(Эвел – 2022-йисан 23, 24, 30, 31, 32, 2023-йисан 22, 23, 25, 27-34-нумрайра)
Марфадин кьадар
Марф чилел анжах тайин кьадарда аваз къвазва. Ам гагь лап тIимил, гагьни гзаф кьадарда аваз авахьзава. Им Аллагьдин кьисмет-кьадардаллаз арадал къвезвай кар я. Аллагьди Къуръанда лагьанва (43-сура, 11-аят, мана): «Ва (са Ам я) — Вичи кьадардалди (уьлчмедалди) цавай яд авуднавайди — (ва) чан гъана Чна адалди чансуз уьлкведал (кьенвай чилерал). — Гьа икI куьнни ахкъудда (куь сурарай — чан хкана)!».
Гьар секундда чилелай 16 миллион тонн яд бугъадиз элкъвезва, анжах ам гуьгъуьнлай, марфадиз элкъуьн хъувуна, къван хъийизва. Ихьтин баланс хуьн ва ам датIана кардик хьун Аллагьдин аламатрикай я. Эгер и тегьер хуьн тавуртIа, еке бедбахтвилер арадал атун мумкин я. ТIебиатда цин «элкъвена хтун» (круговорот) авайди 16-асирда ачухнай.
ТупIарин гелер
Гзаф вахтара япарихъ ихьтин гафар галукьда: мегер инсандин кIарабрал чан хкиз жедани? Ихьтин суал иллаки Къияматдин йикъахъ агъан тийизвай инсанри гуда. Аллагьди Къуръанда лугьузва (75-сура, 3-4-аятар, мана): «ГьисабзаватIа (кафир) инсанди Чна вичин кIарабар (гьич) кIватI хъийин тийидай хьиз (жасаддал чан хкин тийидай хьиз)?! Аксина! (гьелбетда, Чна кIватI хъийида) — къудратлу я Чун адан тупIарин кIвенкIверни дуьз хъувунал». И аятдай чаз аквазвайвал, Аллагьди Вичи инсандин тупIарин кIвенкIверни дуьз хъийида лагьана хиве кьунва. 1400 йис идалай вилик и аятда тупIарин кIвенкIвер хкатна къалуруни акьван фикир желб авунвачир жеди. Амма алай аямда бедендин и паярихъ махсус кьетIенвал ва важиблувал авайди раиж хьанва. Кар анал ала хьи, гьар са касдин тупIарин кIвенкIверин лишанар гьардаз вичиз хас кьетIенвилелди тафаватлу я, гьавиляй абур «хсуси карточка» (визитная карточка) хьиз кьазва. И делил дуьньяда гзаф чкайра тежрибада ишлемишни ийизва. Интернетдин бязи чешмейра къейдзавайвал, инсандин тупIарин кIвенкIверихъ ихьтин кьетIенвал авайди анжах 19-асирда малум хьана. Акьван гагьда абурал алай шикил (узор) инсанриз гьакIан, гьич са манани, везифани авачир цIарар хьиз авай.
Анжах 1923-йисуз алим Иоганн Пуркинджийди и кардал фикир желбна ва ада тупIарин кIвенкIверин лишанар инсандин идентификация хьиз ишлемишиз жедайди къейдна.
Алимриз тестикь хьанвайвал, гьатта хам атIайтIани, гуьгъуьнлай хер сагъ хъхьайла, тупIарин кIвенкIверин лишанар виликдай авайвал чкадал хквезва.
ГьакIни къейдзавайвал, тупIарин кIвенкIверин лишанар гьатта инсандин эмбрион еримлу жедай вахтунда арадал къвезвайди я ва абур вири уьмуьрда дегиш тахьана амукьзава.
Фикир гайила, им еке аламат я. Инсанар миллиардралди аватIани, абурун гьар садан са 2-3 сантиметрдикай ибарат майдандал (яни тупIарин кIвенкIверал) чIугунвай шикилар (узоры) сад-садалай тафаватлу я. Амма, гьакI ятIани, Аллагьди неинки кIарабрал чан хкун, гьатта гьа и кьетIенвал авай тупIарин кIвенкIверни дуьз хъувун хиве кьунва. Са затIни алачир чкадал сад лагьай сеферда инсан халкь авур Аллагьдиз мад сеферда ам арадал хкун (яни Къияматдин юкъуз) четин яни мегер?! Ваъ, гьелбетда. Аллагь вири крарал Къудратлуди я.
Уьмуьр цикай
Аллагьди Къуръанда лагьанва (24-сура, 45-аят, мана): «Ва са Аллагьди «чилел къекъвезвай гьар са (чан алай) затI» цикай (стIалдикай) халкьнава; ава абурукай вичин руфунал къекъвезвайбур (галчIур жезвайбур), ава абурукай кьве кIвачел къекъвезвайбур ва ава абурукай кьудал къекъвезвайбурни. Аллагьди Вичиз кIанзавай шей халкьзава. Гьакъикъатда, Аллагь гьар са шейинал (вири крарал) Къудратлу я!».
Уьмуьрдин ва чан алай организмайрин чешмеяр це туьретмиш хьанвайдакай къе гьар са аялдизни хабар ава жеди. Организмаяр клеткайрикай ибарат я, клеткайрин бине яд я. Мисал яз, цитоплазмадин 80 процент цикай ибарат я. И кардикай илимдиз анжах махсус техника акъатайдалай кьулухъ чир хьанва. Амма Къуръанда гьар са чан алай затI цикай халкьнавайди 1400 йис идалай вилик хабар ганва.
Дидедин некIедин кьетIенвал
Аллагьди Къуръанда лагьанва (2-сура, 233-аят, мана): «Ва дидейри (аялар ханвай папари) чпин веледриз тамам кьве йисуз хур гуда; (ам) — «хур гун» тамамариз кIан хьайидаз я».
Алай девирда илимди субутнавайвал, хурун некIедик аял хайи сифте йисара ам чIехи ва еримлу хьун патал герек тир вири микроэлементар ва затIар ква. Гьатта илим вилик фенвай и асирда инсаниятдивай дидедин нек эвездай, яни аялдин беденди истемишзавай вири затIар тамамдиз квай къаришма (смесь) арадал гъиз хьанвач. Ахтармишунри къалурнавайвал, чагъадиз нек гузвай сифтегьан гьафтейра ада дидедин некIедихъ галаз къачузвай затIари аялдин иммунитет начагъвилерин вилик мягькемарзава.
20-асирда педиатрриз малум хьайивал, аялдин сагъламвал ва интеллектдин жигьетдай еримлу хьун патал адаз 2 йисан муддатда нек гун хъсан яз (кутугнаваз) гьисабзава. Имни Къуръанда аялдиз нек гун патал къалурнавай кьван вахт я. Бес им аламат тушни?!
1400 йис идалай вилик Къуръанда лагьанвай гафар, делилар эхиримжи вахтара илимдин ачухунрихъ галаз и къайдада кьун, — им, гьакъикъатдани, инсанрин фикир желбдай кар я. Са шакни алачиз, Къуръан – им Халикьди ракъурнавай Пак Калам я! Ана лагьанвай вири гафар гьахъбур ва дуьзбур я: адахъ агъана, Аллагьдиз муьтIуьгъ хьайи кас и дуьньядани бахтлу жеда, Эхиратдани, Ин ша Аллагь! Адахъ агъун тавуна, ам кваз кьун тавур кас ва я тахьайтIа, рикIин къеняй ам гьахъ тирди аннамишна, анжах такабурлувал авуналди, адаз муьтIуьгъ тахьай кас Эхиратда бахтсузбурукай жеда. Къуръан – им вири инсаниятдиз дуьз рехъ къалурзавай Экв я!
Ямин Мегьамедов, диндин алим
