Фельетон
Гьамиша хьиз, и сефердани зи дуст Къулибега, шегьердин багъда гьалтайла, тажубарна. Чин чIуру я касдин, гуьгьуьлни — цуру.
— Вуч хьанва? Вуч акунва, зи дуст? Куь вун икьван бизарнава?
— Я кIвал къени хьайиди, гуьгьуьл гьикI амукьда, дуьньяда гьар юкъуз сад-садалай бетер мусибатар акурла?
— Вун чи меркезда хьайи мусибатрикай рахазвани? Ада тIар тавур рикI Дагъустандилай къецени бажагьат ама. Я Къулибег, — лагьана за, — автозаправкаярни, химикатрин складарни, яшайишдин кIвалерни тIимил кузвани? Гьикьван тамар кузва? Хуьрер тахьай мисал жезва?.. Вердиш хьанва чи халкьар а мусибатрихъ галаз… Са цIаяр тиртIа, низ къайгъу тир, — алава хъувуна за. – Гьикьванбур тапан суьрсетри, ичкиди, дарманри агъуламишзава? Кьаз жезвани вилик пад?
— Гьа карди тушни бес зи гуьгьуьлар цуру ийизвайди! Чи уьлкведа кьван «надзорар» лугьудайбур масанра аватIа заз чидач. Амма… Са «Роспотребнадзорди» чаз мукьвал-мукьвал ина агъуламишна, ана кьуьзекрин кIвал кана, са гьикьванбур ятIа (инсанар) суварин суфрайрихъай азарханайриз аватна лугьуз, хабарар гузва. Маса «надзорри» вучзавайди ятIа?.. Квевай ятIа икьван разивал? Я тахьайтIа къайгъусузвал? ТахьайтIа, ерли такун инсанрал акьалтзавай кьван азабар?
— Вуна зи кайи чкайрал кьел вегьезва, дуст. Таквадай са карни авайди туш. Вилик пад кьаз жезвач.
— Жезвачни? ТахьайтIа, кьазвачни?
— Ажайиб кас я вун, Дирибег. Ваз ван хьайиди яни «жанаби «ООО» вуч сирлу аламат ятIа? Адан вилик пад кьаз жедай къуват чина бажагьат ава.
— Акьван сирлуди вуч я, хизан сагъ хьайиди? МискIалралди рахамир.
— МискIалар туш. Гьакъикъат я. Чина гзаф крар, иллаки пуларал, экономикадал, яшайишдин шартIар арадал гъунал гьалтайла, «ООО» лугьудай пуд аламатдин гъиле тунвайди хьиз я заз. Гьеле «перестройка» лугьудайдан хура тур алатай асирдин 90-йисарилай инихъ и кар гьиссзавай. Горбачев лугьудай гурбагурди «демократия», «плюрализм», «гласность» хьтин пуд гафуналди ахьтин зурба къурулуш (СССР) чукIурна… «ООО» тушни им?
1991-йисан декабрдиз Беловеждин тама а чIаван пуд республикадин (государстводин) — Россиядин, Украинадин, Белоруссиядин — кьилер (Ельцин, Кравчук, Шушкевич) санал кIватI хьана, пуд гьарфунин СНГ хьтин цIийи тешкилат арадал атанвайди малумарна. Фена кьуд патахъ виликан «стхаярни вахар».
Ибур, ваз чиз, «ООО»- дин гьунарар тушни?
— Хизан сагъ хьайи Къулибег, ООО-дикай вун акI инанмишвилелди рахазва хьи, заз ам, дугъриданни, чан алай затI — гьакьван къуватлу аждагьан хьиз жезва. Вири нез, вири иливариз жедайди, са куьнилайни элкъвен тийидайди, са куьнин патахъайни жавабни гун тийирди…
— Гила вуна дуьз кьатIайди хьиз я. Вуна садра рикIел хкваш «перестройка», ахпани рикIиз кIани кьван «суверенитетар» («аслу туширвилер») галукьдалди, са чи меркез Махачкъалада шумуд чIехи кархана авайди тир. «ООО»-яр хьунни, абур квахьна. Вуч ама а карханайрикай? Балугърин промышленность гуя чина ерли хьайиди туш. Гьуьлни ама, вацIар-вирерни ама… Карханаяр амач. «ООО»-яр ама. Балугъар браконьерринни тарашчийрин гъиле гьатна…
Балугърин жинсер хкатунай жаваб ни гана? Ни гуда? Махачкъалада, гьакI масанрани цIаяр кьунрин, АЗС-ар хъиткьинунин мусибатрин кьиле авайбурни «ООО»-яр я, Дирибег. И мусибатдиз къимет гудайла, республикадин Кьил С.Меликова хъсандиз къейдна: себеб инсанрин къанихвал, тухвал чир тахьун, акьалтIай келлегуьзвал я. ШартIар гьихьтинбур кIантIани хьурай – анжах къе абуру пул гъурай!..
Москвадай тир са экспертди («Комсомольская правда» газетдин векил) генани хъсандиз лагьана:
«къанмазвал, къанихвал, къайгъусузвал».
Пуд «О» тушни бес и къилихар?
Эхь, бензин – ООО-рив, машинриз къуллугъар – ООО-рив, химикатар – ООО-рив, базарар – ООО-рив, ички – ООО-рив, дарманар – ООО-рив, хъвадай ядни – ООО-рив…(?)
– «ООО» вич вуч лагьай гаф я, я Къулибег? Адахъ таржума авайди тушни?
— Пуд сеферда тикрар жезвай «О» рекъем яни, гьарф яни, садан кьилни акъатзавайди хьиз туш. Рекъем яз кьуртIа, адахъ са манани авач. ГьакIан «ноль», буш чка я. КIан квачир тIеквен хьизни я. Вегь аниз вуч кIантIани, гьикьван кIан хьайитIани. Вири квахьда! Алемда ахьтин чIулав тIеквенар гзаф авайди я лугьуда.
Гьарф яз кьуртIа, пуд сеферда тикрар хьайила, адан мана «Общество с ограниченной ответственностью» я лугьуда. Чи чIалалди – «жавабдарвилел сергьят алай тешкилат», ва я «жавабдарвал авачир тешкилат» лагьайтIани жезва. Им, тарихдай аквазвайвал, чи обществодин элитади (къуват гъиле авайбуру, сифте нубатда — банкарин иесийри) арадал гъанвай, чпи лугьузвайвал, хсусиятчийриз демократиядинни ихтияррин вири тIямар ачухзавай гьал, алат я. ТIимил харжна, гзаф пул къазанмишдай къулай рехъ. Амма адан адалат, намуслувал, гъейратлувал, эхирки, низ вуч хийир гьикьван гузватIа, лугьузвач. Банк сана ава, адан хилер («ООО»-яр) уьлкве тирвал чкIанва.
Кархана (юридический лицо) сана – адан «ООО»-яр уьлкве тирвал… Нин къаюмвилик ква? Ни ахтармишзава? Къалп ичкиди уьлкведин са паюна инсанар агъуламишдалди и кар аквадач. Акурлани, жавабдарвилиз вуж чIугвазва? Гьа саягъда маса мусибатрикайни. Президентдиз хабар жедалди агъада авайбуруз — хиве жавабдарвал авайбуруз — мусибатар куьз аквазвачтIа?
И суал и мукьвара машгьур журналист Эдуард Петровани («Россия-24» каналдай «Дежурная часть» программада) гузвай.
— Ингье, Дирибег, зи гуьгьуьлар куь цуру ийизватIа.
— Цуру жемир, Къулибег. Чархар кумай кьван фургъун гьалдай затI я. «ООО»-яр гьа чархар я…
Мердали Жалилов,
РФ-дин ва РД-дин культурадин лайихлу работник
