, химиядин илим туна, лезги чIаларин “дегь девирра” къекъвезвай Ярали муаллимдал шер вегьей ксар “Лезги газетда”, “Самур”, я маса журналрани авач. Бес гьа зурба шаир Забит Ризвановни, алим Ярали Яралиевни Советрин идеология себеб яз майдандиз атана, чи несилрив агакьайбур тушни? ТахьанайтIа, гьабурни, гьа куьне къе “ачухзавай” Виро, Ваче, Урнайр, Гьажи Давуд хьиз, я ачух жедай, я жедачир. Гьа кар чизвайда хьиз, гьеле ХVIII асирда къурушви шаир — бунтчи Лезги Агьмеда вичел “Лезги” тIвар (лакIаб ваъ) къачунай! И кардал дамахна кIанзавайди я.
Ша чна СтIал Сулейманан насигьатриз яб гун:
Наши кьасабдиз нар деве
КIвачин кьилел тукIваз кIанда.
Еке санкьу кьуна сиве,
Кьилди вичиз жакьваз кIанда.
Я канаб, я пек чизавач,
Вичиз я жуьт, тек чизавач,
Цурун пуд кепек чизавач,
Яргъи чуртар чIугваз кIанда…
Гафар гуьрчег, амал чIуруз,
Дамах ийиз гьахьтин кьуруз.
Экв таквадай буьркьуьбуруз
Рапунин тIекв акваз кIанда…
Вичиз я югъ, йиф тийижиз,
Я гьукум, теклиф тийижиз,
Я бей, тей, элиф тийижиз,
Илимдикай рахаз кIанда…
Ибур арифдардин насигьатар я, кIел-кхьин чин тийирдан — ваъ!
Куьне кхьизвай чIалал я Забит Ризванова, я Нуьреддин Шерифова, я Лезги Нямета, я Иззет Шерифова кхьенач, я Седакъета, я Муьзеффера кхьизвач… И кардиз кьванни фикир гана кIандачни? Советри абур садни хайи чIалавай къакъуднач эхир.
Советар чкIана, гила гьинавай кьван савадсузризни гъибетчийриз, лутуйризни уюнбазриз, гьа куьне лугьузвай “барцIакризни кьацIакриз” майдан ачух хьанва. Ихьтин кардал шадвалзавайбурни, чи фикирдалди, руьгьдиз зайифбур, акьулдиз кьерибур я…
Ихьтин гъерезрикни чуьруькрик заз ерли кьил кутаз кIанзавачир. Амма са къатда ви салаз нубатсуз къванер вегьезвайла, куьн секин хьухь, и йикъа куьз ава лугьун тавуна, акъвазиз хьанач.
Мерд Али Жалилов,“Лезги газетдин” литературадин отделдин редактор,
РФ-дин писателрин ва журналистрин союзрин член, РФ-дин ва РД-дин культурадин лайихлу работник.
